Biçentenari d’a nàscita d’u Prìncipu Carlu III (-)
Dui çentu ani fà, u oetu de deçembre d’u è nasciüu u Prìncipu ereditari Carlu, düca de Valentinois. Â morte de So pàire u Prìncipu Flurestàn primu, è muntau sci’u tronu ün cun u nume de Carlu terçu. Ben che age fau u bòia e l’ümpicau, nun à pusciüu ümpedì a dissidença de Mentùn e Rocabrüna che se sun pruclamae « vile lìbere » e àn vusciüu iesse stacae a u Regname de Piemunte-Sardegna prima d’a so’ cessiùn â França cun u Tratau d’u de fevrà d’u . Mùnegu à sulu gardiau a dècima parte d’u so territori ma d’aura ünlà s’è liberau d’u pruteturatu
sardu e a so’ ündependença è stà propi recunusciüa da tüti, sença ciü nüsciün pruteturatu. Alura, u Prìncipu Carlu III à devüu se dà prun da fà per truvà noeve ressurçe finançiare afìn d’assügürà a prusperità ecunòmica d’ün Principatu limitau a u sulu territori de Mùnegu. A So’grand’ idea , « a So’ briusa idea » è stà de fà de Mùnegu üna staçiùn da bagnu basà sci’u divertimentu e u gioegu. Cunsiyau da So’ màire a Principessa Carolina e cun l’agiütu d’ün omu d’afari eceçiunale e ingegnusu, Françuà Blanc, u Prìncipu Carlu III à riesciüu a fà de Mùnegu üna d’ë staçiue turìstiche ë ciü rafinae d’Europa. Cun u primu Casìn sci’u Platò d’ë Spelüghe, inaugürau u de fevrà d’u , achëstu qartiè và a gh’avè ràpida espansiùn e prusperità cina de prumesse. U primu de San Giuane d’u à piyau u nume de MunteCarlu, ün umage a u Suvràn. L’arrivu d’u camìn de ferru a Mùnegu ün e a miyuraçiùn d’ë traslucaçiue terrestre an cuntribüiu per üna gran parte â purtentusa espansiùn ecunòmica d’u Principatu. U ràpidu prugressu de l’indüstria turìstica, d’u cumerçu e d’i mestiei d’arte an cuscì permëssu a u Prìncipu visiunari Carlu III de süprimà, u oetu de fevrà d’u , tasse e cuntribüçiue. Üna vota u prublema ecunòmicu resulüu, u Prìncipu Carlu III s’è dau prun da fà tütu a u longu d’u so regnu per üntaurà grande refurme ma ün se tegnendu sempre ün mente i principi de suvranità e d’ündependença d’u so paise. À cumençau già ün a refurmà l’ünsegnamentu primari e segundari, üncargandu cungregaçiue de sta missiùn edücativa. U de setembre d’u , à assügürau l’ündependença religiusa d’u Principatu signandu l’urdunança suvrana che devëva mëte a esecüçiùn u Bulu Papale che erigëva Mùnegu ün diòcesi. Sci’a Roca, a u postu d’a veya gèija de San Niculau, à fau bastì a Catedrala e, a Munte-Carlu, a gèija de San Carlu. Â Cundamina, à fau renuvà e üngrandiu a gèija de Santa Devota. À desvelupau ë relaçiue diplumàtiche ma nun stamu a ublià che à tambèn institüiu l’Ùrdine unurìficu de San Carlu e a Festa d’u Suvràn, ciamà ancoei Festa Naçiunala. À repiyau u dritu de cunià, urdunau l’emissiùn d’i primi buli pustali munegaschi e refurmau a giustìçia e l’aministraçiùn. U Prìncipu Carlu III è mortu ün lasciandu ün paise mudernu, pròsperu e suvra tütu ündependente, cun prestìgiu ünternaçiunale.