Oku niwe uutile wepato lyointaneta moGuinea sho kwa taalelwa omahogololo
DAKAR – Aataleli yelongitho lyointaneta oya mbanya mo omeho ye ga ukitha moGuinea komeho gomahogololo ngoka ga taalelwa moshilongo shoka mOsoondaha, taya ti oye na uumbanda kutya epangelo otali ka indika elongitho lyosocial media opo lyi nkundipaleke oompilameno. Omaiyuvo ngaka oge ya sho moshilongo shika shi li muuninginino waAfrica sha kala shin a onkalo yopolitika tayi tengaatenga, moka omupresidente Alpha Conde, 82, ta kutha ombinga oshikando oshititatu momahogololo gopaupresidente, shoka oyendjoi taya ti oshi nli kondja yekotampango. Okwa li a pilamene omadhilaadhilo goyendji nokuninga omalunduluko mekotampako sho kwa li kwa noingwa pmalolelohogololo muMaalitsa 22, shoka ta ti otashi ka putudha oshilongo, ashike okwa li a taaguluka iikako iyali mbyoka omupresidenteoyotavuluokukalakoshipundi. Pethimbo lyomalolelohogololo ngaka ointaneta oya li ya dhimwa, naashika otashi vulika shi ka holoke ishewe.
“Omahogololo osho haga tokolwa ngaaka moGuinea,” Alp Toker gwehangano lyokutonatela ointaneta NetBlocks ta ti ngaaka.“Mumaalitsa osha li ethimbo lya simana,” ta gwedha ko ta ti okuwete omangambeko omape tag aka holoka. Alpha Dialo, omupresidente gwehangano lyaanyoli yiinyolwa kointaneta moGuinea okwa lombwele AFP kutya oku shi shi lela kutya otapu ka kala pen a omakwatathano gokosocial media tag aka tetulwa oshiwike shika. Ehangano lyokugandja omayakulo gopaintaneta gokoongodhi lyaFrance lyedhina Orange, ndyoka hali longele moGuinea olya li lya tumu uutumwalaka tali lombwele ookasitoma dhawo kutya otashi vulika pu ka kale uudhigu womakwatahano gopaintaneta okuza momasiku 10 sigo 15, tali ti omolwa iilonga yokugwedhela omayakulo tayi ningwa, aatoolonkundana yo-AFP yomoConakry osho ya ti ngaaka. Ongundu ya Dialo motayi ka tuma aataleli yomahogololo mOsoondaha, mboka ya dheulilwa okulongitha omukalo gwo ‘Virtual Private Network (VPNs) opo ya ende pomunkulo omatetulo gopaintaneta.
Ashike pethimbo taya gandj a uuyelele kiikundaneki oshiwike shika, okwa londodha kutya omangambeko gopaintaneta onkene wala natango taga ya moshipala iilonga yaataleli yomahogololo. “Itatu ka pitika shoka sha li sha ningwa oshikando sha za ko,” ta ti kutya ongundu ye otayi ka shanga nokupungula iinima ayihe.
Guinea oshilongo oshithigona shaantu oomiliona 13 ashike oshi na oonzo dhopaushitwe ofulundundu, shika inashi kala shin a naanaa engungumano okuza sho sha mono emanguluko kuFrance mo1958. Conde oye a li omuleli gwotango a hogololwa paudemokoli mo2010, ashike mboka ye li ompinge nepangelo lye otaya ti okwa ininga omukayamukulwa.
Omahololomadhilaadhilo ga kwata miiti ge li ompinge noshikako oshititatu shaConde okuza muKotomba omumvogali oga li ga hanagulwa po kepangelo, moka mwa li mwa sile aantu ya pita pomulongo. Ombelelwa ya Conde naandjoka yuuministeli womakwatathano oya dhenga okathilu kenyenye sho ya pulwa kombinga yengambeko lyelongitho lyointaneta.
Edhimo lyointaneta osho wo epato lyelongitho mlyosocial media oshinima sha ha muAfrica, napalwe wo pethimbo pe na omakuyunguto gopapolitika nenge omatokolo omanene ngaashi omahogololo. Amnesty International oya li ya gandja iiholelwa yedhimo lyointaneta miilongo ngaashi Benin, Chad, Democratic Republic of Congo, Gabon, Mali naZimbabwe omvula ya zi ko ashike. Aatseyinawa otaya ti Guinea omupe okulongitha omukalo ngoka gwa kaka.
Omanga omalolelohogololo gaMaalitsa inaaga ningwa, ofeema yomakwatatathano moshilongo yedhina Guilab oya li ya tseyitha yin a oongodhi ndhoka dha pita mevi tadhi pangelwa, ashike oya li ya kaleke iilonga sho aantu oyendji ya li ye li ompinge nasho. Ashike esiku lyetseyitho lyiizemo, omasiku 21 Maalitsa, okuya komalungula ngaashi Twitter, Facebook, Instagram noWhatsapp olya li lya nika uunkundi noonkondo, shi ikwatelela kolopota yoNetBlocks. Olopota tayi ti kutya etetulo ndika olya li lya etwa kookampani mbali dhomakwatahathano gomewangandjo, Orange osho wo MTN yaSouth Africa.
“Owu wete kutya etetulo lyosocial media oshiningilawina oshoka omakwatahthano owu wete kutya otaga longo oopelsnda 100,” Toker ta ti ngaaka. MTN ka li a yamukula omapulo e ga ukithwa, omanga Orange okwa ti oha tetula ashike omakwatathano uuna a pulwa kolutu lwopaveta. “Itatu vulu okutya k osha moGuinea nenge palwe pwi ili,” taya ti ngaaka.
Omukalelipo gwIigwana yaAfrica ya hangana ngele tashi ya kokumanguluka okupopya, Lawrence Mute okwa li a pe Guinea uusama sho a tetula omakwatathano.
“Epato lyointaneta nomapandja gosocial media eyonagulo lyuuthemba womuntu okumona uuyelele,” ta ti ngaaka.