MoZimbabwe otave li landitha eshi oCovid-19 ya eta okuhe na oilonga

OZIMBABWE otave li landitha eshi oCovid-19 ya eta okuhe na oilonga A djala oka filukweya ‘kokafikila’ noka hema, Esther Kamupunga okwa fikama momilaulo ta shelemba a tale ngee ota mono po omulumenhu a hala oku li kufa omukundu woipala –Ester opo ashike a kanifa oilonga, ekanifo la etwa koshikumungo shocoronavirus.

Eshi Zimbabwe a pata molwa oCovid-19, omunamido 24 ou kwali ha longo monhele yoku lila okwa kanifa oilonga, no ita dulu oku li xupa ye mwene pamwe nounona kaye.

“Onghalamwenyo okwali ixwepo ashike ocoronavirus oye tu denga pomitima. Ongeshefa yetu opo twali hatu longo oya pata.

“Ondi na ounona vavali. Ita ndi dulu ouva tala tava nangele ondjala. Kandi na nghee onda shikula ookahewa kange ok utu landife,” osho a ti ye taanye oku popya edina lalye loshili.

Omahangano oohaa file oshisho ovanailonga voixulo otava ti paife omapandaada okuyadi ovakainhu tave li landifa, unene oukadona vanini ovo vehe na eshi tava lile ko komaumbo avo.

“Otu na ounona vahapu tave ya kufye tava pula omakwafo opauhaku nounona ava ovovo have li landifa momapandaanda, nova komaumbo oko kun a oluhepo, nomuvalu wounona ava ota weende tau kulu,” said Beatrice Savadye, omukulunhu wehangano loRoots Africa ta ti.

Savadye ta ti okwa lopota eelopota dounona veli 350 ovo hava pewa omaano ile oimaliwa opo va iwe navo momilele okudja muMaalisa, unene moshitukulwa shaMazowe, konooli yaHarare oku ku na eemina.

Ehangano laye ohali yandje oikulya keefamili odo dili momhumber yoikulya

Onghalamwenyo yovakwashiwana vongahenya moZimbabwe oidjuu. Eliko ola ya pedu neepelesenda 700, osho sha eta ondado youkulya, olusheno, omahooli noipumbiwa aishe yopetameko ikale i na ondilo neenghono, omanga oundjabi vokomwedi ovo hava futwa ovanhu ovongaho ngaho.

“Ondjala oyo tai tu etele tuli landi fe poe,” osho omungeshefa umwe wolutu laye Hazel Zemura, oo ta ti mongeshefa okwa kala mo omido 10 a ti.

“Ohatu ningi ngahelipi ngeenge eshi ngoo ngeno omunhu wa hala udje mo mepandaanda uka landife nande eexwiki noikutu okudiilila koChina do eengaba ota di pate. Otu na ashike oku pilukila kovalumenhu opo tu xupe,” Zemura ta ti.

Omishangwa depangelo otadi ti eepelesenda ashike dili 16 dOvazimbabwe dihe na oilonga. Ashike ovanhu vahapu ova pataneka oshinima eshi tava ti, ovanhu ovo vehe na oilonga moZimbabwe ovo va hapu.

Epato la landulwa kokangedjo koufiku muJuli oya djuupaleka onghalamwenyo unene tuu eshi eengaba odo dali hadi eta ovatalelipo ,oshilongo da pata. Osho omushivinanwa moipambele yeliko Victor Bhoroma a ti.

“OCovid- 19 oya naipika onghalo oyo ya kala nale ya yuka kowii,” Osho omushivinawa ou elifikamena a ti ye ta weda po ta ti Ovazimbabwe eemiliona 6 0vo hava longo moungeshefa vanini ovo unene veli moshiponga shaashi eengeshefa davo odo unene da kumwa. Ombuto yoCoronavirus oya djuupaleka nona eta opo oilonga yopaixulo ikale ya nyika oshiponga shaashi ovakainhu kave na apa tava mono eekoondoma dokuva amena shaashi eenhele dihapu oko kwali hava kufa odapata.

“Ovalandifi voixulo vamwe shaashi kave na apa tava hange eekondoma ohave li tula oilapi moukainhu, ve li amene komaufimba ashike nande ohangaha ohava kwatwa kombuto yoHIV. Ngee va mane, oshilapi ohave shi kufa mo noku shi kosha vo ve shi longife vali kukastoma oo ta shikula ko,” osho Savadye woRoots Africa a ti.

Ashike Zemura okwa ti ovakainhu vamwe ohava hoolola oku ha longifa eekoondoma opo va pule ondado ili pombada.

“Oipala ina yaamenwa oina ondilo. Onghene efimbo limwe ohatu i muyo, nonande out shishi kutya oya nyika oshiponga,” ta ti ngaho.

Epato leefitola ile eenhele doku landifila oixulo olo unene la etela ofalandifi monghalo ya nyika oshiponga shaashi paife otava ningile eengeshefa davo moixwa nomomakulukuma, hano eenhele odo dihe na eameno –osho Charmaine Dube, omukwatakanifi wehangano loufemba wovalandifi ava moPow Wow shaBulawayo, Zimbabwe ta ti.

Eengeshefa odo fiyo onena oda pata nande nee okangedjo koufiku oka kufwa po.

Kamupunga, oo a li ha longo monhele yoikulya ota ti oha landifa ko$2, ngee nge okafimbo ashike ka xupi, ashike efimbo limwe oha landifa kokamaliwa kanini kwaasho.

“Ohatu yale ashike oshilapi momwiidi. Omu li ashike nawa shaashi okafimbo ashike ka nini.,” ta ti ye ta weda po ta ti ngeenge okwa twala kastoma waye keumbo, ondado oye lifa naayo ha pula oufiku aushe yo$10.

Onghalo paife oya djuupalela keshe umwe eshi eengaba da pata, onghalo oyo tai fininike naavo vali hava lande noku landifa oinima yondje yoshilongo navo unene moSouth Africa va tameke oku landifa omalutu avo.

“Oudjuu ouli apa ovapolifi ota va pula va futwe eembubo dinene, paife omunhu iho ka mona m osha vali eshi toka landifa. Oto ningi ngahelipi? Xwepo ashike ndi landife olutu lange ame ndhi li xupife nokaana kange,” osho omukainhu omunamido 26 a ti pefimbo a li a teelela ovalandi voixulo konima yondingosho imwe oyo ya pata.

“Okamwangekadona ohaka kala nameme… ohandi va tumine oshimaliwa omwedi keshe.

Okwa ti oku na elineekelo kutya ota ka shuna koilonga yaye muDeseba no it aka twikila vali noilonga yoixulo. Ashike Bhoroma omushivinawa woikwaliko oku na elikwato pomutima.

“Ngeenge onghalo yeliko mounyuni oili nale ngaho, inatu teelela yaZimbabwe ixwepopale paife,” ta ti ngaho.