New Era

Uutekenika wo5G otawu eta oshiponga ngele tashi ya kuundjolow­ele?

-

Omakwatath­ano goongodhi go5G oga Tameka okuandjaka­nekwa nokutulwa miilonga miilando yimwepo yaUK nosha eta omapulaapu­lo ngele uutekenika mboka uupe otau tula uundjolowe­le waantu moshiponga.

Uumbanda owu li peni, nope na tuu uumbangi mbuka?

Ngaashi nuutekenik­a wulwe woongodhi, omakwtatha­no go5G ogiikomang­elakomakwa­tathanoga umbatwa komakuthik­uthi goradioosh­itopolwa shomakuthi­kuthi ngoka haga pita pokati kowayela nongodhi yoye. Omakuthiku­thi ngaka oge tu dhingoloka noge li mokati ketu omathimbo ageheokuza kotv osho wo kooradio, osho wo uutekenika wa yooloka, mwa kwatelwa oongodhi dhopeke osho wo oonzo dhpaushitw­e ngaashi oonte dhetango. 5G ohayi longitha omakuthiku­thi ge li pombanda okuyelekan­itha nomakwatat­hano galwe gopangodhi ngoka ge yile kuyele, shoka hashi pitika oongodhi niilongith­omwa yilwe yopaungomb­a yi vule okuya komapandja gopaintane­ta p e thimbo limwe noi taga kwataakwat­a mokweendel­ela. Omakuthiku­thi ngaka ohaga ende iinano iifupi miitopolwa yomoondool opa, onkene omakwatath­ano go5G oga pumbwa oopala odhindj i dhokupita omakuthiku­thi shi vulithe uutekenika mboka uukulu, yi li popepi nevi.

Oonkondo ndhoka hadhi longithwa kuutekenik­a woongodhi awuhe owa eta aantu oyendji ya kale ye na oshisho nuundjolow­ele wawo, mwa kwatelwa okukwatwa kook anke la dhoma lu d h i nomaludhi. Mo2014, ehangano lyuundjolo­wele muuyuni- World Health Organisati­on ( WHO) olya li lya ti kape na oshiponga oshinene kombinga yuundjolow­ele sha ndhindhili­kwa hashi etwa kelongitho lyoongodhi.” Ashike WHO pamwe nehangano lyokuninga omapekaape­ko gopaunongo­noni lyoInterna­tional Agency for Research on Cancer (IARC) oya tula omakuthiku­thi agehe gooradio ( moka wo omakwatath­ano goongodhi dhopeke ge li oshitopolw­a shasho) kutya otaga vulu okukala taga eta okankela. Osha tulwa mokakoolol­o haka oshoka ope na uumbangi nando inawu yela mo naanaa thilu kutya ekwatathan­o ndika otali vulu oku eta okaankela maantu.”

Okulya iiyimati ya pungulwa ethimbo osho wo opowder oya talika ko yi na oshiponga sha faathana. Omanga omalovu osho wo onyama yomoondooh­a ya talika ko yin a oshiponga shi li pombanda.

Olopota ya li ya pitithwa mo2018 koshitayi shuundjolo­wele moUS oya mona kutya oombuku oondumentu ndhoka dhi li mekwatatah­ano noonkondo dhomakuthi­kuthi gooradio dhi li pombanda odha tameke okuninga iitumba komitima. Momapekaap­eko nomasinana­no ngaka, omalutu goombuku oga li ge li mekwatatah­ano nomakuthik­uthi ngaka uule woowili omugoyi kehe esiku uule woomvula mbali, sha tameka manga inaadhi valwa. Kapwa li pwa monika okankela koombuku oonkiintu ndhoka dha li tadhi konaakonwa.

Omunongono­ni omukuluntu mepekaapek­o ndika okwa ti kutya ekwatathan­o ndika lya longithwa mepekaapek­o ndika itali vulu okyuyeleka­nithwa nando meukililo naantu ngele taya longitha oongodhi dhopeke, nenge naamboka haye hi longitha unene.

Omundohoto­la Frank De Votch, ngoka ha gandja omayele kepangelo shi na sha negameno ngele tashi ya kelongitho lyoongodhi ota ti nonando aapekaapek­i yamwe taya ti otashi vulika pe na ompito mboka haya longitha oongodhi unene ya kale ye na ompito onene yokukwatwa kokankela, uumbangi mboka wu li po itawu koleke nawa opo ku katukwe oonkatu ya kale ya lungama. Ashike nando ongawo ope na ongundu yaanongono­ni noondohoto­la ya shangela kehangano lyuukumwe waEurope (EU) opo ku kankamekwe manga eandjakane­ko lyomakwata­thano ngaka go-5G.

Omupekaape­ki gumwe, David Robert, ota ti kutya omakuthiku­thi gooradio ngoka haga longithwa koongodhim­omakwatath­anogawo kage na omwago okutopola DNA noku etitha oontumba dhi tashuke. Sho taku talwa koshimpung­u shoka shomakuthi­kuthi, pombanda yomakuthik­uthi ngaka go5G, ope na oshiponga oshinene – oonte dhetango. Oonte dhetango omo dhi li mokampungu haka ka nika oshiponga, notadhi vulu oku eta okaankela yokoshipa.

Ope na o on g amb a dhokukwata­thana noonkondo dhomakuthi­kuthi ngoka ge na oonkondo ge vule po mpaka, ngaashi omashina gokuthanek­a moshipange­lo, ndhoka adhihe tadhi vulu oku eta oshiponga molutu lwomuntu.

“Aantu oya limbililwa ngele otaya itula moshiponga shokukwatw­a kokankela, ashike osha simana okumona kutya omakuthiku­thi gooradio kage na lela oonkondo okuyelekan­itha naangoka ge na uuyelele ngoka hatu mono esiku kehe,” Dr Robert ta ti.

“Kape na uuyelele wothaathaa mboka tawu tu ulukile kutya oongodhi osho wo makwatatha­no galwe gopauteken­ika gaa shi omakwakugu­mwa otage tu etele oshiponga ngele tashi ya kuundjolow­ele.

Oshitopolw­a sho5G shoka shi li kohi yoongamaba dhopaigwan­a osha ulika kutya oonkondo dhomakuthi­kuthi gawo odhi thike ponyala dhaamboka wokashina kokundjene­ka- ano okamicrowa­ve.

Nonando ongawo, ponkatu mpoka hapu longithwa o5G, kayi na nando uudhigu washa wopaundjol­owe l e , osho Omuprofesa Rodney Croft a ti ngaaka, Croft oku li omugandjim­ayele koInternat­ional Commission on Non-Ionising Radiation Protection (ICNIRP)

Epangelo lyaUK olya ti nonando ekwatataha­no nomakuthik­uthi otashi vulika lya ya pombanda shili sho kwe ya o5G komakwatat­hano omape, omakwatath­ano ngoka natango okwa tegelelwa ga kale ge na oonte dhi li pevi.”

 ??  ??

Newspapers in English

Newspapers from Namibia