Guatemala a ya moshipala olweendo lwoontawuki dha uka ko-USA
ONGUNDU yoontauki dhomoCentral America dha uka ko-USA odha li dha tsakanekwa noondhimbo osho wo omukumeya moGuatemala moka etanga lyegameno lya pata ondjila yawo. Aantu omayovi oya li ya yiwa moshipala mondjila yi li popepi noongamba dhaHonduras mOsoondaha. Epangelo olya ti itali ka pitika engungo lyaantu oyendji taya ende pamwe shaa li paveta. Oontauki tak tengenekwa dha adha po 7 000, odhindji dha za moHonduras, odha li dhe ya moshilongo, tadhi yi ondjala nomakuynguto ontuku.
Elalkano lyawo olya li okupitila oMexico ya ye koongamba dha-USA. Omvla kehe, aantu omayovi omilongo yomiilongo yopond ingandinga yaAmerica ohaya kambadhala ondjila ndjika opo ya kambadhala okuthika koUSA, olundji kolupadhi, moongundu dha tseyika nawa nedhina ‘caravans’.
Omuu li kw apr es id en te Joe Bid en, gwongundu yoDemocrats, okwa li a uvaneke okukutha po oondjindikila dha kwata miiti ndhoka dha tulwa po kupresidente Donald Trump gwongundu yoRepublican. Ashike epangelo lyaBiden, ndyoka tali ka ganithilwa iilonga mEtitatu, olya londodha opo oontawuki dhaa ye mela lyondjila oshoka omilandu dhokuya moshilongo itadhi ka lundululwa mule wuusiku wumwe.
Ongundu ndjoka ye ya moGuetamela oya ningwa ngiini?
Sho oontawuki dha taaguluka Guetemala okuuka koongamba dhaMexico, oya li ya yiwa moshipala komatanga gegameno popepi nomukunda Vado Hondo ngoka gu li kuuzilombugantu.
Ongundu yaakwiita naapolisi oya pata ondjila, ya keelele oyendji yaa tsikile nondjila yawo. Aantu yamwe oya li ya kambadhala okupita koonkondo, naashika osha li sha thiminike aapolisi ye ya keelele. Yamwe oya li ya mono iiponga, Oontawuki odhindji odha li dha shuna monima, yamwe oya tegelele popepi ye li ohanda ya ningila oku inyowa nayamwe oya li ya matukile moondundu. “Elago enene omatanga gegameno oga li ge yap o nondu nge ompe… nokukeelela olweendo nduka,” Guillermo Diaz, omukuluntu gwehangano lyoontawuki osho a ti ngaaka.
Omushangwa gwa za ombelewa yapresidente oya ti: “Etumwalaka lyaGuatemala olya yela: Omalweendo ngaka gaa li paveta itaga ka taambwa ko, osho tatu longole pamwe niilongo yopuushiinda tu kandule po iinima mbika.
Epangelo olya ti oontawuki 21 mboka ya li ya pulwa eyakulo lyuuhaku oya li ya monika ombuto yoCovid-19. Omolwashike aantu oyendji taye ya? Oontawuki otadhi ti omapangulo giipundjamenye, omakuyunguto noluhepo onkalo yawo yakehe esiku miilongo yawo. Onkalo oya nayipalithwa unene kiikungulu mbyoka ya dhenge Central America omvula ya za o muNovemba. “Kehe pamwe open a ominoko, kehe shimwe osha hanagulwa, otwa kanitha ashihe twa li tu na,” Ismael Eliazar osho a lombwele Associated Press news agency. Dania Hinestrosa, omunamimvo 23 a ya molweendo nomonakadhona okwa li a lombwele oshikundaneki sho-AFP: “Katu na iilonga, nenge iikulya, onkene onda tokola okuya ko-USA.”
Euvaneko lyomilandu dhetauluko lyoongamba oompe kohi yepangelo lyaBiden okwa itaalwa kutya olya hwahwameka oontawuki dhi kambadhale okutaaguluka oongamba okuya mo-USA.
Elelo epe lya-USA otali ti ngiini? Iilyo yosipana yaBiden oya kunkilila oontawuki dhaCentral America opo kaaya idhenge ondjila ndjoka ya nika oshiponga okuya koongamba. Ta popi no-NBC News, omunambelewa omukuluntu inaa tumbulwa mepangelo lyaBiden okwa ti oontawuki ndhoka tadhi kambadhala okuya moUSA oye na oku uva ko kutya itaya key a moshilongo mbala.
Epangelo lyaBiden otali ka ungaunga manga noontawuki ndhoka dhi li nale moUSA dhaa na oombapila, ndele haandhoka dha uka moshilongo ngashiingeyi, omunambelewa ta ti ngaaka.
“Oontawuki inadhi pumbwa oku itaala kutya oongamba otadhi ka patululwa mbala. Itashi shuwa.”
Mark Morgan, omupeha gwomatonatelo goongamba dha-USA oshiwike sha zi ko okwa li a lombwele oontawuki oshiwike sha za ko yaa mane po ethimbo niimaliwa yawo.
“USA oha iyutha kooveta dhoshilongo na it aka lundulula molwa epangelo epe.
Oongundu ngandhoka odha kala no ku t hi gapoiil on go ya woo ku yako USA mule woomvula dha za ko. Yimwe yomoongundu oonene odha zile koHonduras moKotomba 2018, nosh alisha geyitha president Trump, ta ti eponokelo.