Taya futu oombumbo opo ya vule okuya ontuku moMozambique

Aantu oyendji mboka ya hala okutauka ondoolopa yomuumbangalantu yaMozambique konima yiiponokela yiikulo oya futa oombumbo konima sho etanga lyegameno lya tulilwa po oondjindikila dhomoopate kaatsindumbo nepangelo, ya dhingilila aantu omayovi, osho oshikundaneki sho-BBC sha kundanekengaaka.Openauumbanda woshikumungu moshitopolwa moka anuwa itaamu yiwa mompito ndjika.

Oondjindikila dhiilonga yuukulo odha dhingoloka omukunda gwedhina Quitunda popepi noPalma, moka aantu ye vule 20 000 ya edhililwa konima sho ondoolopa ndjika ya simana ya li ya kwatwa ko kaanamapowe.

Al-Shabab- ongundu ya totwa moka yuukulo oya li ya tameke iipookela yawo moMozambique moshitopolwa sha simana shoCabo Delgado shoka shi na uuyamba wamatutu okuza mo2017. Konima yoomvula mbali oya li ya ti oya gama kongundu yuukulo yoIslamic State (IS, ano haya tsu ya thithe, nonando inashi yela mo natango kutya ekwatathano pokati koongundu ndhoka mbali olyashike. Aantu ya adha po 2 800 oya li ya dhipagwa miiponokela yi na sha niinima mbika nokonyala ye li 700 000 oya li ya tauka momagumbo gawo. Oshiponokela sha halutha oyendji osha ningwa mondoolopa ya mwena yedhina Palma, yi li komunkulofuta, ndjoka ya li tayi ungwaungwa nayo yi ninge ondoolopa yokuyungula ohaasa. Oyi li ookilometa 10 okuza mpoka pe na okampani yokulonga ohaasa yomukumeya, yi li mewiliko lyokampani yaFrance yedhina Total noyi na ongudhu yoobiliona US$20, ndjoka oyo ompangelangeshefa onene ya etwa muAfrica sigo onena, noya kalekwa manga. Sho iikulo ya ponokele ondoolopa momasiku 24 Maalitsa, okuza koonyege sigo omondoolopa- Farida, omusamane gwe nuunona wawo utano oya li ya yi ontuku okuya miihwa. “Otwa kala mo uule womasiku omulongo momuthitu,” osho a lombwele ndje.

Oontaliyiho oya li ya popi nkene ya tala ondoolopa yaPalma ya undukidhwa komidhimba, omanga yamwe yomaasi ya li ya hahalwa omitse. Ofamili oya li ya wayimine aantu omayovi mboka ya li ya totele kosheelo shaTotal. Shi ikwate;lela mokampani, aantu ya adha po 23 000 oya li ya thiki posheelo shawo kuyele muApiilili. Omakonaakono ga ningwa muApiilili kIigwnahangano oga li ga mono kutya aantu 11 104 ye li mookamba dhaEPC de Quitunda mosikola yi li popepi noshitaasi shohaasa.

Olopota oya ulika kutya aantu ya hiinikwayathigepoomalukalwagawo oya pumbwa ekwatho lyomeendelelo. Oopeleenda 30 dhomagumbo otaya lala pondje, omanga oopeleenda 70 ye li momalukalwa opo ga dhikwa.

Farida, ngoka edhina lye twe li lundulula opo yu mu gamene, okwa li a hala okukutrha ko ofamili ye koQuintada. Sho itaa vulu molwoonzo dha pumba, okwa li ta vulu okuhogolola pokati kokambautu hoka taka kutha uule womasiku nenge okuhupithwa komilitali noondhila, omusamane gwe okwa li e shi pondola okugongela oshimaliwa shoUS$80 opo a tule uunona we momushangwasholondondo okuya mondhila. Oondhila odha li dhi na okukala dhoshali. “”Petameko, kaya li haya futitha mboka ya ihumbata, taya ehama nenge uunona. Nokonima oya li ya tameke okuhumbata ,boka ya li momusholondondo,” ta ti ngaaka. Ferinda onda li nde mu mono moshilandondoolopa shaPemba, moka e li ta kondjo nuudhigu okukala noyanma, nonando a panda sho ya za moshiponga. Hadijah, ngoka wo twa lundulula edhina lye, oku li wo moPemba, naye okwa ti okwa futa oombumbo okulonda ondhila yetanga lyegameno. “Katwa li tu na iimaliwa nuunona owa li tau ehama nowa sa ondjala. Okuza moQuitanda, onda li nda popi nomushingu gwandje nokwa li a popi nomuhona gwe, ngoka a li e tu tumine oshimaliwa komalungula,” osho Hadijah a ti ngaaka. Aakiintu mbaka yaali oya li ya ti open a aantu oyendji ya thigwa po, mwa kwatelwa omusamane gwaFaria. Ehangano lyuuthemba womuntu, Human Rights Watch (HRW), ndyoka lya kala nokupulaapula mboka ya hupa miiponokela yaPalma, olya ti olya popya wo naantu mboka ya itaala kutya oya futa oombumbo okuya moondhila nenge okufuta oombautu okuza moQuitunda. “Aantu yaa na iikulya, kaye na iimaliwa, ya kanithila ayihe miikolokosha taya thiminikwa okulongitha oosenda dhawo dhahugunina oo ya tuke aakwanezimo dhawo mondhila ya hupithwe. Osho Zenaida Machado a ti ngaaka. OBBC oya li ya pula uuministeli wegameno waMozambique kombinga yomapopyo ngaka ashike oya dhenge okathilu kenyenye. Otwa pula omahangano gopaigwana kombinga yonkalo ya nayipala yomoQuitunda osho wo moshitopolwa ashihe shaPalma nomolwa sho itaaya vulu okuya mo ngashiingeyi.