Mooi onscherp
Haarscherp waar het scherp moet zijn en een mooie, zachte onscherpte buiten het focusgebied – dat onderscheidt eersteklas objectieven. Hier vertellen we je alles over die verfijnde onscherpte, ook wel bokeh genaamd.
Meer over de verfijnde onscherpte, bokeh.
Bokeh – komt dat van het Franse woord bouquet? In beide gevallen gaat het om een smaakkwestie. Bij bouquet betreft die kwestie de geur die wijn in een glas verspreidt. Bokeh betreft de soort onscherpte die een objectief bij het grootste diafragma levert voor de gebieden buiten het focusgebied. En zoals dat gaat met smaakkwesties – er valt in beide gevallen niet over te twisten. Sommige objectieven zorgen voor een heel zachte bokeh, een zachte vervaging van details en highlights, terwijl er bij andere objectieven duidelijk afgetekende verstrooiingscirkels, dubbele contouren of zelfs kleurranden ontstaan. Vooral portretfotografen geven de voorkeur aan de rustige, zachte variant. Maar er zijn ook fotografen die juist van een specialere ‘soap bubble’-bokeh houden (zie pagina 42).
Wat betekent bokeh eigenlijk?
Nee, het woord bokeh komt niet van bouquet, maar is Japans en betekent zoiets als ‘onscherp’ of ‘vervaagd’. Het kan als zodanig ook op een geestestoestand slaan, maar hier hebben we het over de visuele, fotografische betekenis: het heeft dan betrekking op het karakter van de verstrooi-
ings-of onscherptecirkels die ontstaan doordat lichtstralen buiten het scherptepunt op de sensor vallen. Onscherpte houdt per definitie in dat een lichtstraal niet een punt vormt op het sensorvlak, maar een groter oppervlak beslaat in de vorm van verstrooiingscirkels. Deze cirkels liggen deels over elkaar heen, maar zijn soms heel goed te herkennen, met name wanneer ze ontstaan door licht van een felle bron en afsteken tegen een donkere achtergrond.
De grootte en de vorm van de verstrooiingscirkels zijn ook afhankelijk van het gekozen diafragma. Is het diafragma groot (lage waarde), dan zien ze er rond en zacht uit, terwijl ze bij een ver gesloten diafragma de vorm van de iris aannemen. Dat laatste zie je vooral duidelijk bij goedkopere objectieven met weinig diafragmalamellen. Als er bijvoorbeeld maar zes lamellen zijn, ontstaan bij gesloten diafragma opvallende zeshoeken. Heeft het diafragma daarentegen tien lamellen, dan zijn de verstrooiingscirkels ook bij diafragma f22 rond.
Wat voor bokeh heeft mijn objectief?
Om te achterhalen wat voor bokeh je objectief heeft, moet je (als het een zoomobjectief is) de langste brandpuntsafstand instellen, het diafragma zo ver mogelijk openen en dan scherpstellen op een detail op zo kort mogelijke afstand. De achtergrond moet bij voorkeur op een flinke afstand liggen en een paar interessante lichtreflecties opleveren, zoals een bladerdak waar de zon doorheen komt, straatlantaarns bij beginnende schemering of een onderwerp
bij het tegenlicht van de ondergaande zon. Maak een paar testfoto’s en pas hierbij ook de beelduitsnede aan, want de bokeh ziet er aan de rand van de foto anders uit dan in het midden.
Wat is dan een mooie bokeh? Wanneer de details in de achtergrond heel zacht overkomen en weinig contrast hebben. De onscherpe gedeeltes moeten er rustig uitzien en geen artefacten bevatten. De verstrooiingscirkels moeten tot bij de randen van de foto mooi afgerond en homogeen zijn.
Welke objectieven hebben de mooiste bokeh?
Portretlenzen met vaste brandpuntsafstand staan bekend om hun zachte bokeh. Vaak zijn ze relatief duur, omdat er maar een beperkt aantal van geproduceerd wordt, en dan ook uit eersteklas materiaal. De fabrikanten streven bij de vervaardiging niet alleen naar een hoge scherpte, maar ook naar een aantrekkelijke bokeh. Veel van die fabrikanten prijzen hun producten aan om hun ‘perfect ronde bokeh’. De lamellen zijn in zulke gevallen iets afgerond, zodat er ook bij een gesloten diafragma ronde verstrooiingscirkels ontstaan. Voorbeelden van objectieven met een mooie onscherpte zijn de Canon 85mm F1.2 (ca. 1900 euro), Fujifilm 56mm F1.2 (ca. 870 euro) en de Panasonic 42,5mm F1.2 Leica Nocticron (ca. 1370 euro). Nikon biedt bij de Nikkor 105mm F2 (ca. 1000 euro) en de Nikkor 135mm F2 (ca. 1400 euro) een heel speciale feature: met de ring Defocus Image Control kun je de bokeh in de achtergrond of de voorgrond zachter maken.
Bij groothoekobjectieven speelt de kwaliteit van de onscherpte geen belangrijke rol, want dit soort objectieven worden gemaakt voor hoge scherpte en weinig vertekening. De asferische lenzen die vaak worden gebruikt veroorzaken bijvoorbeeld een lelijke ‘uienring’-bokeh. En ook zoomobjectieven hebben eerder last van een onrustige of lelijke bokeh.