Indrukwekkend weer
Mooiweer-fotografie is uit. Wil je dat je foto’s opvallen, dan moet je het weer begrijpen en juist dan naar buiten gaan wanneer het onbehaaglijk wordt.
Ga naar buiten wanneer het weer voor drama zorgt.
Mobiel internet verandert in toenemende mate het leven van landschapsfotografen. Dankzij de smartphone hoeven we niet meer urenlang op het juiste licht te wachten, maar kunnen we met behulp van apps de situatie op een bepaalde plek grotendeels inschatten, ook al ben je er nog niet geweest. Dat begint met een blik op het weerbericht. In de stromende regen kun je geen mooie zonsondergang vastleggen. En omgekeerd: ben je op zoek naar een dramatische wolkenpartij, dan kom je niet ver wanneer er een stralend zonnetje aan de hemel staat. En drama is goed. Dramatiek maakt een foto bijzonder en zorgt ervoor dat hij opvalt tussen alle concurrenten op Instagram, Facebook en Flickr.
Licht maakt de foto
Wanneer je veel buiten fotografeert, ontdek je al snel dat het niet zozeer het onderwerp is dat een foto maakt, maar veel meer de sfeer die het licht op dat moment creëert. Hoe specialer die sfeer, des te spectaculairder de foto. Dat is enerzijds afhankelijk van de zon, die zowel een hard, zacht als warm licht kan produceren. Anderzijds speelt het weer een doorslaggevende rol - en dat wordt nogal eens vergeten. Het weer heeft namelijk invloed op zowel de kleuren als het contrast. Dat zie je vooral goed op sombere dagen, wanneer mist de omgeving er grijs en contrastarm uit laat zien.
Toch houden veel fotografen nauwelijks rekening met het weer, omdat ze de thematiek niet begrijpen, of het weer als onbelangrijk beschouwen. Dit in tegenstelling tot meteorologen, die in elke toestand van de atmosfeer het resultaat van heldere, zich steeds herhalende processen zien. Daardoor begrijpen wetenschappers niet alleen het weer, maar kunnen ze het ook voorspellen. Om die reden verzamelen weerdiensten op de hele wereld data, die door supercomputers worden verwerkt. Dat is de wetenschap erachter. Dat is meteorologie.
Wetenschap en ambacht
Een fotograaf is geen wetenschapper, maar een ambachtsman en een kunstenaar, en heeft een instrument nodig waarmee hij kan werken. Weerkaarten nemen die functie over en tonen op een landkaart duidelijk de toekomstige toestand van het weer. Je vindt deze kaarten op verschillende websites, zoals https://meteologix.com/nl en je kunt ze filteren op bepaalde parameters. Zo kun je bekijken waar het straks gaat regenen, of waar er onweer over het land gaat trekken. Dankzij deze weerkaarten is het mogelijk om zeer efficiënt te werken, zodat je op negen van de tien fototochten het weer vindt waar je naar
op zoek bent. Een dal vol mist is dan geen verrassing meer. Je foto lukt de eerste keer, dus je hoeft er niet nog een keer terug te keren.
Naast de weerkaarten kun je ook weer-apps gebruiken. Die hebben dan wel het nadeel dat ze alleen informatie geven over een bepaalde plaats en niet een groot gebied afdekken. Met weerkaarten is dat wat gemakkelijker. Op deze manier kun je de locaties met de beste omstandigheden voor je foto’s zoeken en er doelgericht naartoe reizen.
Veelzijdig weer
Zon, wind, wolken, mist, neerslag - het weer heeft veel verschillende vormen en verandert daarmee het beeld van een foto. Het ontstaan van deze weerfenomenen vraagt om speciale voorwaarden, die je als fotograaf zou moeten kennen. Pas dan kun je weerkaarten goed lezen en weet je waar en wanneer je onweerswolken of juist een heldere nacht kunt vinden. Een bijzonder mooi fenomeen is het morgenrood.
Morgenrood, water in de sloot
Als kind was ik al gefascineerd door de dieprode hemel en vroeg me af hoe die verkleuring ontstaat. Mijn ouders en grootouders kwamen met de oude weerspreuk ‘morgenrood, water in de sloot’. Oftewel, wanneer er slecht weer op komst is, kleurt het landschap in de ochtend knalrood. In die vijf woorden zit verrassend veel waarheid. Want in Nederland zien we het morgenrood pas wanneer wolken naderen tijdens de zonsopkomst. In 70 procent van de gevallen komen die uit westelijke richting en worden zodoende door de opkomende zon in het oosten belicht.
De lichtstralen leggen een lange weg af door de atmosfeer. Vanwege de moleculen in de lucht en in de waterdamp, worden ze gebroken. Maar omdat het blauwe licht (met korte golf) sneller verloren gaat dan het rode, kleurt de hemel rood. Tegelijkertijd betekenen wolken die van west naar oost trekken meestal ook regen, dus de kans is groot dat de boerenwijsheid uitkomt.
Hetzelfde geldt overigens ook voor avondrood, alleen omgekeerd. Kijk je naar het westen, waar de zon ondergaat, terwijl de wolken al richting het oosten verdwijnen, dan verkleuren de wolken ook. Maar omdat ze wegtrekken, verbetert het weer in dit geval. De boerenwijsheid ‘avondrood, mooi weer aan boord’ eveneens klopt.
Bij beide varianten is het belangrijk dat er geen wolken aan de horizon zijn, alleen ervoor. Dat kun je goed zien op de eerste foto. Waar en wanneer je zulke wolkenformaties kunt zien, lees je op de weerkaarten - en dat tot drie dagen vooruit.
Magische mist
Een ander populair weerfenomeen is mist. Ik hoor regelmatig landschapsfotografen zeggen: “Dat zou een perfect onderwerp zijn ... met mist!”. Heel begrijpelijk, want met een grijze sluier ontstaat er een sprookjesachtige sfeer in het landschap. Verder vervult mist de taak om de lelijke kant van de beschaving te maskeren. Hoogspanningsmasten en hele dorpen verdwijnen achter een zachte sluier, wat het beeld een stuk natuurlijker maakt.
Hoe esthetisch een landschap er ook uit
ziet, mist verhoogt het nog een stuk. Zo bestaan er duizenden foto’s van kasteel Hohenzollern in Duitsland - een zeer populair onderwerp voor landschapsfotografen. Maar op de achtergrond zie je het aangrenzende dorp liggen, wat er voor zorgt dat de foto onrustig wordt. Met mist, zoals in de derde foto, staat het kasteel helemaal vrij op de berg en trekt direct de aandacht naar zich toe.
Voor het vormen van mist moet de lucht een relatieve vochtigheidsgraad van 100 procent bereiken. Dat betekent dat de lucht geen water meer kan opnemen. Al het overtollige water wordt dan zichtbaar in de lucht. Op weerkaarten kun je de luchtvochtigheid zien en zodoende voorspellen waar er mist zal gaan verschijnen. Dat kan echter alleen op korte termijn. Kijk daarom de avond voor je shoot op de weerkaarten en je ziet waar je de volgende ochtend mist kunt vinden.
Sterren
Een blik op de sterren maakt een oeroude fascinatie in ons los. We willen weten of er meer is in de ruimte en we stellen onszelf existentiele vragen. Dit gevoel krijg je niet alleen als je onder een sterrenhemel staat, maar ook als je naar een foto van de sterrenhemel kijkt.
Dankzij nieuwe, lichtsterkere objectieven en camera’s beginnen steeds meer natuurfotografen aan astrofotografie. Ook apps en programma’s vertellen je met behulp van virtual reality in een oogopslag waar je je camera op moet richten om de Melkweg en de sterrenbeelden voor de lens te krijgen. De moeilijkheidsgraad en daarmee de beginnersdrempel dalen dus gestaag. Alleen het weer kan bij astrofotografie roet in het eten gooien. Want zo gauw het bewolkt wordt, blijven alle sterren verborgen en moet je onverrichterzake terugkeren.
Dus ook in dit geval helpen weerkaarten, want die voorspellen de bewolking voor de komende nacht. Die informatie komt van satellieten, die voortdurend foto’s maken van onze atmosfeer. Zo zie je op de weerkaart naar welke kant de wolken trekken en hoe dik het wolkendek waarschijnlijk zal zijn. Maar je moet alleen gaan fotograferen wanneer er een heldere nacht wordt voorspeld. Het schiet niet op als je al je hoop vestigt op een klein gaatje in het wolkendek. Dan sta je urenlang te wachten en als je pech hebt zonder resultaat.
Lichtende nachtwolken
Een fenomeen dat relatief weinig mensen met eigen ogen hebben gezien, zijn de zogeheten lichtende nachtwolken. Het begrip is wat verwarrend. De wolken lichten niet vanzelf op, maar worden verlicht door de zon. Het fenomeen is op sommige zomerdagen zichtbaar. De zon moet tijdens de schemering net onder de horizon staan, waardoor de wolken op 80 tot 90 kilometer hoogte worden verlicht. Het bijzondere is dat in tegenstelling tot de Melkweg en weerfenomenen zoals het morgenrood, de wolken aan de noordelijke hemel staan en niet in het oosten of het westen.
Hoog in het noorden
Ten slotte noem ik nog een beroemd natuurverschijnsel dat een magische aantrekkingskracht heeft op landschapsfotografen: het geheimzinnige poollicht. Deze dansende
lichten ontstaan wanneer elektrisch geladen deeltjes van de zonnewind uit de magnetosfeer in contact komen met zuurstof- en stikstofatomen in de bovenste lagen van de aardatmosfeer en deze ioniseren. Dit gebeurt alleen bij de aardpolen, zodat je niet ontkomt aan een lange reis om het te zien. Je kunt kiezen voor Noorwegen, IJsland, Canada en Groenland. Wanneer je in een van die landen bent, gelden dezelfde voorwaarden als in de astrofotografie. Zo heb je een heldere hemel nodig om de ionisatie te kunnen zien. Houd daarnaast de satellietbeelden van een weerstation in de gaten en kijk waar een groot gat in de wolken ontstaat. Bovendien is het goed om vooraf al verschillende landschappen te bekijken en wat testfoto’s te maken. Later rijd je dan naar de gewenste locatie. Zo is de foto hieronder ontstaan, in de buurt van Tromsø in Noorwegen. Ik heb op satellietbeelden gekeken in welke regio de minste wolken waren en ben daar doelgericht naartoe gereden.