Onderschat
Xfce: rechtlijnige desktop voor Linux
De desktopomgeving Xfce heeft precies de functies die je nodig hebt en verder weinig toeters en bellen. Het biedt een goed compromis tussen snelheid en gemak.
De populaire grafische interfaces KDE Plasma, Gnome en Ubuntu Unity vreten aardig wat systeemresources. Ze starten dan ook niet op alle hardware even snel op. Ubuntu 16.04 heeft bijvoorbeeld minstens een gigabyte aan werkgeheugen nodig, terwijl Ubuntu-afgeleide Xubuntu met Xfce aan de helft daarvan al genoeg heeft. Als je een wat oudere pc hebt of performance belangrijker vindt dan optische effecten, heb je aan Xfce een comfortabel alternatief. De ontwikkelaars van de solide desktopomgeving Xfce nemen de tijd. Spectaculaire vernieuwingen zul je niet tegenkomen en er is ook geen vaste roadmap. De laatste versie Xfce 4.12 is alweer van februari 2015. Voor de volgende stabiele versie 4.14 moeten met name alle kerncomponenten van de desktop geporteerd worden naar Gtk+ 3. Xfce geldt desondanks als een van de populairste grafische interfaces voor Linux. Daar zijn ook goede redenen voor. De centrale elementen van de desktop zijn balken met een toepassingenmenu en een systeemvak. Dat is dus een traditionele desktopindeling. Xfce is zuinig met resources, maar biedt meer gebruiksgemak dan Lxde, Mate en Openbox. De manier van werken en het uiterlijk kun je tot in detail instellen. Standaard krijg je er al een aardig aantal grotere en kleinere programma's bij. Het project vind het belangrijk om zich aan de door freedesktop.org gedefinieerde standaard te houden, zodat Xfce met zoveel mogelijk besturingssystemen zonder problemen werkt. Bij de meeste Linuxdistributies kun je deze desktop dan ook makkelijk vanuit de repositories installeren.
Complete integratie
De windowmanager Xfwm4 van Xfce zet de vensters op de desktop en voegt daar vensterdecoratie en frames aan toe. De desktopmanager Xfdesktop zorgt voor de achtergrondafbeelding en maakt bovendien twee menu's beschikbaar als je op de desktop klikt. Met de rechter muisknop open je een menu waarmee je de instellingen voor de desktop kunt openen of een nieuwe map kunt aanmaken. Daarnaast is er een toepassingenmenu. Als je met het muiswieltje (de middelste muisknop) op het bureaublad klikt, krijg je daarentegen
de beschikbare work spaces ('werkbladen') te zien en de programma's die daarin draaien. Die kun je er ook mee openen. Ook pictogrammen, bestanden en mappen kun je dankzij Xf desktop op de desktop zetten.
Xfce heeft sinds versie 4.x composite effecten zoals transparantie, slagschaduwen en previews bij het switchen tussen vensters. Als je dergelijke details van de windowmanager wilt aanpassen, ga je in Xfce naar de optie 'Vensterbeheerder bijstellen'. Daar kun je de composite-effecten helemaal uitschakelen of met een schuifregelaar de transparantie van vensters aanpassen als ze inactief zijn of als je ze verplaatst of van formaat verandert. Ook andere opties om de windowmanager te configureren vind je hier. Denk aan het wisselen tussen vensters, welk venster de focus krijgt ('Scherpstelling') en de workspaces.
Met Alt+Tab switch je ook bij Xfce snel tussen de geopende vensters, die je dan als kleine preview te zien krijgt. Met het muiswiel kun je vensters snel uit de weg krijgen: als je met de muis boven de titelbalk hangt, klap je het venster in door aan het wieltje te draaien. Op dezelfde manier kan dat ook weer andersom. Zorg wel dat de optie 'Gebruik muiswiel op titelbalk om het venster op te rollen' daarbij geactiveerd is. Je zet vensters snel netjes naast elkaar op de desktop (tiling) door ze naar een schermrand of hoek te slepen. Om iets snel te vergroten, houd je de Alt-toets ingedrukt en draai je aan het muiswiel. Op die manier zoom je op het bureaublad in en weer uit.
De werkbalken zijn een centraal element van de Xfce-desktop. Meestal staan er daar wel een of twee van boven- of onderaan op het scherm met een lijst snel op te starten programma's, een compleet toepassingenmenu en het systeemvak met de volumeregeling, tijd en een gebruikersmenu voor afmelden en afsluiten. Een vensterlijst op de werkbalk laat zien welke programma's geopend zijn. Je kunt vrij instellen hoeveel werkbalken er zijn en waar die op het bureaublad staan. Klik daarvoor met rechts op een werkbalk en op 'Werkbalk / Werkbalkvoorkeuren'. Selecteer eerst de werkbalk waar het over gaat en pas daarvan de instellingen aan. De optie 'Intelligent' bij 'Verberg de werkbalk automatisch' zorgt ervoor dat de werkbalk verdwijnt als een venster die ruimte nodig heeft.
Met plug-ins kun je de functies van een werkbalk uitbreiden en bijvoorbeeld binnenkomende mails melden, een woordenboek ter beschikking stellen, de cpufrequentie en de systeem- en netwerkbelasting laten zien of snel toegang tot het klembord geven. Met Mapmenu kun je snel door de mappen heen bladeren. Met de plug-in Schermafdruk kun je snel een screenshot maken en meteen laten opslaan of kopiëren naar het klembord. Je voegt plug-ins toe via het pakketbeheer (zoek op 'xfce4'). Vervolgens zet je ze met een rechter muisklik en 'Werkbalk / Nieuwe elementen toevoegen' op de werkbalk.
De toetscombinatie Alt+F2 laat de Toepassingenzoeker verschijnen. Typ de eerste letters van een programmanaam in en de naam wordt automatisch aangevuld, waarna je het programma meteen kunt starten. Met de kleine pijl rechts klap je een startmenu-achtig categorie-overzicht uit waar je met de muis doorheen kunt wandelen.
Naar eigen inzicht
Afhankelijk van de distributie kan de meegeleverde Xfce-desktop er heel anders uitzien – denk aan het aantal werkbalken, de geïnstalleerde plug-ins, de desktopstijl en de pictogrammenset. Xfce heeft alle belangrijke instellingen bij elkaar gezet in een Xfce4-settings-manager, die in het menu gewoon Instellingen heet. Via het menu kun je de afzonderlijke categorieën openen om bijvoorbeeld met de Energiebeheerder de schermbeveiliging in te stellen, de uitstraling van de desktop aan te passen met stijlen en pictogrammen (Uiterlijk), de standaardtoepassingen in te stellen (Voorkeurtoepassingen) of de monitor, de muis, het toetsenbord, de firewall en wat al niet meer in te stellen. De vele afzonderlijke dialoogvensters maken het menu een beetje onoverzichtelijk, je kunt dan ook beter op het knopje voor 'Alle instellingen' rechtsonder in het startmenu klikken.
Xfce is tot in detail te configureren. Je kunt zelfs de knoppen op de titelbalk van een venster voor het minimaliseren, sluiten en maximaliseren aanpassen. De vensterstijl bepaalt waar en hoe ver van elkaar ze komen te staan. Met de Vensterbeheerder kun je ook de volgorde van die knoppen veranderen. Selecteer de actieve stijl om de knoppen rechtsonder bij Knopvormgeving naar de plek te slepen waar je ze hebben wil. Als je een knop helemaal niet wilt gebruiken, sleep je hem naar het veld Verborgen.
Ook plug-ins hebben soms eigen opties. Zo kun je de tijd op de Xfce-werkbalk met een analoge klok laten weergeven, maar ook digitaal en als tekst ("vijf over half zes").
Rijke variatie programma's
Xfce heeft veel handige tools, maar niet alle programma's die je bij een desktopomgeving zou verwachten zijn standaard geïnstalleerd. Screenshots maak je met het programma Schermafdruk. Orage biedt een kleine kalender voor afspraken, taken en herinneringen. Met de Ristretto
afbeeldingkijker kun je naar foto's kijken en met Mousepad kun je simpele tekstbestanden bewerken. Cd's en dvd's kun je branden met Xfburn en video's en muziek speel je af met de mediaplayer Parole.
De filemanager Thunar kan niet helemaal tippen aan de concurrenten Nautilus en Konqueror, maar heeft wel alle belangrijke functies voor bestandsbeheer en kan ook met netwerkshares overweg. Vaak gebruikte mappen kun je als bookmark op de zijbalk zetten. Thunar ondersteunt ook tabbladen (Ctrl+T). Bij de eigenschappen van een willekeurige map kun je zien hoeveel ruimte er op een schijf nog vrij is.
Bij 'Bewerken / Voorkeuren' stel je de standaard mapweergave in, evenals de datumopmaak en de grootte van de pictogrammen op de zijbalk. Als op het tabblad Geavanceerd de optie 'Schakel opslagmediumbeheer in' geactiveerd is, worden usb-sticks en dvd's door Thunar automatisch gemount als je ze aansluit of in de speler legt. De link Configureer opent een dialoogvenster waar meer acties in te schakelen zijn, bijvoorbeeld dat bij het aansluiten van een digitale camera de foto's automatisch geïmporteerd worden en dat audio-dvd's en -cd's automatisch afgespeeld worden.
Meer mogelijkheden
Als je met de rechter muisknop op een bestand of een map klikt, opent Thunar een contextmenu met relevante acties – bijvoorbeeld 'Open Terminal Here' (hier helaas geen Nederlandse vertaling, maar dat kun je nog makkelijk aanpassen). Het contextmenu is uit te breiden met zelf gedefinieerde acties om makkelijker met bestanden te kunnen werken. Met zulke acties kun je commandlinetools oproepen en bijvoorbeeld de EXIF-gegevens van een foto verwijderen, bestanden volgens een bepaald patroon hernoemen, naar de printer sturen, er een archiefbestand van maken of ze met een bepaald programma laten openen.
Als je bijvoorbeeld met behulp van de commandlinetool jhead de EXIF-gegevens wilt verwijderen, installeer je jhead eerst en open je vervolgens in het menu van het Thunar het item 'Bewerken / Stel aangepaste acties in…'. Met het groene plusteken maak je een nieuwe actie aan. Verzin een goede naam voor het contextmenu-item en zet in het veld eronder een korte omschrijving. Vul in het veld Opdracht vervolgens het commando jhead -de %f in.
Met de parameter -de krijgt de tool de opdracht de complete EXIF-header te wissen. Daarbij is %f een opdrachtvariabele voor het geselecteerde bestand. De beschikbare opdrachtvariabelen staan in dit venster om de acties aan te passen praktisch opgesomd. Om ervoor te zorgen dat het menu-item alleen bij fotobestanden verschijnt, zet je op het tabblad Weergavevoorwaarden een vinkje bij Afbeeldingbestanden. Als je op het tabblad Eenvoudig nog een pictogram selecteert, komt het er nog mooier uit te zien. Bevestig je instellingen met OK en start Thunar opnieuw op. Als je dan met rechts op een afbeelding klikt, laat het contextmenu het nieuwe item zien. Xfce zet de informatie in het bestand ~/.config/Thunar/uca.xml, wat je ook rechtstreeks kunt bewerken. In de documentatie van Xfce staan meer voorbeelden van aangepaste acties.
Verborgen instellingen
Sommige opties – die de meeste gebruikers waarschijnlijk ook nooit nodig hebben – zijn door de ontwikkelaars vanuit overzichtelijkheid s overwegingen uit de instellingen van Thunar verbannen. Die verborgen instellingen zijn met de tool xfconf-query op de commandline te bereiken en komen allemaal in XML-bestanden in de map ~/.config. Om de Xfce-instellingen naar een ander Linux-systeem over te zetten of te back-uppen, hoef je dan ook alleen maar die map te kopiëren. De configureerbare onderdelen – bijvoorbeeld Thunar en de Xfce4-power-manager – worden kanalen genoemd. Met het commando xfconf-query -l krijg je een overzicht van de kanalen.
Voorbeeld: op de werkbalk laat Thunar standaard alleen de naam van de huidige map zien. Als je daar het complete pad wilt zien, kun je dat met het volgende commando doen:
xfconf-query --channel thunar
--property /misc-full-path-in-title
--create --type bool –set true De parameter –-channel thunar bepaalt dat het over de instellingen van Thunar gaat, terwijl –-property de gewenste optie aangeeft. Welke waarden daar mogelijk zijn, staat in een tabel in de documentatie van Xfce. Met de booleaanse waarde true of false wordt de betreffende optie in- of uitgeschakeld. Met xfconf-query --help krijg je ook een overzicht van de mogelijke parameters.
Whiskermenu
Het Whiskermenu is veelzijdiger dan het klassieke Xfce-menu met zijn softwarecategorieën. Bij de Favorieten staan vaak gebruikte programma's en met de zoekfunctie kun je de gewenste programma's snel vinden in plaats van in de menu's te moeten zoeken. Sommige distributies – waaronder Xubuntu – stellen dit handige alternatieve menu daarom ook standaard in als startmenu. Bij andere distributies is het als het pakket xfce4-whiskermenuplugin te installeren. Na het installeren moet je het dan nog aan de werkbalk toevoegen door met de rechter muisknop op de werkbalk te klikken, bij 'Werkbalk / Nieuwe elementen toevoegen…' het Whiskermenu te selecteren en op de knop Toevoegen te klikken. Je kunt de naam ook intypen in het zoekveld. Als je met rechts op het Whisker-pictogram op de werkbalk klikt en Verplaatsen selecteert, kun je met de muis aangeven op welke positie je het menu wilt hebben. Het oude menu is dan niet meer nodig, daar kun je met rechts op klikken en het dan Verwijderen. Het Whiskermenu kan naast de softwarecategorieën ook de programma's laten zien die 'Onlangs gebruikt' zijn. Een pictogram onderaan biedt je rechtstreeks toegang tot de systeeminstellingen. Met andere knoppen kun je je afmelden, het beeldscherm vergrendelen en je afmelden of de pc uitzetten.
Het Whiskermenu toont standaard geen programmanamen als Firefox en LibreOffice Writer, maar gebruikt beschrijvingen als Webbrowser en Tekstverwerker. Als er meerdere programma's voor hetzelfde doel geïnstalleerd zijn, zie je dat verschil alleen aan het pictogram. Om de programmanamen in het menu te laten zien, klik je met de rechter muisknop op het menupictogram op de werkbalk en dan op Eigenschappen. Op het tabblad Uiterlijk verwijder je het vinkje bij 'Toon generieke toepassingsnamen'. Die
instelling werkt meteen. Op hetzelfde tabblad kun je ook korte beschrijvingen van de programma's aan- en uitzetten, de pictogramgrootte aanpassen en het menu gedeeltelijk of helemaal transparant maken. Op het tabblad Opdrachten kun je instellen wat er bij functies als 'Alle instellingen' en 'Scherm vergrendelen' moet gebeuren.
Met de zoekfunctie in het Whiskermenu kan meer dan je op het eerste gezicht zou denken. Je kunt bijvoorbeeld ook # gebruiken om te zoeken naar handboekpagina's en !w voor zoeken op Wikipedia. De korte commando's zijn gedefinieerd bij de Eigenschappen op het tabblad Zoekacties.
Menu bewerken
Als een programma na het installeren in het menu ontbreekt, heb je de kleine tool MenuLibre nodig. Bij Xubuntu is die al geinstalleerd. Je opent hem via het menu of via het item 'Menu bewerken' bij de Instellingen. Ubuntu, Debian en Fedora hebben MenuLibre in het gelijknamige pakket zitten. Voor Arch Linux is er een Pkgbuild in de AUR, voor OpenSuse staat een pakket op software.opensuse.org. MenuLibre kan menu-items bewerken, toevoegen en verwijderen, categorieën bewerken, de werkmap van een programma instellen, zijn beschrijving veranderen en startparameters meegeven. Je kunt menu-items ook verbergen zonder dat ze meteen verwijderd worden.
Het maakt MenuLibre niet uit of je het klassieke menu of het Whiskermenu gebruikt. Als je een item wilt bewerken, selecteer je het links uit de lijst en verander je rechts wat je wilt aanpassen. Ook het programmapictogram kun je eventueel zelf kiezen. Om van het halsstarrige menuitem Webbrowser voor de standaardbrowser af te komen, selecteer je dat item links in MenuLibre en klik je in het rechterdeel op de naam Webbrowser. Dan verschijnt er pas een veld waarin je de naam kunt bewerken en iets willekeurigs anders kunt intypen.
Als je bijvoorbeeld zowel Firefox als Chromium aan de Favorieten hebt toegevoegd, worden beide als Webbrowser getoond en kun je alleen aan het pictogram zien om welke browser het gaat. Om in plaats daarvan de naam te laten zien, zoek je het betreffende item op in MenuLibre (in dit geval onder Internet) en selecteer je hem. Klik rechtsboven op de naam om daar de naam van de browser in te vullen.
Workspaces
Zoals bij Linux gebruikelijk kun je ook bij Xfce meerdere virtuele desktops activeren en vensters en programma's die bij een bepaald project horen dan overzichtelijk over zo'n zogeheten workspace of werkblad verdelen. Hoeveel workspaces er tot je beschikking staan, bepaal je bij de Instellingen met Werkbladen. Om makkelijk tussen de werkbladen te kunnen switchen, kun je daar bijvoorbeeld instellen dat je met het muiswieltje heen en weer kunt wandelen als de muis op de desktop staat. Als alternatief is er de toetscombinatie Ctrl+Alt+rechts respectievelijk Ctrl+Alt+links of het werkbalkelement Werkbladwisselaar.
Als je elke workspace een eigen achtergrondafbeelding geeft, kun je ze makkelijker uit elkaar houden. Klik met de rechter muisknop op de achtergrond van een desktop en selecteer de Bureaubladinstellingen. Zet de optie 'Toepassen op alle werkbladen' uit. Daarna kun je dat venster naar het gewenste werkblad slepen door het over de rand te verplaatsen en daar de gewenste achtergrond instellen.
Gladstrijken
Afhankelijk van het gekozen desktopthema kan het vensterdeel dat je met de muis moet selecteren om een venster groter of kleiner te maken heel klein zijn – soms zelfs maar één pixel breed.
Sommige programma's, zoals de filemanager, hebben een anker in de hoek rechtsonder om de venstergrootte makkelijker aan te passen. Maar dat geldt lang niet voor alle programma's. Als dat een probleem is, kun je beter een ander thema kiezen met bredere vensterframes of zelf een thema aanpassen.
Met toetscombinaties kan het echter ook snel: hou de Alt-knop ingedrukt, klik met de rechter muisknop ergens in het venster en hou die knop ingedrukt. Dan kun je het venster willekeurig schalen door de muis in de gewenste richting te bewegen. Je kunt via het menu van de titelbalk ook naar 'Verander grootte' gaan en de grootte dan met de muis instellen. Bij een groot aantal distributies zijn daar ook al toetscombinaties voor gedefinieerd: met Alt+F7 maximaliseer je een venster bijvoorbeeld, met Alt+F5 en Alt+F6 doe je dat alleen voor de breedte respectievelijk de hoogte. Kijk daar wel mee uit, want met Alt+F4 wordt het programma afgesloten ...
(nkr)