Alleen maar ergernis?
14"-businessnotebooks laten werken onder Linux
In Linux-kringen hoor je vaak de stelregel: koop nooit een gloednieuw notebook, neem liever een gedateerd model: dan werken de drivers tenminste! We hebben twee actuele Linux-distributies getest op de notebooks uit het voorgaande artikel om te kijken of die regel nog steeds opgaat.
In theorie kun je Linux op elk modern Windows-notebook installeren. Maar ervaringen van gebruikers en tests in c't laten steeds opnieuw zien dat Ubuntu en dergelijke daar zo slecht op draaien dat je er niet fatsoenlijk mee kunt werken. In Linux-kringen luidt het advies dan ook om oudere hardware (uitloopmodellen) te kopen. Neem een notebook met de vorige processorgeneratie of zelfs een 'refurbished' of tweedehands exemplaar.
Maar veel mensen investeren liever niet in techniek van gisteren. Daarom hebben we Linux-distributies getest op de vier business-notebooks uit het voorgaande artikel (pagina 86). We hadden goede hoop, want in de opensource-gemeenschap hoor je vaak dat business-notebooks een goede keus zijn voor Linux. Daar zitten namelijk minder toeters en bellen op dan bij consumentenmodellen. Bovendien gebruiken ze bijna altijd door Linux goed ondersteunde Intel-processors en geen aparte gpu's van AMD of Nvidia. Dat vergroot de kansen dat Linux nog redelijk fatsoenlijk werkend te krijgen is.
Testkandidaten
De Dell Latitude 5480 (circa 1500 euro), de Fujitsu Lifebook E547 (1150 euro) en Lenovo Thinkpad E470 (860 euro) zijn de meest recente modellen die we bekijken. De HP Probook 440 G4 (780 euro) is net iets ouder. Ze hebben allemaal een Core i-processor uit de 7000-serie met geïntegreerde grafische chip. Die maakt deel uit van de 'Kaby Lake'-generatie die Intel in augustus 2016 introduceerde.
Ondanks dit vrij jonge Intel-platform leverden de processor en grafische chip bijna geen problemen op in de test. De maanden tussen introductie en test waren
blijkbaar voldoende voor Intel en de Linuxdistributies om een fatsoenlijke processorondersteuning voor elkaar te krijgen. Bij processors uit de 6000-serie (codenaam Skylake) was dat wel anders. Zelfs een jaar na de introductie gaf de grafische chip daarbij vaak problemen. Misschien heeft Intel hiervan geleerd. Maar waarschijnlijk is de ondersteuning deze keer vooral sneller geregeld omdat er weinig verschillen zitten tussen Skylake en Kaby Lake. Bij de overgang naar Skylake waren er grotere vernieuwingen.
Wat betreft de processor klopt het deze keer dus niet dat oudere hardware gemakkelijker aan de praat te krijgen is met Linux. Helaas bleek ook de stelling dat business-notebooks minder problemen geven niet waar. We stootten bij de apparaten op allerlei problemen, soms juist bij componenten die niet bepaald nieuw meer zijn.
Installatie
Als test installeerden we Ubuntu 16.04.2 LTS. Voor 16.10 zouden de resultaten vergelijkbaar moeten zijn, want die gebruikt dezelfde op Linux 4.8 gebaseerde kernel. Verder hebben we nog getest met Fedora 25 Workstation Edition voor resultaten met een modernere distributie. Op het moment van testen werkte Fedora namelijk al met Linux-kernel 4.10. De nieuwe Ubuntu 17.04 is daar ook op gebaseerd en zou grotendeels vergelijkbare resultaten moeten geven.
De installatie van beide distributies verliep op bijna alle apparaten probleemloos. Alleen de Fujitsu Lifebook E547 vormde een uitzondering. Het touchpad werkte in beide distributies niet. In de kernellogs vonden we allerlei meldingen over communicatieproblemen van de touchpad-driver. Op internet bleek dat veel Lifebooks vergelijkbare problemen hebben. Met het volgende commando kun je die verhelpen: echo 1 > /sys/devices/platform/i8042/ serio2/crc_enabled
Net als bij oudere Lifebooks moet dit probleem ook bij de E547 snel verdwenen zijn. We hebben het probleem gemeld bij de kernel-ontwikkelaars om het voor eens en altijd uit de wereld te helpen. De Lifebook vertoonde meer manco's. Zo werkten de functietoetsen voor de schermhelderheid niet onder Ubuntu. Ook de DisplayPort-audio, de UMTS-chip en de vingerafdrukscanner lieten het afweten. De bluetooth-chip weigerde dienst na gebruik van de slaapstand (Suspend-To-RAM). Onder Fedora konden we de schermhelderheid pas regelen nadat we een testversie van Linux 4.11 hadden geïnstalleer, maar daarmee werkte het toetsenbord weer niet betrouwbaar. Vanwege al deze problemen hebben we de Lifebook niet verder getest.
Accuduur
We waren bijzonder teleurgesteld dat we, zelfs na handmatig optimaliseren, met geen enkel notebook zelfs maar een half zo lange accuduur haalden als onder Windows. Het verschil was helemaal groot bij Lenovo. Met de standaardinstallatie van Ubuntu haalden we ongeveer zeveneneenhalf uur voordat de accu helemaal leeg was. Dat klinkt aardig, totdat je weet dat het apparaat het bij dezelfde test onder Windows ruim veertien uur volhield.
Om het verbruik beter te analyseren en te verbeteren gebruikten we de tool Powertop. Die geeft een schatting hoe snel de accu ontlaadt en kan bovendien allerlei besparende opties inschakelen. Met deze tuning daalde het verbruik van bijna 7 naar 6 watt. Fedora was standaard al zuiniger, dankzij de nieuwere kernel en bijbehorende drivers. Met Powertop kon het verbruik worden teruggebracht naar circa 4,5 watt. Met die instellingen haalde het notebook onder Fedora in ieder geval nog een accuduur van 10 uur.
Vergelijkbare ervaringen hadden we met de notebooks van Dell en HP, al was het verschil met Windows daarbij niet zo enorm. Ook bij deze notebooks konden we er met Powertop meer uithalen zonder dat dit problemen gaf. Dankzij de nieuwere kernel was Fedora op alle notebooks in de test wat zuiniger. Het is niet duidelijk of dit komt door een betere driverondersteuning of dat de nieuwe kernel in zijn algemeen zuiniger is met energie, ook bij oudere apparaten.
Geen duimpje
Bij geen van de notebooks werkte de vingerafdrukscanner goed onder Ubuntu, maar dat lag aan de distributie. Die installeerde de vereiste software sowieso
niet, die moest uit externe pakketbronnen worden geïnstalleerd. Fedora laat zien hoe dat beter kan. De Workstation Edition installeert automatisch Fprint en de vingerafdrukscanner is eenvoudig te configureren via het gebruikersbeheer. Dat werkte echter alleen bij het Lenovonotebook, de scanners van de andere notebooks werden niet herkend. Dat oudere componenten beter worden ondersteund bleek hier niet waar. Uit het USB-ID van de vingerafdrukscanners bleek dat die al ruim drieënhalf jaar worden toegepast in notebooks. Linux-gebruikers klagen al langer over ontbrekende drivers, maar niets wijst erop dat die in aantocht zijn. Voor de vingerafdrukscanner in het HPnotebook bestaat wel een fabrikanteigen driver, maar die werkt niet met de Fprintversie van de huidige distributies.
Touchpads
De notebooks van Dell en Fujitsu hebben touchpads met aparte knoppen om links en rechts te klikken. Tegelijk indrukken werkt als middelste 'knop'. Daarmee kun je bijvoorbeeld makkelijk gekopieerde tekst plakken of hyperlinks openen in een nieuw tabblad. Bij de modellen van Lenovo en HP kan dat niet omdat ze een 'clickpad' hebben zonder knoppen. Het hele touchpad werkt als een drukknop die je kunt indrukken. De positie van je vinger bepaalt of het een links- of rechtsklik is.
Toch kun je bij Fedora Workstation Edition makkelijk een middelste 'knop' activeren. In de touchpad-instellingen van Gnome vink je hiervoor de optie 'Tap to click' aan. Voor een middenklik tik je dan met drie vingers op het touchpad. Dat went vrij snel. Je kunt ook met twee vingers tikken voor een rechtsklik. De clickpads werken op die manier bijna net als onder Windows.
Bij Ubuntu's Unity-desktop is 'Tap to click' standaard al ingeschakeld. Maar tikken met drie vingers levert geen middenklik op. Daarvoor zijn een paar aanpassingen nodig, zoals beschreven in de Hotline-rubriek op pagina 142.
Dell Latitude 5480
Bij het Dell-notebook werkten bluetooth en de hdmi-uitgang niet onder Ubuntu. De trackpoint in het toetsenbord reageerde niet meer nadat het apparaat uit standby kwam. Bij Fedora werkte dit allemaal wel dankzij de nieuwere kernel.
De cardreader werkte in geen enkele distributie, hoewel de betreffende controllerchip al jaren in allerlei business-notebooks wordt toegepast. Verder klaagden de kernels van Fedora en Ubuntu bij elke keer opstarten over hardwarefouten van de processor (Machine Check Exception/MCE), maar daar merkten we verder niks van. Mogelijk gaat het om een BIOS-probleem, dat net als bij de Dell XPS 13 kan worden verholpen met een BIOSupdate.
Het oppervlak rechts van het touchpad werd onder beide distributies circa 35 graden warm. Dat is precies de plek waar je vaak je rechter handpalm of onderarm op laat rusten. We vonden die warmteontwikkeling acceptabel, maar wel vervelend. De oorzaak ligt bij de SSD, die bij inactiviteit niet goed in de slaapstand gaat. Dat komt doordat de distributies de SATA-techniek voor energiebesparing ASPM (Active State Power Management) niet benutten, een bekend probleem bij Linux-distributies. Misschien gebeurt dat ook nooit, want deze techniek leidt bij sommige notebooks tot crashes of gegevensverlies. Wij ondervonden geen problemen bij het activeren van ASPM via Powertop, maar werden wel verlost van het handkacheltje.
HP ProBook G4
Het HP-notebook gaat niet in de slaapstand en wordt niet wakker als je hem dicht- of juist openklapt. Je kunt het systeem alleen via het menu in de slaapstand zetten en weer wekken met de aanuitknop.
Zowel de Fedora- als de Ubuntukernel klagen over fouten in de ACPItabellen. Dat is misschien de reden dat Powertop af en toe vreemde waarden voor het energieverbruik liet zien. Ook de resterende accuduur werd soms veel te kort ingeschat. Bij Ubuntu vertraagden de ACPI-fouten het opstarten met circa 10 seconden.
De kernel van beide distributies gaf meldingen over PCIe-communicatieproblemen bij het opstarten en uit stand-by komen van het notebook. De fouten lijken automatisch opgelost te worden, maar het zou best kunnen dat dit de oorzaak was dat we steeds weer problemen hadden met de bekabelde en draadloze netwerkverbinding. Het notebook even in standby zetten verhielp dit ongemak.
Lenovo Thinkpad E470
Het notebook van Lenovo gedroeg zich voorbeeldig. Fedora stelde zelfs automatisch de vingerafdrukscanner in. Bij tests van het draadloze netwerk kwam alleen een groot minpunt naar voren. De overdrachtssnelheid bij een 5GHz-verbinding was maar 2 MB/s, terwijl de Thinkpad onder Windows bijna 12 MB/s haalde. Ook op 2,4 GHz en zelfs op korte afstand was de verbinding onder Linux duidelijk trager dan onder Windows. De oorzaak daarvan is niet duidelijk. Anders dan bij het notebook van Dell werkte de scrollfunctie van de trackpoint niet. Normaal gesproken activeer je die met de middelste muisknop.
Docks
Bij de test in het voorgaande artikel hebben we ook de los verkrijgbare dockingstations voor de notebooks getest. Die moesten ook onder Linux laten zien wat ze kunnen. Het via USB type C aangesloten
dock van Dell werkte zonder installatie van extra drivers, omdat DisplayPort-gegevens direct via USB C doorgegeven worden. Er was alleen een klein probleem: de HDMIuitgang gaf onder Linux geen geluidssignaal door.
Bij de universele USB-docks van HP en Lenovo werkte de beelduitvoer standaard niet. De oorzaak ligt bij de in deze docks ingebouwde en via USB gekoppelde DisplayLink-chips. Daar zijn specifieke Linux-drivers van de fabrikant voor nodig. Om die voor Ubuntu te kunnen installeren moet je UEFI Secure Boot uitschakelen en DKMS installeren. Als we dat deden, werkte de weergave, maar bij aansluiten van het dock crashte de desktop van Ubuntu vaak. Onder Fedora werkt de driver helemaal niet.
Oud zeer
Het blijkt dat bij het installeren van Linux op enigszins moderne Windows-notebooks nog steeds allerlei problemen op de loer liggen. Dat Fedora met zijn nieuwere kernel beter draait, past wel bij de uitspraak dat je voor Linux oudere hardware moet kiezen. Tegelijk laat het zien dat een modernere distributie al wat problemen kan wegnemen.
Maar uit de testresultaten blijkt ook dat oude hardware geen garantie is voor compatibiliteit met Linux. Voor sommige vingerafdrukscanners en een van de cardreaders ontbreken Linux-drivers, terwijl de onderdelen al jaren op de markt zijn. Ook de problemen met bluetooth en wifi deden zich voor bij oudere componenten. Bij napluizen op internet bleken deze problemen al bekend te zijn van oudere notebook-modellen. Ook bij het kopen van oudere (gebruikte) notebooks loop je dus het risico dat Linux vaker niet dan wel werkt.
Wat kun je doen?
Wat is dan de beste oplossing als je een notebook voor Linux wilt aanschaffen? De veiligste weg blijft een notebook dat kant-en-klaar met Linux geleverd wordt. Bij problemen kun je dan een beroep doen op de garantie. Een voorbeeld van zo'n notebook is de Dell XPS Developer Edition. Hier zijn ook problemen mee geweest, maar die schijnen grotendeels verholpen te zijn. Acer levert verschillende notebook-modellen met Linpus (een distributie op basis van Fedora). Als je op die manier geen geschikt Linux-notebook vindt, kun je het internet afstruinen voor berichten van andere Linux-gebruikers over ervaringen met hun notebook. Vooral voor populaire, enkel maanden oude modellen van grote fabrikanten vind je wel informatie. Let er wel op of het om exact hetzelfde model notebook gaat. Benamingen als XPS 13 en T460 zijn net zo vaag als 'Volkswagen Golf' en slaan op hele notebook-series. Zo'n serie kan erg verschillende modellen bevatten, bijvoorbeeld met of zonder aparte grafisch kaart. Informatie die je op internet vindt kan bovendien onvolledig of onjuist zijn, waardoor dit geen betrouwbare oplossing is.
Het is misschien makkelijker om naar Skylake-modellen te zoeken van de Thinkpad T- en X-series, die alleen een geïntegreerde GPU gebruiken. Bij die dure apparaten is er een goede kans dat moderne distributies fatsoenlijk werken, omdat ze erg populair zijn bij Linux-ontwikkelaars. Bovendien werken medewerkers van een aantal grote Linux-distributeurs met dergelijke notebooks. Als keurige opensourceontwikkelaars hebben ze veel problemen al verholpen. Als je nieuwe hardware wilt en niet bang bent voor kleine obstakels, kun je ook de nieuwere Kaby Lake-versies van deze notebook-series kiezen, want daar schijnt hetzelfde voor op te gaan.
(mdt)