Opruimtips voor notebooks en tablets
Tips voor Windows-notebooks en -tablets met weinig opslagruimte
In veel actuele goedkope notebooks en tablets zit geen harde schijf of ssd, maar eMMC-geheugen met meestal maar 64 of zelfs maar 32 GB aan opslag. Dat is zo weinig, dat je van begin af aan eigenlijk al met plaatsgebrek te kampen hebt en handig te werk moet gaan om problemen voor te zijn.
Bij een snelle korte rondvraag op de c't-redactie naar goedkope notebooks en tablets met Windows 10 en weinig opslagruimte gaf iedereen hetzelfde antwoord: 'begin er niet aan'. Toch is er een ruim aanbod aan zulke apparaatjes en je kunt een prima reden hebben om toch zo'n apparaat aan te schaffen. Dat kan financiële redenen hebben, maar misschien heb je ook alleen maar iets nodig om een beetje mee te surfen, te mailen of soms iets te typen. Zo'n klein apparaatje kan ook handig zijn voor op school of bij de studie. En het zal meer dan eens voorkomen dat iemand er een krijgt als goedbedoeld cadeau.
Maar beperkte opslagruimte zorgt meteen al voor problemen, ook al spring je er nog zo zuinig mee om door muziek en video alleen te streamen, je mail op de server te laten staan en foto's als png of jpg op te slaan in plaats van als raw-bestand. Zonder dat je ook maar iets doet, zorgen updates, upgrades en vergeten tijdelijke bestanden er voor dat de vrije ruimte hard krimpt en het systeem uiteindelijk volloopt.
Het ligt er niet aan dat Windows 10 het zo veel ruimer aanpakt dan eerdere versies. De nominale vereisten voor de opslagruimte van Windows 10 zijn zelfs gelijk aan die van Windows 8: 16 GB voor de 32bit en 20 GB voor de 64-bit versie. En daar neemt Windows 10 ook maar een deel van in beslag, omdat de ruimte ook afhangt van de omvang van het werkgeheugen. Met 4 GB ram neemt Windows gemiddeld 10 GB schijfruimte in. Maar zodra de halfjaarlijkse update van Windows om de hoek komt kijken, wordt het een ander verhaal: dan staan er plotseling twee keer zoveel Windows-bestanden op de schijf … als er tenminste genoeg ruimte voor is.
Extra's
Pc-fabrikanten installeren altijd graag overbodige reclameversies van programma's, omdat zij daarmee extra inkomsten krijgen via de betreffende softwarebedrijven. Andere extra's dienen als verkoopargument. Enerzijds is dit prettig voor de klant, omdat die daarmee geld bespaart, anderzijds is het irritant omdat ongewenste software onnodig ruimte in beslag neemt. Dus weg met alles wat je niet nodig hebt.
Onder Windows 10 gaat dit erg gemakkelijk: druk op de Windows-toets en typ 'programma's' in, totdat er in de lijst met zoekresultaten de optie 'Programma's installeren of verwijderen' verschijnt. Klik hierop en je kunt alle toepassingen verwijderen die je niet nodig hebt. En dat hoeven niet alleen testversies van officepakketten en games te zijn, want ook een voorgeïnstalleerde virusscanner kan een kandidaat zijn. Als je deze verwijdert, springt gelijk de Windows-eigen Defender in actie om het werk over te nemen. Defender zit sowieso in het systeem ingebouwd en kan niet worden verwijderd, daarom kun je hem net zo goed gebruiken. Controleer wel even in het beveiligingscentrum of Defender ook daadwerkelijk is geactiveerd.
Op de lijst van 'Programma's installeren of verwijderen' staat hoeveel ruimte de applicaties in beslag nemen. Bij veel Microsoft-toepassingen staat overigens alleen maar een waarde van 16 kB, omdat dit dummy's zijn. Pas als je een van deze programma's voor het eerst start, wordt het stilzwijgend geïnstalleerd. Een vergelijkbare lijst vind je ook in het configuratiescherm. Daar moet je het echter doen zonder de hippe tiles die je kent uit de Store.
Installatiepakketten
Naast de Windows-installatie plaatsen pc-fabrikanten ook meestal de installatiepakketten voor meegeleverde drivers en toepassingen op de schijf. In het geval van goedkope notebooks en tablets met weinig opslagruimte komen deze veelal op de c:-schijf terecht in mappen met namen als 'Drivers', 'Tools', 'Manuals' of iets in die koers.
Controleer daarom of je dergelijke mappen vindt. Indien dit zo is, kopieer ze dan naar eerst een externe schijf en verwijder ze daarna van de interne opslag. Dat zou enkele GB's extra ruimte moeten opleveren.
Extra partities verwijderen
Sommige pc-fabrikanten vinden het blijkbaar geen probleem om op de toch al beperkte ruimte nog een extra OEM-partitie te maken waarop ze alle installatiepakketten plaatsen. Deze partitie duikt in de Verkenner op met een eigen stationsletter. Ook hier weer herken je de partitie aan de hierboven genoemde mapnamen.
Bekijk de inhoud van de OEM-partitie eens goed. Als er daadwerkelijk alleen maar installatiepakketten op staan, kun je deze naar een externe schijf kopiëren en de schijfruimte aan de Windows-partitie toevoegen. Het is daarbij van belang dat beide direct achter elkaar staan en dat de OEMschijf de achterste is. Druk op Windows+X en open via het menu het schijfbeheer. Selecteer in het snelmenu van de OEMpartitie de optie 'Volume verwijderen'. Vervolgens ga je naar het snelmenu van de Windows-partitie. Selecteer daar dan 'Volume uitbreiden'. Hiermee start je een wizard waarmee je de vrije schijfruimte kunt toevoegen.
Alle OEM-partities weghalen
Indien de pc-fabrikant nog meer partities heeft gemaakt, bijvoorbeeld een herstelpartitie, dan is er eigenlijk alleen maar een radicale manier om er van af te komen: met ons back-upscript c’t-WIMage. Als je nog nooit met dit script hebt gewerkt, dan vind je via de link aan het einde een handleiding en andere informatie hierover op onze website.
Dit zijn de vereiste stappen in het kort: maak een usb-schijf of -stick volgens de handleiding [1] en kopieer de Windowsinstallatie er naartoe. Test of de back-up goed is gegaan. Daarna boot je vanaf de usb-schijf en kopieer je de image terug [2]. Tijdens dit proces verschijnt er een dialoogvenster waarin je kunt besluiten waar je de image wilt opslaan. Wis tijdens deze dialoog in één keer alle partities van de interne schijf en wijs alle beschikbare ruimte als doellocatie toe. Windows richt
een kleine partitie van 100 MB in voor eigen doeleinden, maar de rest van de ruimte is geheel beschikbaar voor je Windows-installatie.
Nieuwe installatie
Als je het apparaat nog maar net gekocht hebt, kun je wellicht overwegen om Windows 10 opnieuw te installeren. Dat is de meest radicale oplossing om er zeker van te zijn dat er geen softwareresten van de fabrikant op het systeem staan. Maak het liefst voor de zekerheid eerst een kopie van het voorgeïnstalleerde Windows-systeem, bijvoorbeeld met het genoemde c't-WIMage. Kopieer bovendien voor zover aanwezig de map met de installatiepakketten van de drivers naar een usb-drive, zodat je die na de nieuwe Windows-installatie meteen bij de hand hebt. Een nieuwe installatie verloopt over het algemeen zonder problemen, omdat je alleen maar een installatiemedium nodig hebt. De vereiste licentiecode zit bij notebooks en tablets waarop Windows 10 is voorgeïnstalleerd in de firmware van het moederbord.
Het installatiemedium maak je makkelijk zelf: download de Media Creation Tool van Microsoft en sla het op een schijf op met minstens 5 GB opslagruimte. De tool vind je via de link aan het einde van het artikel. De tool hoeft niet geïnstalleerd te worden, maar heeft wel beheerdersrechten nodig. Als je in de keuzedialoog de editie en architectuur aanvinkt, krijg je verder geheel automatisch de juiste versie. Vervolgens downloadt het programma de installatiebestanden en kopieert ze naar een bootable usb-stick of dvd. Boot hiermee de pc, verwijder alle partities volledig en laat de rest aan het set-upprogramma over. Aansluitend benut de Windows-partitie de maximaal beschikbare schijfruimte.
Voer na de installatie Windows Update uit. De drivers die je nog mist worden dan meestal ook gelijk gedownload. Wanneer de Windows Update niets vindt, ook niet na een herstart, druk je op de Windows+pauze-toetsen en met de linkermuisknop op 'Apparaatbeheer'. Als je nog steeds een driver mist (een geel uitroepteken), klik dan op de vermelding met de linkermuisknop en op 'Stuurprogramma bijwerken', en daarna op 'Automatisch naar bijgewerkte stuurprogramma's zoeken'. Daarmee wordt online naar de driver gezocht waarbij vaak meer wordt gevonden dan via Windows Update. Herhaal dat voor alle drivers die er niet zijn. Mocht er bij de grafische kaart de Microsoft Basic Display Adapter gebruikt worden, dan moet je hier ook nieuwe drivers voor zoeken. Als er dan nog steeds drivers nodig zijn, kun je het beste gaan neuzen in de map met opgeslagen drivers die je eerder hebt gekopieerd of je zoekt op de website van de fabrikant van het notebook of de tablet.
Geheugenuitbreiding
Een voor de hand liggende oplossing voor het opslagprobleem is het vervangen van de interne opslag door een grotere versie. Maar dat kun je in bijna alle gevallen vergeten. Om geld te besparen kiezen de meeste fabrikanten ervoor om bij goedkopere producten het opslagmedium op het moederbord te solderen. Maar zelfs als ze dat niet zouden doen, kan er bij het ombouwen zo veel misgaan door verschillende mechanische en protocoltechnische incompatibiliteiten, dat er sowieso geen snelle oplossing is. Bovendien vervalt je garantie direct zodra je iets aan de hardware zou wijzigen. De fabrikant dekt alleen eventuele schade aan het apparaat zoals het uitgeleverd wordt. Als je de keuze hebt, kun je de kosten beter in een duurder apparaat stoppen.
Een mogelijkheid om de opslag zonder problemen te vergroten en je garantie te behouden, is door een usb-stick te gebruiken. Denk dan aan ministicks die ongeveer zo groot zijn als een duimnagel en die permanent in de usb-poort kunnen blijven steken, ook als je het apparaat in een tas stopt en meeneemt. Deze zijn inmiddels verkrijgbaar met capaciteiten tot 256 GB en met USB 3.0 ondersteuning. Hoe deze kleine sticks presteren ten opzichte van de grotere sticks, hebben we in [3] gemeten. De korte versie: snel is anders, maar binnen de context van dit artikel is het voor de meeste doeleinden zeker een oplossing. Een sd-kaart zou je ook kunnen gebruiken, ware het niet dat de meeste fabrikanten om geld te besparen geen geheugenkaartlezer in hun goedkopere apparaten plaatsen.
Extern bewaren
Bij het gebruik van een usb-stick biedt Windows de nodige ondersteuning. In de Instellingen vind je bij Systeem/Opslag onder 'Meer opslaginstellingen' de optie 'Wijzigen waar nieuwe inhoud wordt opgeslagen'.
Als je hierop klikt, kun je de locatie wijzigen waar nieuwe apps, documenten, muziek, video's en andere bestanden worden opgeslagen. Op de nieuwe doellocatie wordt een map aangemaakt met je gebruikersnaam met daarin de bekende mappen Afbeeldingen, Documenten, et cetera.
Apps komen in een aparte map met de naam WindowsApps terecht in de rootmap van de stick. Windows blokkeert de toegang tot deze map. Voor de apps maakt Windows nog meerdere mappen in de rootmap aan ('WpSystem', 'WUDownloadCache').
Het omleiden geldt alleen voor nieuwe bestanden en toepassingen. Als je reeds bestaande bestanden naar de stick wilt verplaatsen, zul je dat handmatig moeten doen. Dat kun je eenvoudig met de verkenner doen, maar om ervoor te zorgen dat apps op de stick terechtkomen, moet je ze eerst verwijderen en opnieuw downloaden en installeren.
Tijdens onze tests weigerde Windows zo nu en dan het verplaatsen met de foutmelding '0x80070002' of toonde de stick niet als mogelijke optie. In de meeste gevallen konden we dat oplossen door het gewoon opnieuw te proberen, soms na een herstart van Windows. Alleen weigerde Windows structureel de opslaglocatie van de offline kaarten naar de stick te verplaatsen. Ondanks deze wat vreemde haperingen was het goede nieuws dat toen het eenmaal gelukt was de opslaglocatie naar de stick te verplaatsen, de bestanden daarna ook zonder tegensputteren op de stick terechtkwamen.
Zodra de stick wordt uitgeworpen of na een herstart niet meer wordt herkend, dan slaat Windows nieuwe gegevens net zolang weer intern op, totdat de stick weer terug wordt geplaatst.
Als je op problemen stuit zoals apps die niet willen starten, kan dat met usbproblemen te maken hebben. Om preciezer te zijn: het samenspel van usbcomponenten. De enige mogelijkheid die je dan nog hebt, is een andere usb-poort of geheugenstick te proberen. Als je een externe harde schijf gebruikt, kan ook het vervangen van de usb-kabel of de behuizing helpen.
Toepassingen bewaren
Bij de apps die we hierboven genoemd hebben, hebben we het specifiek over de tegel-apps die je in de Microsoft Store downloadt. Tijdens de installatie van de meeste programma's kun je weliswaar aangeven waar je ze wilt installeren, maar we raden niet aan applicaties op de usb-stick te installeren. Ten eerste komen toch allerlei gegevens op de interne opslag terecht, bijvoorbeeld in de verborgen AppDatamap. Ten tweede is het onvoorspelbaar hoe een applicatie zal reageren als de stick een keer niet in de poort zit.
Het is dan zinvoller om portable versies van toepassingen te gebruiken. Alles wat de software nodig heeft zal dan in één map terechtkomen en dan is het geen probleem dat dit een stick is. Bovendien gebruiken zulke toepassingen meestal relatief weinig opslagruimte. Als je bijna altijd online bent, kun je eventueel ook web-apps in de browser gebruiken als ruimtebesparende alternatieven.
Compact OS
Windows 10 probeert standaard veel systeembestanden en de apps uit de store te comprimeren. Het mechanisme dat hier achter zit heet 'Compact OS' en kan tot drie GB aan opslagruimte besparen. Je kunt erachter komen of Compact OS actief is via een commando in de PowerShell:
compact /compactos
Als het resultaat begint met 'The system is in the Compact state', dan wordt er al ruimte bespaard. Zo niet, dan kun je Compact OS activeren. Dat doe je ook in de PowerShell of vanaf de opdrachtprompt. Je hebt dan wel beheerdersrechten nodig. Met het commando:
compact /compactos:always
activeer je Compact OS.
Upgrade-ellende
Momenteel verschijnen voor Windows 10 ongeveer elk half jaar functie-upgrades die zich onderscheiden van de gebruikelijke veiligheidsupdates. Want na het downloaden van deze upgrades van ongeveer drie GB wordt Windows praktisch opnieuw geïnstalleerd waarbij het set-upprogramma probeert alle gegevens, instellingen en toepassingen van de oude installatie over te nemen. Daar moet dan tijdelijk ongeveer 10 GB opslagruimte voor beschikbaar zijn.
Als er niet zo veel ruimte beschikbaar is, maakt dat niet uit. Het set-upprogramma controleert dan of er overbodige gegevens zijn die verwijderd kunnen worden (zie pagina 38). Het biedt bovendien aan om een usb-drive te gebruiken om de tijdelijke bestanden op te slaan. Windows stoort zich er verder niet aan als er al andere gegevens op de stick staan, zolang er maar genoeg ruimte vrij is. Tijdens de upgrade komt er een map op de stick terecht met de naam $WINDOWS.~TMP. Als de upgrade succesvol is voltooid, kun je de map verwijderen.
Zoals gebruikelijk wordt er tijdens de upgrade de map Windows.old aangemaakt, waarin Windows voor de zekerheid gegevens opslaat om in geval van problemen bij de upgrade weer terug te kunnen keren naar de oude situatie. Als er ruimtegebrek is, vraagt Windows redelijk vlot of de map verwijderd mag worden. Maar ook als je nee zegt, dan zal Windows hem tien dagen na de upgrade uiteindelijk toch van de schijf verwijderen.
Literatuur
[1] Axel Vahldiek, Reddingsboei versie 2, c't-WIMage maakt back-ups van Windows 8.1 en Windows 10, c’t 6/2016, p.134
[2] Hajo Schulz, In geval van nood, De systeempartitie herstellen met c't-WIMage, c’t 6/2016, p.139 [3] Lutz Labs, Hoe snel is snel? Usb-sticks: meetwaarden en de praktijk, c’t 9/2015, p.104