Linux Mint naast Windows installeren
Niet iedereen die met Linux wil gaan werken, kan of wil volledig afstand doen van Windows. Dat is geen probleem: installeer beide besturingssystemen gewoon naast elkaar. Dan profiteer je van de voordelen van het opensource besturingssysteem en is de vertrouwde Windows-installatie altijd maar één herstart ver weg
Het installeren van een ander besturingssysteem zoals Linux Mint naast een al aanwezige Windows-versie lijkt gecompliceerder dan het is. Maak gewoon wat ruimte vrij op een interne schijf, laat het installatieprogramma zijn werk doen en dan kun je bij het inschakelen van je pc of notebook via een eenvoudig menu kiezen welke van de twee besturingssystemen je wilt opstarten. Dat deze handleiding voor een parallelle installatie dan toch meerdere pagina’s vult, is niet zozeer te wijten aan
Linux, maar meer aan Windows – en dan vooral aan de eigenaardigheden van het BIOS, dat helaas van computer tot computer verschilt. Daarom is het nodig om op sommige momenten tijdens het installeren van het tweede besturingssysteem goed op te letten. Maar maak je geen zorgen, je hoeft geen computerexpert te zijn, je hoeft alleen te weten waar je bij sommige dialoogvensters op moet letten.
Als je dat doet, dan houden zelfs absolute Linuxnieuwelingen alles helemaal onder controle. En je Windows-installatie loopt daarbij geen moment gevaar en is altijd maar een paar muisklikken ver weg. Over de systeemeisen hoef je je meestal geen zor
gen te maken, want op bijna elke pc met een moderne Windows-versie werkt Linux Mint ook. Het maakt niet uit of het een desktop-pc of een notebook is. De weinige uitzonderingen zijn pc’s met meerdere gegevensdragers die op de een of andere manier tot een virtueel station zijn gekoppeld door firmware of stuurprogramma’s (RAID, ssd-caching ...). Als je vermoedt dat je zoiets in je computer hebt, lees dan eerst het kader ‘Hardware waarop je Linux beter niet kunt gebruiken’.
VOORZORGSMAATREGELEN
Bij een parallelle installatie gaat het er niet alleen om een extra besturingssysteem op je harde schijf of ssd te installeren, maar ook om de bestaande installatie buiten schot te houden. Het gebeurt niet vaak dat die schade oploopt, maar ja wat heb je daaraan als het bij jou wel verkeerd loopt? Daarom is de eerste stap bij een parallelle installatie hetzelfde als bij zoveel andere bewerkingen op de pc: maak een back-up!
Als je pc alleen een station C: heeft, kun je verder lezen bij de volgende alinea. Als je meer stations hebt, kun je met Verkenner eenvoudig een back-up maken van de bestanden en mappen van alle partities behalve C:, bijvoorbeeld naar een externe schijf of naar een netwerkschijf. Als er een OEM-partitie op de pc staat met de installatiepakketten van de meegeleverde stuurprogramma’s en toepassingen, maak je daar op dezelfde manier een back-up van. Van herstelpartities hoef je geen back-up te maken, want bij de volgende stap maak je een volledige kopie van je installatie en dan heb je die voor noodgevallen bij de hand.
Voor een back-up van de Windows-installatie zelf (meestal station C:), maak je daar een volledige kopie (image) van. Als je er zeker van wilt zijn dat de bestaande partitionering in geval van nood kan worden hersteld, gebruik je een conventionele imager voor de back-up. Welke imager je gebruikt maakt op zich niet uit, neem gewoon wat je al hebt. Heb je er geen? In een eerdere c’t stond een vergelijkende test van back-upprogramma’s [1]. Je kunt ook het gratis programma Drive Snapshot gebruiken om een back-up van je systeem te maken.
Maar als je toch al niet enthousiast was over de huidige partitionering van je pc, bijvoorbeeld omdat de pc-fabrikant bij het installeren van Windows extra ruimte verslindende OEM-partities heeft aangemaakt, is ons back-up-script c’t-WIMage de juiste keuze.
Als je een dergelijke back-up terugzet, wordt de partitionering vervangen door een ruimtebesparende standaard-partitionering. Een introductie en alle in
structies voor het back-upscript staat in [2]. Het script en alle andere informatie staat bij de link aan het eind van dit artikel.
KIES EEN PLAATS
Vervolgens is de vraag: op welke schijf wil je Mint gaan installeren. Hoe verleidelijk het in eerste instantie ook kan lijken om Mint op een usb-schijf of andere extern aangesloten schijf te installeren, begin daar niet aan – zeker niet als beginner in de Linux-wereld.
Je krijgt dan niet alleen last van de lage snelheid van de aansluitingen, maar er zijn ook zo ontzettend veel valkuilen dat de benodigde instructies het artikel eens zo lang zouden maken (voor Windows geldt trouwens hetzelfde). Mint moet dus op een intern volume komen, en het liefst op een ssd.
Technisch werkt het met een magnetische schijf precies hetzelfde, maar voor alle besturingssystemen geldt: een installatie op een ssd werkt door de veel hogere snelheid onvergelijkbaar veel prettiger dan een installatie op een magnetische schijf.
Hoeveel ruimte er op de ssd beschikbaar moet zijn, hangt voornamelijk van jezelf af – of preciezer: van wat je wilt. Voor Mint zelf is 15 GB al voldoende, maar hoe meer eigen bestanden en programma’s je daaraan toevoegt, des te meer ruimte je nodig hebt. Voor een puur surf- en mailsysteem heb je aan ongeveer 25 GB meestal voldoende, maar voor video’s en gameverzamelingen enzovoorts groeien de ruimteeisen al snel naar 100 GB en meer.
Bij twijfel kun je kijken hoeveel ruimte je Windows-installatie in beslag neemt. Mint zelf verbruikt minder ruimte dan Windows, maar je persoonlijke bestanden, programma’s en games en dergelijke hebben steeds evenveel ruimte nodig.
Als er in je desktop-pc onvoldoende vrije ruimte op de ssd te vinden is, is het verstandig om gewoon een tweede te kopen en aan te sluiten. Tip: koop in plaats daarvan dan een gewone magnetische schijf, omdat die veel meer ruimte biedt voor dezelfde prijs. Op die tweede schijf installeer je dan niet Mint, maar verhuis je daar je persoonlijke gegevens naartoe. Daarbij is de lagere snelheid van een harde schijf niet zo'n groot issue. Mint installeer je vervolgens in de vrijgekomen ruimte op de ssd.
PLAATS MAKEN
Als je Linux Mint op dezelfde schijf wilt installeren waarop Windows al staat, moet je daar ruimte voor vrijmaken. Omdat je Mint niet simpelweg in een submap kunt installeren, heb je een aaneengesloten niet-gepartitioneerde stuk opslagruimte nodig. Dat gaat makkelijker dan het in eerste instantie lijkt. Snijd gewoon een deel van een partitie af die voldoende vrije ruimte heeft. Dat is met slechts een paar muisklikken te doen en kan met programma’s van Windows zelf – terwijl Windows gewoon nog actief is.
Gebruik voor het partitioneren liefst ook een programma van het besturingssysteem zelf, want dat weet het beste hoe dat moet. Verklein daarom de bestaande partities in Windows, maar laat de Linux-partities later over aan het installatieprogramma van Mint. Voor het verkleinen van een bestaande partitie is Schijfbeheer van Windows het juiste programma. Het heeft een grafische interface (in tegenstelling tot zijn commandline-tegenhanger Diskpart). Je kunt ze vinden in Computerbeheer (wat sinds Windows 8 snel te bereiken is met Windows+X).
Verkleinen gaat als volgt. Selecteer in Verkenner het station dat je wilt verkleinen, controleer hoeveel ruimte er al in beslag genomen wordt en voeg minimaal 20 GB toe. Kleiner mag je de schijfeenheid niet maken. Noteer bovendien de stationsletter en schakel over naar Schijfbeheer.
Daar identificeer je het station aan de hand van die stationsletter. Of dat in de bovenste of onderste helft van het venster is maakt niet uit, beide helften laten feitelijk hetzelfde zien – alleen in een iets andere weergave.
In het contextmenu van het station klik je op ‘Volume verkleinen’, waarna een wizard wordt opgestart. Die controleert met hoeveel de ruimte verkleind kan worden. Selecteer de gewenste waarde, klik op ‘Verkleinen’ en klaar.
De waarden zijn overigens in MB, niet in GB, dus let goed op. Doe geen moeite met omslachtige conversies, maar neem gewoon getallen als ‘25000’ voor 25 GB. Die paar MB maken geen verschil. Hoeveel je kunt kiezen valt niet te voorspellen, omdat dat afhankelijk is van de specifieke toestand. De wizard kan sommige gegevens namelijk niet verplaatsen.
Als er niet genoeg ruimte is, kun je met wat trucs en zo nog wel proberen om daar wat aan te doen, maar uiteindelijk is het gewoon makkelijker om maar meteen een andere partitie te verkleinen.
Nog een tip: als er OEM-partities aanwezig zijn met installatiepakketten voor toepassingen en stuurprogramma’s, kopieer die pakketten dan ergens anders naartoe en verwijder daarna de OEM-partitie.
Veel fabrikanten maken die zo groot dat je daarmee wellicht al genoeg ruimte vrijmaakt voor een plekje voor Mint. Na het verkleinen kun je Schijfbeheer sluiten. De rest van de partitionering wordt later door het Mint-installatieprogramma gedaan.
SLAAPSTAND EN SNELLE START
Als Mint eenmaal parallel geïnstalleerd is, vermijd dan dat Windows in de sluimerstand wordt gezet. De inhoud van de media mag niet veranderen tussen het in slaap vallen en weer wakker worden.
Gebeurt dat toch, dan kan er gegevensverlies optreden omdat Windows geen tussentijdse wijzigingen in bestanden of partities opmerkt en dus van verkeerde uitgangspunten uitgaat. Mint probeert wel om schrijftoegang te voorkomen, maar het is veiliger om de slaapstand niet te gebruiken.
Sinds Windows 8 betekent dit dat je nog iets moet doen voordat je Mint installeert, namelijk ‘Snel opstarten’ uitschakelen. Die functie zorgt er met een trucje meestal voor dat Windows na het inschakelen van een pc veel sneller gebruiksklaar is. Als je in het Startmenu op ‘Afsluiten’ klikt, sluit Windows wel alle toepassingen af, maar zet zichzelf daarna alleen in de slaapstand, zodat het ‘afsluiten’ eigenlijk een slaapstand is.
Schakel dat uit door op Windows+X te drukken en ‘Energiebeheer’ te kiezen in het kleine menu. Bij Windows 8.1 ga je rechtstreeks naar het Configuratiescherm, maar bij Windows 10 naar de instellingen, waar je eerst nog rechts op ‘Extra energie-instellingen’ moet klikken.
De volgende stap is weer overal hetzelfde. Klik links op ‘Het gedrag van de aan/uit-knoppen bepalen’ en vervolgens op ‘Instellingen wijzigen die momenteel niet beschikbaar zijn’.
Dan kun je het vinkje ‘Snel opstarten inschakelen’ weghalen. Klik op ‘Wijzigingen opslaan’ en je bent klaar.
OPSTARTMODUS IDENTIFICEREN
Dan is alles klaar voor het installeren van Linux Mint, maar start toch Windows eerst nog een keer op. We willen weten of de Windows-installatie klassiek opstart (‘Legacy BIOS’, ‘Verouderd’) of via UEFI.
Je moet er namelijk voor zorgen dat het installatiemedium van Mint later op dezelfde manier opstart, anders is een chaos onvermijdelijk. Je kunt niet tegelijkertijd een UEFI- en een klassiek besturingssysteem installeren.
In welke modus Windows gestart wordt, kun je niet zomaar zien. Ook de leeftijd is geen betrouwbare indicatie. Hoewel pc’s vroeger een klassieke BIOS hadden en tegenwoordig zijn uitgerust met UEFIfirmware, kan de laatste in de meeste gevallen het besturingssystemen starten als een klassiek legacyBIOS met de Compatibility Support Module (CSM).
Welke opstartprocedure Windows heeft gebruikt, is sinds Windows 8.1 eenvoudig op te vragen met een met Windows meegeleverd programma. Druk op Windows+R en typ msinfo32 in. Zo start je het programma Systeeminformatie. Op de regel ‘BIOS-modus’ staat ‘UEFI’ of ‘Verouderd’ vermeld, waarbij het laatste slaat op het klassieke oude BIOS. Bij Windows 7 geeft Systeeminformatie die informatie niet, omdat UEFI nog zeldzaam was op het moment dat dat besturingssysteem uitkwam. Dan kun je het beste freeware tools als HWinfo gebruiken om je doel te bereiken (zie de link op de laatste pagina van dit artikel).
Na het starten klik je eerst op ‘Run’ en vervolgens klik je de kleine vensters op de voorgrond weg, waarna je op de regel ‘UEFIBoot´ ziet of de pc klassiek (‘not present’) of met UEFI is opgestart (‘present’).
INSTALLEREN MAAR!
Het voorbereidende werk onder Windows is daarmee klaar. Je kunt de pc nu afsluiten. Als je pc meerdere schijven bevat, haal ze dan allemaal los – op het doelvolume na uiteraard. Dit is de beste manier om te voorkomen dat het installatieprogramma van Mint de verkeerde schijf selecteert of de bootlader op de verkeerde locatie schrijft.
Bekijk voordat je van de Mint-stick start (zie het vorige artikel) eerst de twee schermafbeeldingen op deze pagina. Daar zie je precies waar je op moet letten, want de verschillen helpen je om te zien of je systeem de stick klassiek of met UEFI opstart.
Het kan allebei, maar als de opstartmodus verschilt van die van je Windows-installatie, werkt Mint wel goed vanaf de usb-stick, maar kun je de Mint-installatie dan niet starten.
Als Windows opstart via UEFI, kun je alleen verder gaan als meteen na het opstarten van het Mintinstallatiemedium bovenaan het scherm een menu wordt getoond met de aanduiding ‘GNU GRUB version 2.02’. Bij een klassiek begin zie je in plaats daarvan midden in het scherm ‘Automatic boot in x seconds’, terwijl op de achtergrond een Linux-Mint-logo te zien is. Mocht je dan per ongeluk op een toets drukken, wordt de aankondiging vervangen door een menu in het midden van het scherm dat je begroet met ‘Welcome to Linux Mint 19.1 Cinnamon’.
Als de usb-stick op dezelfde wijze opstart als je installatie van Windows, ga je verder met de volgende
paragraaf. In het andere geval moet je ervoor zorgen dat de Mint-stick opstart op de gewenste manier.
Daarvoor open je meteen nadat de pc begint met te starten het BIOS-opstartmenu (‘BIOS Boot Select’, BBS). Dat open je normaal gesproken met een druk op een toets, maar welke dat is verschilt helaas van apparaat tot apparaat. Vaak gaat het om de toetsen F2, F8, F10, F11 of F12. Meestal verschijnt onmiddellijk na het inschakelen (even knipperen en het is alweer voorbij) handig genoeg een bericht in beeld welke toets je daarvoor moet hebben.
Als een groot fabrikantenlogo het lezen van de BIOS-berichten onmogelijk maakt, kun je dat vaak met Esc of bij de BIOS-instellingen weghalen. De instellingen daarvoor roep je meestal op via Del of F1, maar soms ook met behulp van F10.
Als de Mint-stick twee keer voorkomt bij de opties voor de BIOS Boot Select, dan is één daarvan voor de klassieke opstartmodus en de andere voor de UEFI-opstartmodus. De tweede herken je meestal aan het voorvoegsel ‘EFI’ of ‘UEFI’. Selecteer de voor jouw systeem juiste optie en vergelijk opnieuw met de schermafbeeldingen om te zien of de stick nu op de goede manier opgestart is.
VOORINSTELLINGEN
Wat er verder nog moet gebeuren is snel verteld, want de feitelijke installatie van Mint gaat zelfs nog sneller dan die van een moderne versie van Windows.
Klik op de desktop van het Mint-live-systeem op ‘Linux Mint installeren’. Er verschijnt dan een dialoogvenster voor het selecteren van de taal. Daar kun je Nederlands instellen, waarvoor je omlaag moet scrollen. Bevestig dan de toetsenbordindeling, maak verbinding met internet en ga eventueel akkoord gaat met ‘Installeer programmatuur van derden voor videokaarten en draadloze netwerkkaarten, Flash, MP3 en andere multimediasoorten’ voor niet-open software van derde partijen.
Die optie is bedoeld voor gebruikers die per se met opensource-software willen werken en software van derden willen vermijden. Dat maakt veel dingen echter ook veel moeilijker, zodat we vooral Linux-beginners aanraden om het vinkje te plaatsen zodat je niet achteraf nog door allerlei hoepels moet springen.
Als op dat moment bovendien het selectievakje ‘Turn off Secure Boot’ zichtbaar is, is Secure Boot actief op je pc. Haal het vinkje weg als er geen grafische Nvidia-chip in je systeem zit. Als dat wel het geval is,
moet je daar het gevraagde eenmalige wachtwoord opvragen, dat uit ten minste acht tekens bestaat. Noteer het, want je zult een paar tekens ervan nodig hebben na het voltooien van de installatie.
Na klikken op ‘Verder’ volgt de vraag naar het ‘Installatietype’. Dan wordt het weer tijd om op te letten, want daar moet het installatieprogramma in de bovenste en voorgeselecteerde optie aanbieden om Linux Mint naast Windows te installeren.
Is dat zo, dan kun je verder met de volgende alinea. Zo niet, dan heeft het installatieprogramma de niet-gepartitioneerde ruimte op de schijf of de Windows-installatie niet gevonden. In dat geval moet je het installeren annuleren omdat er iets mis is wat je Windows-installatie kan beschadigen. Hetzelfde geldt als het installatieprogramma voorstelt de harde schijf te wissen en Linux Mint te installeren, of als er een schuifregelaar verschijnt waarmee je de verdeling van de ruimte tussen Windows en Linux kunt specificeren. Controleer vervolgens na het annuleren van de Mint-installatie in Schijfbeheer van Windows of er echt vrije ruimte is. Controleer ook of je misschien het doelmedium verwijderd hebt.
Bekijk de formulering van het aanbod om Mint naast Windows te installeren nog eens goed om er zeker van te zijn dat je pc het installatiemedium op de juiste manier heeft gestart.
Als Windows werd gestart via UEFI, zou de tekst moeten vermelden dat ‘Windows Boot Manager’ zich op de computer bevindt. Bij klassiek opstarten vindt hij geen ‘Windows Boot Manager’, maar ‘Windows 10’ of een van zijn voorgangers.
KOPIËREN
Als alles klopt, kun je de standaardinstelling laten staan en op ‘Installeer nu’ klikken. Dan verschijnt er een dialoogvenster met de vraag ‘Wilt u de wijzigingen wegschrijven naar de schijven?’ Daarna volgen er nog wat cryptische vragen, maar omdat er geen partities verkleind of gewist hoeven te gaan worden kun je gewoon verdergaan.
Vervolgens specificeer je de tijdzone. In het volgende dialoogvenster vul je bij het veld ‘Uw naam’ naar wens een naam in. Daaruit leidt het installatieprogramma de computer- en gebruikersnaam af, die je ook zelf kunt opgeven. Onthoud de gebruikersnaam, want die heb je later nodig voor het aanmelden. Maak een wachtwoord aan, want zonder werkt het niet. Je kunt ook nog kiezen of Mint je later automatisch aanmeldt of niet. In het laatste geval kun je je persoonlijke gegevensbestand versleutelen. Dit is vergelijkbaar met de NTFS-codering in Windows.
Vervolgens verschijnen er dan enkele informatieve afbeeldingen voor je neus waar je doorheen kunt klikken of die je kunt negeren. Wanneer het dialoogvenster ‘Installatie voltooid’ verschijnt, is het oké om je pc opnieuw op te gaan starten. Zodra de vraag (in het Engels) verschijnt om het installatiemedium te verwijderen, trek je de usb-stick uit je pc en druk je op Enter.
Als je tijdens de installatie dan de optie ‘Turn off Secure Boot’ hebt aangevinkt (zie hierboven), verschijnt na het herstarten een blauw venster met de titel ‘Shim UEFI-key management’. Dat vraagt je om op een willekeurige toets te drukken. Druk vervolgens op een toets en kies in het volgende dialoogvenster ‘Change Secure Boot State’.
Het programma vraagt achtereenvolgens om drie willekeurige tekens van het eerder toegewezen eenmalige wachtwoord. In het volgende dialoogvenster kun je dan met ‘Disable Secure Boot’ die beveiligingstechnologie uitschakelen door ‘Yes’ te selecteren en te bevestigen met Enter. Herstart de pc dan met ‘Reboot’. Secure Boot blijft daardoor wel actief in het systeem, maar Mint gedraagt zich dan net als op een pc zonder Secure Boot, waardoor de stuurprogramma’s van Nvidia vervolgens niet meer geblokkeerd gaanworden.
De volgende keer dat je opstart, selecteer je bij de boot-manager of je Mint of Windows wilt starten. Selecteer Mint, typ je wachtwoord in en vervolgens begroet het Mint-bureaublad je met een welkomstvenster. Gefeliciteerd, je hebt Windows en Linux Mint nu samen op de harde schijf.
De volgende artikelen in deze reeks helpen je verder bij je eerste stappen in Linux Mint: we gaan in op veelgestelde vragen en nemen met je door hoe je je bestaande gegevens veilig kunt overzetten.
Literatuur
[1] Jan Schüßler, Vangnetten, Back-upprogramma’s voor Windows, c’t 6/2018, p.116 [2] Axel Vahldiek, Sterke hulp, Windows overhuizen met c’t-WIMage, c’t 5/2019, p.66