Windows 10 draaien vanaf USB
Heb je Windows wel eens op (en dus niet vanaf!) een usb-stick willen installeren? Met alles erop en eraan? Alles wat je hoeft te doen is een gratis tooltje downloaden, een paar keer klikken en dan ben je al klaar.
Vanaf het moment dat de usb-sticks verschenen, wilden gebruikers er al Windows op installeren. En dat geldt natuurlijk ook voor Windows 10. De een wil Windows vanaf een stick draaien om een veilige omgeving te hebben voor internetbankieren, de ander om er lustig op los te kunnen experimenteren of ervoor te zorgen dat meerdere gebruikers hun persoonlijke Windows-omgeving kunnen gebruiken. Misschien wil je het voor als je onderweg bent en geen notebook mee wilt zeulen, omdat er op jouw bestemming toch wel een pc beschikbaar is. Lijkt je dat wat? Dan hebben we goed en slecht nieuws voor je.
Eerst maar het slechte nieuws: de set-up van Windows weigert sinds jaar en dag om een usb-schijf als installatiedoel te selecteren. Bij Windows XP, Vista en 7 was er geen officiële mogelijkheid om dat te doen, maar bij Windows 8 ging het uiteindelijk toch met behulp van een wizard die ‘Windows To Go’ heet – sindsdien staat de afkorting WTG synoniem aan een installatie op een usb-schijf. De wizard was echter alleen bedoeld voor klanten met een volumelicentieovereenkomst, niet voor thuisgebruikers. Hij kon dan ook alleen Enterpriseedities op een usb-schijf installeren en niet Home of Pro. Dat is bij Windows 10 nog ongeveer hetzelfde. De wizard bestaat nog steeds, maar installeert inmiddels zowel Enterprise- als Education-edities op usb. Voor gebruikers verandert er daardoor niet veel aan de situatie, omdat beide versies niet voor privégebruikers beschikbaar zijn. De verdere beperkingen zijn onveranderd. Als je daar mee kunt leven, staat er een handleiding in het kader ‘De WTG-wizard van Windows’.
Het goede nieuws is dat het op een andere manier wel mogelijk is om alle Windows 10-versies op een usbschijf te installeren. Dat gaat bijzonder makkelijk met een gratis opensourcetooltje dat Rufus heet (https:// rufus.ie). De tool is vertaald in het Nederlands en je kunt er elke gewenste Windows 10-versie mee op usb installeren – dus ook Home en Pro.
De handleiding hieronder geldt voor alle Windows 10-versies vanaf 1703 – maar een uitzondering is versie 1809. Dat is de versie die Microsoft in oktober 2018 enkele dagen na het verschijnen alweer moest terugtrekken omdat daar nogal wat problemen mee waren, tot aan het verlies van gegevens toe. Daar verscheen later wel een aangepaste versie van, maar ook die is niet geschikt om op een usb-schijf te installeren: met een beetje geluk kom je nog wel door de installatie heen, maar het starten van het systeem loopt in het algemeen uit op een bluescreen. Wat dan soms nog wel wil werken, is om het bestand WppRecorder.sys te ver
vangen door een oudere versie. Maar uiteindelijk is het een stuk eenvoudiger om gewoon versie 1803 te installeren in plaats van 1809, want 1803 heeft al deze problemen niet. Versie 1903 was voor eind mei aangekondigd, maar op moment van het schrijven van dit artikel was de definitieve versie daarvan nog niet verschenen, waardoor we die niet meer konden testen.
Deze handleiding verwijst af en toe naar artikelen die eerder in c’t zijn verschenen, maar de inhoud daarvan is niet essentieel om deze handleiding te kunnen volgen. Die artikelen zijn alleen bedoeld voor wat extra achtergrondinformatie.
ANDERS DAN ANDERS
Een WTG-installatie gedraagt zich op sommige punten anders dan een installatie op een interne schijf. Het belangrijkste verschil is dat je een usb-installatie niet via een upgrade naar een hogere versie kunt bij
werken. Dat gold ook al voor oudere Windows-versies, maar bij Windows 10 is dat nu ook echt een probleem. Dankzij het ‘Windows as a service’-principe verschijnt er momenteel om de zes maanden een nieuwe versie. Aangezien elke versie maximaal 30 maanden support krijgt, is de levensduur van een usb-installatie daardoor enigszins begrensd. Als je de installatie alleen voor testdoeleinden of online bankieren gebruikt, dan maakt dat niet zo heel veel uit, omdat je dan redelijk snel een nieuwe versie kunt installeren. Maar als je van plan bent er jarenlang mee te werken, werkt dat niet bepaald handig. Alleen als je een volumelicentie of een Visual-Studio-abonnement hebt, dan kun je Windows 10 Enterprise LTS gebruiken. LTS staat voor Long Term Support. Dergelijke edities worden 10 jaar ondersteund.
Als je een Enterprise- of Education-editie op een usb-schijf installeert, dan zijn er nog meer verschillen. Wanneer je Windows van de usb-schijf opstart, zijn de interne schijven niet te zien. De usb-schijf duikt aan de andere kant weer niet op als je een installatie van een interne schijf boot. De stations worden dan offline geschakeld en krijgen geen stationsletter toegewezen. Dat kun je bij het schijfbeheer echter wel wijzigen [1].
Wat alle edities die je vanaf een usb-schijf start wel gemeen hebben, is dat de idle-toestand gedeactiveerd is en dat de herstelomgeving Windows RE [2] en de functie om de pc naar een eerdere toestand terug te zetten niet beschikbaar zijn. De BitLocker-encryptie gebruikt geen trusted-platform-module.
Ook een WTG-installatie van Windows 10 gaat vragen om geactiveerd te worden. Dat werkt in het algemeen net zo makkelijk als bij een installatie op een interne schijf. Als je pc na een gratis upgrade van Windows 7 of 8.1 naar 10 al beschikt over een digitale licentie, dan wordt de usb-installatie zelfs automatisch geactiveerd, de eerste keer dat er een internetverbinding tot stand wordt gebracht.
Het wordt een ander verhaal als je van plan bent de usb-installatie te gebruiken om op verschillende pc’s aan te sluiten. Dat werkt alleen met de Enterprise- en Education-edities die centraal beheerd worden. De Key Management Service organiseert dan de steeds veranderende activering. In het geval van de Home- en Pro-edities blijft de activering niet behouden als je de schijf op een andere pc aansluit. Zodra je de usb-installatie vanaf een andere pc boot, vraagt Windows om een nieuwe activering. Dat verloopt de eerste keer wel zonder problemen, maar uit ervaring weten we dat als je vaak van pc wisselt, je het risico loopt dat Microsoft de key op bepaald moment zal blokkeren. Je krijgt dan continu een bericht op het scherm te zien dat je Windows niet meer kunt activeren. Gelukkig kun je dan nog wel de usb-schijf in de originele pc gebruiken zonder problemen.
STICK D’R IN
Vanuit technisch oogpunt gezien is zo’n beetje elke usb-schijf met minimaal 16 GB geschikt voor een WTG-installatie. Je zult er echter meer plezier van hebben als die usb-schijf niet alleen groot genoeg is, maar ook een beetje snel. Je kunt in principe ook een slome USB-2.0-stick gebruiken die je nog ergens hebt rondslingeren, maar dan zul je ook bereid moeten zijn enkele uren te wachten tot de installatie op die stick klaar is – en dan loop je alsnog het risico dat het niet werkt. Het testen met een paar verschillende trage usb-sticks mislukte helaas met allerlei verschillende foutmeldingen. Als je met zo’n stick aan de slag gaat, zul je over een hoge frustratiedrempel moeten beschikken.
Het is zinvoller en vooral betrouwbaarder om een snellere schijf te gebruiken. Het meest geschikt is een ssd die via USB 3.0 aangesloten is. Daar heb je dan wel een externe behuizing voor nodig [3] met een kabel. Dat is dan natuurlijk wel iets minder handig dan een stickje. Bovendien stijgt door al die extra onderdelen de kans op problemen bij het booten.
Want alle usb-onderdelen – schijf, behuizing, kabel en aansluiting op de pc – moeten ook maar net goed met elkaar kunnen samenwerken. Een ideale oplossing is er niet. De keuze van usb-schijf is daarom min of meer afhankelijk van wat je zelf het prettigst vindt. Als je meerdere usb-schijven hebt en niet zeker weet welke je wilt gebruiken, dan kun je testen welke het snelst is. Hoe je dat doet, staat bij de Hotline op pagina 142 in het kader ‘De snelheid van een usb-schijf testen’.
Als je in het verleden al eens met Windows To Go aan de slag bent gegaan, herinner je je wellicht nog dat een usb-stick alleen werkte als die via de firmware als ‘fixed media’ werd gekenmerkt in plaats van ‘removable’. Maar die tijden zijn gelukkig voorbij. Sinds Windows 10 versie 1703 ondersteunt Windows ook usb-sticks waar meerdere partities op staan. Daarom is inmiddels ook elke usb-schijf geschikt die snel en groot genoeg is.
WELKE WINDOWS?
Om Windows op een usb-schijf te installeren heb je een installatiemedium nodig – of beter gezegd: een ISO-image. Waar je dat vandaan haalt, hangt af van de editie. Windows Home, Pro en Education kunnen met Rufus zelf een geschikte ISO-image downloaden (waarover later meer). Heb je een volumelicentie of ben je een Visual-Studio-abonnee, dan kun je ISO-images van alle versies vinden via de downloadportal. Als je ooit al eens met de Microsoft Creation Tool (MCT) een ISO hebt gedownload, dan kun je die ook gebruiken.
Een ander alternatief is een gratis testversie van Windows 10 Enterprise die Microsoft beschikbaar stelt. Die versie kun je 90 dagen gebruiken zonder verdere beperkingen. Je moet bij het kiezen van de ISO wel op één ding letten: gebruik indien mogelijk een 64-bit versie. Die zal in de meeste gevallen werken, terwijl een 32-bit versie veel eerder problemen oplevert of zelfs helemaal niet werkt. De redenen daarvoor zijn nogal complex en daarom gaan we er hier verder niet op in. Meer daarover staat in [4, 5].
door de naam onderscheidt: het bestand rufus-3.5.exe slaat de instellingen in het register op. Het bestand rufus-3.5p.exe is de portable versie waarbij de instellingen in een ini-bestand terechtkomen in de map waar het programma staat. De toegevoegde ‘p’ in de bestandsnaam bepaalt wat er gebeurt. Door het bestand te hernoemen, wijzig je hoe het programma zich gedraagt.
Sluit de usb-drive waar Windows op moet komen aan voordat je het programma start. Let wel op: het medium wordt volledig gewist! Verwijder voor de zekerheid alle andere aangesloten usb-schijven om vergissingen te vermijden.
Start vervolgens Rufus. Je wordt eerst gevraagd of je het automatisch updaten wilt activeren. Alleen als je daarmee instemt, biedt het programma later aan Windows-ISO’s te downloaden. Als je al een ISO hebt, is dat dus niet nodig.
De interface van het programma is door alle mogelijkheden in eerste instantie niet bepaald overzich
telijk. Helemaal bovenin het scherm selecteer je het usb-apparaat. Als dat daar niet opduikt, klik dan op het kleine driehoekje naast ‘Geavanceerde eigenschappen van drive weergeven’ en vink de optie ‘USB-harde schijven weergeven’ aan.
Vervolgens kies je de ISO-image. Rechts naast de regel ‘Opstartselectie’ staat de knop Selecteren, waarmee je de ISO-image kunt kiezen. Als er meerdere edities in de ISO zitten, zal Rufus later vragen welke versie je wilt gebruiken. Als je ermee hebt ingestemd dat Rufus naar updates mag zoeken, dan kun je de knop via het pull-downmenu instellen op ‘Downloaden’. Door daar op te klikken, wordt op de achtergrond een wizard geladen (beter gezegd een PowerShell-script), die je helpt bij het downloaden van de gewenste Windows-versie, -editie en -architectuur. Zoals eerder vermeld, kun je versie 1809 dus beter vermijden.
Bij de regel ‘Image-optie’ wijzig je ‘Standaard Windows-installatie’ naar ‘Windows To Go’. Dat is belangrijk, anders genereert Rufus niet een Windowsinstallatie die op de usb-schijf draait, maar een installatiemedium waarmee je Windows op een interne schijf kunt installeren.
Dan moet je er even het toetsenbord bij pakken. Druk op Alt+E. Rufus bevestigt dat met de melding ‘Dubbele UEFI/BIOS-modus ingeschakeld’. Dat zorgt ervoor dat je meteen extra opties kunt selecteren. Die zorgen ervoor dat het later niet uitmaakt of de pc waarop je van de stick boot het UEFI- of het legacy BIOSmechanisme gebruikt. Om er zeker van te zijn dat dit ook echt lukt, controleer je beide opties bij de volgende regel: bij ‘Partitie-indeling’ moet MBR genoemd staan en bij doelsysteem moet ‘BIOS of UEFI’ staan. Wat die instellingen precies voor effect hebben, lees je in het kader ‘Hoe Rufus het UEFI/BIOS-probleem oplost’.
Het enige wat nog ontbreekt is de stationsnaam: voer bij ‘Volumelabel’ een naam in naar wens. Klik aansluitend op ‘Starten’.
Als er meerdere Windows-versies in de ISO-image zitten, volgt op dit moment de vraag welke versie je wilt installeren. Als in de ISO zowel de 32- als 64-bit
versie zitten, is de eerste vraag die wordt gesteld of je de ‘/x64/sources/ install.esd’ of de ‘/x86/sources/ install.esd’ variant wilt installeren (de laatste letters ‘.esd’ kunnen ook wel ‘.wim’ zijn). Het begin van de padnaam verraadt welke van de twee de 64-bit versie is. Dan volgt de vraag naar de editie. Kies er een uit waar je een licentie van hebt – het is niet toegestaan een andere te gebruiken. Meer daarover lees je in het kader ‘Legaal?’.
Als een editie dubbel verschijnt, waarbij een van de twee de letter ‘N’ achter de naam heeft, bijvoorbeeld ‘Home’ en ‘Home N’, gebruik dan bij twijfel de versie zonder N.
Daarna volgt een waarschuwing omdat het usbstation dat je geselecteerd hebt weldra zal worden overschreven. Wederom benadrukken we dat je goed moet controleren of er nog andere usb-sticks of -schijven met belangrijke gegevens op het systeem zijn aangesloten die je per ongeluk geselecteerd zou kunnen hebben.
Rufus partitioneert en formatteert vervolgens de usb-schijf en pakt de geselecteerde installatie-dataset uit. Dat kan enige tijd duren, van enkele minuten tot soms wel uren. Rufus gebruikt namelijk de eigen routines van Windows, die relatief traag zijn.
BOOTEN
Zodra Rufus zijn werk heeft voltooid, kun je vanaf de usb-schijf booten. Hoe je dat precies voor elkaar krijgt, varieert van pc tot pc. In het beste geval hoef je alleen de usb-schijf in het systeem te stoppen en de pc opnieuw op te starten. Als dat niet werkt, probeer dan de ‘BIOS Boot Select’ (BBS) via het BIOS-bootmenu. Daar kom je doorgaans in terecht door de pc te starten en dan meteen een toets in te drukken. Dat kan de toets Esc, F2, F8, F10, F12 of Delete zijn. Indien de optie Secure Boot actief is in het UEFI-BIOS, moet je die uitschakelen. Hoe je in de BIOS-set-up terechtkomt, varieert ook weer per pc. Probeer ook hier weer de toetsen Esc, F1, F2, F8, F10, F12 en Delete.
Zodra het booten werkt, start Windows. Het systeem gaat niet meteen door naar de desktop, maar je moet eerst nog de gebruikelijke set-uppagina’s doorlopen die je altijd bij een eerste installatie van Windows 10 tegenkomt. Allereerst doorloop je de hardwareherkenning, vervolgens stelt Cortana zich met het gebruikelijke kletspraatje voor. Daarna stel je de taalinstellingen, de netwerkverbinding, het gebruikersaccount, de gegevensbeveiliging enzovoort in [6]. Tussendoor moet je nog de licentiebepalingen accepteren. Let op: tijdens het inrichten moet de pc op z’n minst een keer worden herstart, en dan moet je opletten dat de pc ook weer vanaf de usb-stick boot.
Zodra de desktop op het scherm verschijnt, heb je het voor elkaar: je persoonlijke Windows-installatie die vanaf een usb-schijf boot. Nog een belangrijk ding: trek de schijf nooit uit de usb-poort voordat je Windows hebt uitgeschakeld, anders kan het zijn dat je nieuwe Windows-installatie beschadigd raakt. Los daarvan kun je met de usb-installatie verder doen waar je maar zin in hebt. Veel plezier ermee!
Literatuur
[1] Axel Vahldiek, Schijfverdeler, Partitioneren met programma's van Windows – deel 1: Schijfbeheer,
c't 5/2018, p.104
[2] Axel Vahldiek, Start assistentie, Hoe Windows startproblemen zelf oplost, c't 4/2018, p.44
[3] Lutz Labs, Nieuwe opslagruimte, Verschillende behuizingen voor harde schijven en ssd's, c't 5/2019, p.114 [4] Christof Windeck, Wat is het UEFI-BIOS? De knopen wegmasseren in de opvolger van het BIOS,
c't 12/2018, p.102
[5] Christof Windeck, FAQ: UEFI-BIOS, Antwoorden op veelgestelde vragen, c't 12/2018, p.108
[6] Axel Vahldiek, Werk in opdracht, Hoe een Windowsinstallatie verloopt – en waar je kunt ingrijpen,
c't 3/2019, p.66