Reportage: bloem & bij
Honing maken is een arbeidsintensief proces. Voor één potje honing zijn zo’n half miljoen bijen-vluchten nodig. Marion Teeuwen en Willem Verstijnen van Imkerij Bloem leiden het proces in goede banen en worden ieder voorjaar beloond met het vloeibare goud.
Een dagje meelopen met de imker bleek een bijna mystieke ervaring. Lees hoe ongelofelijk ingenieus de wereld van bijen, bloemen en honing in elkaar steekt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
“Je hebt geluk, dit is de eerste honing van het jaar.” Marion verwelkomt me in de kleine werkruimte van de imkerij en houdt een tjokvol honingraam omhoog. We hebben een primeur! Imkerij Bloem is gelegen achter de dijk van de Waal, in het Gelderse Oosterhout aan de rand van de fruitige Betuwe. Bloesem genoeg dus voor de bijen om zich aan te laven. Maar zo ver hoeven de bijen niet eens te vliegen voor een lekker hapje nectar, ook de weelderige tuin van Marion en Willem staat vol fruitbomen en bloemen. Achterin bevinden zich de rijen bijenkasten, het thuis van de dertig carnica-bijenvolken van Imkerij Bloem. Marion: “Het echte werk doen de bijen, wij oogsten de honing. Als imker zorg je ervoor dat het proces in goede banen wordt geleid, maar in principe regelt de natuur de honingproductie zelf.” Bruidsvlucht Om te begrijpen hoe honing gemaakt wordt, moet je begrijpen hoe een bijenvolk functioneert. Het is het aloude verhaal van de bloemetjes en de bijtjes, we beginnen bij het begin. Marion laat me een dopje lijkend op een ongepelde kleine pinda zien. Het is de moerdop, het omhulsel van de koninginnelarve: “Wanneer bijen een larve langdurig koninginnegelei – een speciaal soort krachtvoer – geven, wordt die larve een koningin. Je hebt in een bijenvolk drie verschillende soorten bijen. De koningin, darren – mannetjes, en werksters – vrouwtjes. De koningin gaat in het begin van haar leven een keer op bruidsvlucht om op een afgelegen plek darren te ontmoeten. Door het afgeven van feromonen weten de koningin en de darren waar ze elkaar treffen. De koningin paart met ongeveer twintig van hen. Ze slaat de spermatozoïden op in haar achterlijf en moet het hier haar hele leven, zo’n vier tot vijf jaar mee doen.” Marion pelt de moerdop open en laat me de onvolgroeide koningin zien: “Met dit extra lange achterlijf kan ze goed in de raten om er een eitje in te leggen. Dat is haar taak voor haar verdere leven. “De koningin beslist zelf of ze een werkster of dar legt. Werksters
legt ze door haar eitje met spermatozoïde te laten bevruchten, darren komen voort uit onbevruchte eitjes. Ze legt altijd veel meer werksters dan darren, behalve rond de tijd van de bruidsvlucht, dan zijn de darren nodig voor de paring en beslist de koningin om meer darren te produceren.” Het verwijderen van de moerdoppen is een van de belangrijkste taken van de imker. Meer koninginnen betekent meer bijenvolken en dat is niet altijd wenselijk. Het bijenvolk gaat dan namelijk zwermen: afsplitsen en een eigen groepje vormen buiten de gecontroleerde kasten. Om dit tegen te gaan plaatsten Willem en Marion vangbomen rondom de bijenkasten: “De bijenzwerm gaat in zo’n boompje hangen. Voor ons is het dan makkelijk om het gezwermde volk te scheppen en te plaatsen in een andere bijenkast. Zo verliezen we de gezwermde volken niet.” Honing herkauwen Ze zijn dus te foppen, die bijen, maar tegelijkertijd begrijpt de wetenschap nog steeds niet alles van de complexe processen in een bijenkolonie – hoe bijen precies met elkaar communiceren en hoe een heel volk hetzelfde doel voor ogen heeft. Alle neuzen dezelfde kant op, menig manager zou er jaloers op zijn. Het systeem zit zo perfect in elkaar; geen mens had het mooier kunnen bedenken. Hoe meer je erover leert, hoe waarde- voller een product als honing je voorkomt. Marion beaamt: “Ik denk altijd, een product dat gemaakt wordt in zo’n harmonieus systeem, dat kan niet anders dan goed voor je zijn. Honing is in eerste plaats het voedsel voor de bijen wanneer er geen nectar te halen valt. Staat er wel van alles in bloei, dan vliegen de werksters uit om nectar te verzamelen in hun honingmaag. De honing heeft dan nog een hoog vochtpercentage. Dat percentage moet omlaag om te voorkomen dat de honing gaat gisten. De bij doet dat door de honing op te braken en een aantal keer te herkauwen, waardoor hij indikt. Is de honing dik genoeg, dan verzegelt de bij de raat door er een waslaagje overheen te maken. Als ten minste twee derde van een honingraam verzegeld is, oogsten we de honing.” Hofhuishouding Tijd om de harde werksters een bezoekje te brengen. Marion tilt het deksel van een van de kasten en laat me het gekrioel van honderden bijen zien. We stuiten, en dat is toevallig, meteen op een koningin en haar hofhuishouding; tientallen werksters die de koningin 24/7 verzorgen. Deze koningin is in 2016 geboren, ziet Willem. Bij elk geboortejaar hoort een andere kleur verf waarmee de imker een stipje op het lijf van de koningin zet. Het geboortejaar is voor de imker belangrijke informatie. Marion: “Aan het eind van haar leven komt de koningin