Krijgt EU grip op migratie uit Afrika?
Met een aantal gezamenlijke maatregelen en deals lijkt Europa erin te slagen het aantal Afrikaanse migranten te verminderen.
Stapje voor stapje wordt er een enigszins samenhangend plan zichtbaar waarmee Europese landen, Italië voorop, voor elkaar willen krijgen dat er minder bootmigranten vanuit Libië naar Europa komen. Sommige maatregelen zijn omstreden omdat zij deals met, op z’n zachtst gezegd, twijfelachtige partners behelzen.
Van noord naar zuid gezien begint het plan op de Middellandse Zee. Italië heeft eind juli voor hulporganisaties een gedragscode opgesteld die er in de praktijk toe heeft geleid dat deze minder bootmigranten oppikken. De Libische kustwacht, getraind en van uitrusting voorzien door Italië en de EU, houdt sinds het begin van de zomer bootmigranten tegen en brengt hen weer terug naar Libië.
In Zuid-Libië probeert Italië mensen een alternatieve bron van inkomsten aan te bieden voor mensensmokkel. In Niger en Tsjaad, essentiële schakels in de route vanuit WestAfrika, heeft geld uit Europa machthebbers ertoe aangezet de migratiestroom naar Europa in te dammen. Zo kreeg Niger vorige maand tien miljoen euro overgemaakt uit Brussel.
Op een migratietop, maandag in Parijs, ging het behalve over deze maatregelen ook over ingrepen voor de langere termijn. Frankrijk, Duitsland, Italië en Spanje spraken zich opnieuw uit voor pogingen tot stabiliteit in Libië. Transitielanden als Niger, Tsjaad en Mali is veel geld in het vooruitzicht gesteld als zij hun ‘grenzen goed bewaken’. In speciale „preasielcentra” in Niger en Tsjaad zouden „bijzonder kwetsbare migranten” een aanvraag kunnen indienen voor hervestiging in Europa.
Hetzelfde effect als Turkije-deal
Gehoopt wordt dat deze directe maatregelen en de beloftes van meer geld eenzelfde effect hebben als de Turkije-deal vorig jaar: minder mensen naar Europa. De eerste effecten zijn al zichtbaar: in juli en augustus is het aantal mensen dat vanuit Libië naar Italië is gekomen, sterk gedaald. In juli waren het de helft minder dan in juni, en in augustus zelfs nog minder dan in de koude januarimaand.
Maar: het zijn voornemens en beloftes, met voorwaarden. Jullie hebben ons al zo vaak iets beloofd, zei president Déby van Tsjaad, die met zijn collega uit Niger en met Fayez alSerraj, leider van de door de VN er- kende regering van nationale eenheid in Libië, naar Parijs was gekomen. En waar Antonio Tajani, voorzitter van het Europees parlement en mogelijk kandidaat-premier van Italiaans rechts, pleitte voor een investeringsplan van 60 miljard euro, zei Hoge Vertegenwoordiger Federica Mogherini namens de Europese Commissie: „Het is niet nodig een nieuw Marshallplan voor Afrika uit te vinden.”
Grenzen getrokken
In Parijs werden ook duidelijke grenzen getrokken. Bondskanselier Merkel onderstreepte dat het „erg, erg belangrijk” is dat de mogelijkheid van hervestiging in Europa wordt gekoppeld „aan een einde aan de illegale migratie”. In de slotverklaring staat: wie „geen aanspraak kan maken op enige vorm van internationale bescherming moet worden teruggeleid naar het land van oorsprong ”. De VNvluchtelingen organisatie moet de vluchtelingen voor geweld of vervolging scheiden van mensen die ‘alleen maar’ armoede ontvluchten.
Hoge VN-commissaris voor de vluchtelingen Filippo Grandi zei in een reactie: „Maatregelen die simpelweg tot doel hebben het aantal mensen dat komt te beperken, lossen het probleem van de gedwongen migratie niet op.” Daarom schermt Rome graag met afspraken om in veertien Libische steden die op de migratieroute liggen, scholen, ziekenhuizen, waterpompen, sportveld enen elektriciteit s voorzieningen a ante leggen.
Al wordt er in Rome met voorzichtige tevredenheid geconstateerd dat het hele pakket van maatregelen effect lijkt te hebben, de vraagtekens blijven. Door strengere controles in Niger zijn smokkelaars een langere en gevaarlijke route gaan nemen door de woestijn – niemand weet hoeveel migranten daarbij omkomen. De ongeveer achtduizend migranten die door de Libische kustwacht zijn opgepikt en teruggebracht, zitten in opvangcentra die officieel worden gecontroleerd door hulporganisaties – maar harde garanties dat mensen goed worden behandeld, zijn er niet.
Bovendien beheren milities nog een grote hoeveelheid ‘kampen’ waar mensen die hopen naar Italië te komen, onder slechte, vaak mensonterende omstandigheden worden vastgehouden. En hulp bieden aan een land in chaos? Italiaanse media hebben gemeld dat er tienduizend noodpakketten zijn opgestuurd voor mensen die uit zee worden opgepikt. Ze waren in een mum van tijd kwijt.