ACHTERGROND Het is verdacht stil op de Middellandse Zee

In juli halveerde het aantal bootmigranten van Libië naar Italië ten opzichte van dezelfde maand in 2016. Hoe komt dat? Bram Vermeulen e organisaties die de migranten tellen die dagelijks vanuit Libië de Middellandse Zee oversteken, zagen eind juli iets opmerkelijks gebeuren in hun grafieken. Hoewel juli een van de drukste maanden van het jaar is, was het aantal aankomsten in Italië gehalveerd ten opzichte van dezelfde maand in 2016.

Eind augustus blijkt de terugval nog veel dramatischer: 85 procent minder dan het jaar ervoor. Het is verdacht stil geworden op de zee tussen Libië en Italië. „We pikken aanzienlijk minder migranten op uit zee”, bevestigt Christine Petré van IOM in Tunesië. Haar team pendelt op en neer naar de Libische hoofdstad Tripoli. „Het is momenteel onmogelijk om te zeggen wat de reden daarvoor is.”

Hulporganisaties en journalisten hebben de afgelopen weken gezocht naar een verklaring. Daarvoor moet je afreizen naar Zawiya, de vaste oversteekplaats voor migranten ten wes- ten van Tripoli. Het is een gevaarlijke weg, met ten minste zes wegversperringen die worden bemand door gewapende bendes en milities die bekendstaan om ontvoeringen van westerlingen, migranten en Libiërs.

Een Italiaanse journalist van de Middle East Eye, Francesca Mannocchi, omzeilde die gevaren door met de boot naar Zawiya te varen. Daar sprak ze met anonieme bronnen die de dramatische terugval wijten aan een deal tussen Europese geheime diensten en de gewapende milities die het in het westen van Libië voor het zeggen hebben. Volgens die bronnen ontvingen de milities „een bedrag van 5 miljoen dollar om de migranten ten minste een maand in het gebied te houden en geen rubberboten naar Italie te sturen.”

De belangrijkste deal werd gemaakt met het gemeentebestuur van de westelijker gelegen stad Sabratha. Persbureau Reuters sprak daar met bronnen die de afgelopen weken een nieuwe groepering zagen die voorkomt dat er nieuwe boten vertrekken vanaf de stranden in de Libische kustplaats. Deze groepering zou ook een detentiecentrum runnen waarin honderden migranten en smokkelaars worden vastgehouden. Reuters kreeg een foto toegestuurd vanuit dit detentiecentrum, waarop migranten te zien zijn die in het zand zitten, voor een hoge muur. Migranten vertelden begin juli aan deze krant over martelingen in detentiecentra van groeperingen die nu als kustwacht optreden. „Een van ons probeerde te ontsnappen. Die hebben ze aan het plafond opgehangen. Op zijn kop. Ze sloegen hem met een loden pijp”, vertelde de Gambiaan Amadou Siy.

De burgemeester van Sabratha, Hassen Dhawadi, bevestigde deze week in een interview met de lokale radio dat een gewapende groep is ingezet om smokkelaars te stoppen. Lokale bewoners waarschuwen dat de milities waar Italië nu zaken mee doet, bekend staan om hun afpersingstactieken. Ze vrezen dat de migratiestroom binnen maand weer op volle sterkte zal zijn, als Italië niet blijft betalen.

Riskant

Medewerkers van de Internationale Organisatie voor Migratie durven geen mensen naar Sabratha te sturen om de situatie ter plekke te beoordelen. „Dat is te riskant”, zegt Petré. De journalist citeert een bron die spreekt over een ontmoeting tussen leden van de Italiaanse geheime dienst en leden van de Anas Dabbashi-militie in Sabratha. Deze militie, geleid door Ahmed Dabbashi, is volgens bronnen van de krant al jaren betrokken bij de smokkel van migranten, maar speelt nu de rol van kustwacht. „Ze deden goede zaken toen de migranten hiervandaan vertrokken en de smokkelaars tientallen boten per dag organiseerden. En ze doen goede zaken nu Europa ze nodig heeft om de handel te stoppen”, aldus de bron.

De woordvoerder van de Italiaanse premier Filippo Sensi weigerde te reageren op de beschuldigingen van betalingen aan de militie.De deal tussen voormalig premier Silvio Berlusconi en de Libische leider Moammar Gaddafi om migranten proberen te stoppen viel zes jaar geleden uiteen met de val van Gaddafi en diens dood.

Een andere verklaring voor de terugval van het aantal migranten ligt ten zuiden van Libië. De regering van Niger trad de afgelopen maanden onder druk van de EU hard op tegen smokkelaars op de route tussen de stad Agadez en de Libische grens. Meer dan honderd smokkelaars werden opgepakt en hun auto’s werden in beslag genomen. De IOM telde in de maand mei nog slechts zevenduizend migranten, nog geen 10 procent van het jaar ervoor.

Veel smokkelaars vermijden nu de oude route naar Libië, waar ook de waterbronnen liggen. Volgens de gouverneur van Agadez moesten in juni en begin juli daarom meer dan zevenhonderd migranten worden gered uit de woestijn, omdat smokkelaars ze daar achterlaten uit angst voor arrestatie.