‘Waarom maken we het zo ingewikkeld?’ De regisseur maakte een film over een transvrouw die haar geliefde verliest. „We zitten nu op een cultureel snijpunt.”
‘In het Spaans gebruiken we hetzelfde woord voor genre en gender: ‘genre’. Je zou kunnen zeggen dat Una mujer fantástica een film is die zowel genre als gender overschrijdt, en hopelijk overstijgt.”
Aan het woord is Sebastián Lelio (1974), naast Pablo Larraín – wiens Jackie eerder dit jaar in de Nederlandse bioscopen draaide – de belangrijkste Chileense regisseur van deze generatie. Ze reizen met hun films internationale festivals af en brengen de stand van hun land in kaart. Waar Larraín stelselmatig de naweeën van de militaire dictatuur, van zwijgcultuur, terreur en beeldvorming in de media onderzoekt – (zelfs in zijn portret van Jackie Kennedy) – is Lelio sinds zijn film Gloria (2013) geïnteresseerd in contemporaine vragen rond seksualiteit, gender en de eeuwige zoektocht naar liefde als je niet in het format van een Hollywoodromance past.
Dat hij met Una mujer fantástica een film over een transvrouw zou maken stond niet op voorhand vast, het onderwerp „diende zich bij hem aan”, vertelde Lelio afgelopen februari op het Filmfestival Berlijn waar de film zijn wereldpremière beleefde. „Je zoekt naar een personage en pas toen ik actrice Daniela Vega had ontmoet had ik het hart van mijn film gevonden. Het skelet van mijn verhaal had ik al, maar zij heeft het leven ingeblazen. De film is niet autobiografisch, maar het is wel haar film.”
Vega speelt Marina, een transvrouw die haar geliefde Orlando verliest. Opeens wordt ze geconfronteerd met wrede vooroordelen: de politie denkt dat ze wel schuld zal hebben aan zijn dood en behandelt haar achtereenvolgens als dader en slachtoffer. Orlando’s familie (ex-vrouw en volwassen kinderen) kan niet accepteren dat hun pater familias geen boodschap meer had aan familie en rolpatroon.
Lelio ontmoette Vega tijdens zijn research naar de transscene in Santiago de Chile, maar had al snel door dat zij de hoofdrol moest krijgen: „De grote vraag was natuurlijk: wat moeten de sekse en gender zijn van de acteur die Marina speelt? Er zijn niet veel transacteurs, en in principe zou je kunnen zeggen dat de juiste persoon alles zou moeten kunnen spelen. Het was zeker niet mijn bedoeling om met deze film binnen de politiek (correcte) kaders van de LHBTQ-film te blijven. Maar het werd me al snel duidelijk dat dat steeds meer een ingewikkelde keuze is, net als in de begindagen van de film, toen witte acteurs met blackface zwarte personages speelden. Voor mij is dat vergelijkbaar. Het wrong. Dus als ik deze film waarachtig wilde maken, had ik een echte transvrouw nodig.” Het levert een prikkelend gesprek op over ‘representatie’ en ‘performance’ in film. Lelio: „Mensen vergeten vaak dat het realisme van films het gevolg is van een hele reeks kunstmatige ingrepen. Maar in dit geval had ik een echt kloppend hart nodig.”
Edgy en feelgood
Op het moment dat we Lelio spreken is de Berlinale in volle gang. Una mujer fantástica is de buzzfilm waar halverwege het festival iedereen over praat. Zowel edgy als feelgood. Later zal hij bekroond worden met de Zilveren Beer voor Beste Scenario en een Teddy Award, de queer-filmprijs van het festival. De acteerprijs had ook naar Vega moeten gaan, maar dat bleek een categorie waar zelfs het vrijgevochten Berlijn nog niet in voorziet. „Ik wist dat ik een uitdagende film aan het maken was”, bevestigt Lelio. „Geen crowdpleaser zoals Gloria. Toen ik eraan begon stond transgenderisme nog niet zo in de aandacht als nu. Sindsdien is het geëxplodeerd.”
Lelio woont inmiddels in Berlijn, „waar alles mogelijk is”. Maar in Chili was het onderwerp tot voor kort een echt taboe, wat ook wordt weerspiegeld in de houding van Orlando’s familie: „Het zet hun traditionele ideeën over mannelijkheid en vrouwelijkheid op hun kop.” Maar juist omdat ook zijn film ‘trans-genre’ is, heeft hij zoveel mogelijk geprobeerd om stereotypen te vermijden. De film moest zowel sociaal-realistisch, bij vlagen magisch-realistisch als melodramatisch zijn. „Net als Marina weigert mijn film zich tot een vaste identiteit te beperken. De film neemt iemand die door de maatschappij ontkend wordt en geeft haar een liefdevolle en elegante omgeving. Dat is een daad van filmische liefde.”
Die link tussen transgender en ‘transgenre’ interesseert Lelio op vele niveaus. „Ik wilde een mix maken tussen Buster Keaton en Busby Berkeley, want ik geloof dat lichtheid serieuzer is dan ernst.” Hij gelooft ook dat we ons op een cultureel snijpunt bevinden en dat film daarin een rol kan spelen. „Het begon met zanger Antony, de serie Transparent en Caitlyn Jenner op de cover van Vanity Fair. Van relatief onzichtbaar werd transgenderisme onderdeel van de populaire cultuur. Als mensheid staan we op een kruispunt in het denken over onze identiteit. De vraag wie we zijn is al zo oud als de mensheid, maar de eisen die we aan onszelf en anderen stellen worden meer op de spits gedreven. We zijn alleen maar bezig mensen in hokjes te stoppen. Ik vraag me af waarom we het zo godvergeten ingewikkeld maken. Waarom kunnen we niet zijn zoals de hond die bij Marina gaat liggen en zich niet afvraagt wie zij is, maar alleen of zij warm is?”