Hoelang kan die mooie harmonie duren?

Wat vinden lezers van het regeerakkoord? Op een oproep van NRC kwamen 1.350 reacties binnen. Zij prijzen het compromis of laken het gebrek aan een uitgesproken visie.

Of het regeerakkoord hem als VVD-kiezer bevalt? P. van Dijl (73) vindt het een „irrelevante vraag.” Natuurlijk zitten er zowel goede als slechte kanten aan. „Dit is juist waar het in een democratie over gaat: iedereen moet over onderdelen blij kunnen zijn, maar ook teleurgesteld.” Een kwestie van geven en nemen, vindt Van Dijl, van elkaar dingen gunnen.

Ook de 34-jarige D66-stemmer Joost Gerrits wil bij het lezen van het akkoord geen typische D66-maatregelen turven. „Het is een mooi gebalanceerd geheel. Er zit voor iedere partij iets in. Spreken in verliezers of winnaars is kwalijk.”

Aangenaam verrast en overwegend positief – dat is de strekking van veel reacties op het lezersonderzoek dat NRC deze week na de presentatie van het regeerakkoord hield. Via de NRC-site kregen Nederlanders acht vragen voorgelegd. Wat stemde optimistisch? Waarin waren kiezers teleurgesteld? En wat deed dit akkoord met hun vertrouwen in de politiek? Binnen twee dagen reageerden ongeveer 1350 mensen.

Veel deelnemers, vooral van de toekomstige regeringspartijen, spre- ken van een ambitieus akkoord en roemen het klimaatbeleid en de belastinghervorming. Zelfs sommige GroenLinks-kiezers hadden wel willen aanschuiven. Johan van Omme (68) schrijft: „Oppositie voeren is gemakzuchtig en lui. Kiezers hebben GroenLinks gestemd om invloed te hebben, niet om langs de kant te zitten mopperen”.

Veel deelnemers lijken vooral positief verrast dat het in onstabiele politieke tijden nog lukt met vier partijen een akkoord te sluiten. CDA-stemmer Dick van der Wolf (64, Utrecht) ziet er zelfs „een soort zakenkabinet” in. Niet dat hij zich volledig in het akkoord kan vinden; zelf had hij bijvoorbeeld graag meer geld voor defensie gezien. Maar: „Water bij de wijn doen is politiek. Alhoewel ik zelf altijd wijn drink zonder dat ik dat verpest met water.” VVD-stemmer V. Drexhage uit Dordrecht: „In Nederland heersen uiteindelijk de middengroepen en dat is zo slecht nog niet.”

De inhoud van het regeerakkoord is volgens velen een soort grabbelton. „Er is voor elk wat wils”, vat de Amsterdamse VVD-stemmer Hiske Gerbrandy het samen. Veel genoemd worden de klimaatmaatregelen en de investeringen in onderwijs, maar ook de hervorming van het belastingstelsel en extra geld voor defensie.

‘Gitzwarte’ migratiepassage

Bij zoveel opluchting over het „evenwichtige” akkoord zou je de zorgen over diepgaande meningsverschillen haast vergeten. Een visie in het akkoord die de polarisatie kan overstijgen, ontbreekt volgens velen. VVDstemmer P. de Wit laakt het akkoord als „een mengsel van vier smaken, iets van frambozen-, chocolade-, citroen- en haringijs. Niemand vindt het lekker, ook niet als de vier ijsverkopers blij vol blijven houden dat hún smaak onmiskenbaar aanwezig is in de mix.” En hoe zit het met de houdbaarheid van het beleid op langere termijn? Niet alleen VVD-kiezers hebben kritiek op de extra uitgaven van het nieuwe kabinet in onzekere economische en monetaire omstandigheden? Jochem Riesthuis (46) uit Zwolle, stemde PvdA en schrijft: „Er wordt op een gevaarlijke manier geld over de balk gesmeten. Je moet het dak repareren als de zon schijnt.” Niet alleen visie en degelijkheid worden gemist. Veel deelnemers zien ook verregaande inconsistentie, en daarmee gebrek aan betrouwbaarheid. Meest genoemd voorbeeld is de aflosboete, die haaks staat op eerder overheidsbeleid. „Dat op zichzelf kleine puntje van de ‘aflosboete’ tast werkelijk mijn vertrouwen in de politiek aan”, schrijft D66-stemmer Bas Linders. „Zoiets geeft een gevoel van onveiligheid; dat je geen baas kunt zijn over je eigen financiële huishouding.”

Er is meer kritiek die nu al het kersverse coalitiekamp binnensluipt. D66’ers vallen over de „gitzwarte passage” over migratie waarop CDA en VVD aandrongen. ChristenUniestemmers treuren over het uitblijven van een verruiming van het kinderpardon. „Belachelijke symboolpolitiek (Wilhelmus) en stemmenjacht door Wildersachtige sympathieën”, schrijft D66-stemmer R. Coutinho over CDA-punten. Over het ontbreken van eigen D66-thema’s – Europa, referenda – begint overigens maar een enkele D66er. Dat wetgeving over voltooid leven niet doorgaat, noemen relatief weinig D66’ers een probleem.

Zwaard van Damocles

Nog duidelijker onvrede is er bij kiezers van andere partijen. Het klimaatbeleid gaat velen niet ver genoeg. Gevraagd of hun partij de klimaatparagraaf uit dit akkoord had kunnen ondertekenen, antwoordt een meerderheid van de GroenLinksstemmers ontkennend.

Linkse kiezers keren zich verder tegen de verhoging van de btw en onvoldoende investeringen in wijkzorg en onderwijs. „Het verschil tussen arm en rijk loopt verder op. Vooral de verhoging van het lage btw-tarief treft de minima”, schrijft SPstemmer Wim Hoex. GroenLinksstemmer Jan van den Berg uit Lelystad: „Wat een rot land dat de barmhartige samaritaan heeft uitgebannen.” CDA’ers die dit soort kritiek spuien, zijn in het lezersonderzoek nauwelijks te vinden.

Het traditioneel „linkse” sentiment tegen groeiende ongelijkheid leeft opvallend sterk onder PVVstemmers. Zij zijn het meest kritisch op het akkoord en in hun reacties spreekt vooral woede over denivellering. Kritiek op immigratiebeleid of angst voor islamisering klinkt veel minder uit de PVV-reacties. Ze schrijven vooral: rijk wordt rijker, arm wordt armer. „De ouderen en minst draagkrachtigen zullen voor de zoveelste maal het kind van de rekening worden. Hoe kun je als gepensioneerde blij worden als er hoogstwaarschijnlijk een financieel zwaard van Damocles boven je hoofd hangt?” schrijft PVV-stemmer G.

‘Het meest groene aan het akkoord is misschien nog wel de licht nationalistische spruitjeslucht die ervan afdampt.’ F. Prins, Berlijn, GroenLinks (37) ‘Ik zie als student politicologie kiezersbedrog in onder andere het Verenigd Koninkrijk en de Verenigde Staten. Dit soort praktijken zijn hier niet aan de orde.’ Bob Schuitemaker, Utrecht VVD, (19) ‘Financiële sector wordt niet aangepakt, en daarmee blijven de oorzaken van de crisis een blinde vlek voor deze coalitie.’ Wim Kuijt (60), SP, Utrecht