RegeerakkoordIn het nieuws

men. Over het belastingstelsel en over de uitgaven van de overheid verlopen de gesprekken uiterst moeizaam.

Een hoofdrol is er voor de Kamerleden aan de fiscale zijtafel. Die hebben in de Stadhouderskamer de bijnaam ‘de brillen’ gekregen. Niet omdat ze allemaal een bril dragen maar omdat het slimme rekenaars zijn. Al vanaf het begin van de formatie leveren de mannen het ene na het andere belastingidee aan. De eerste versie is nogal ruig: de fiscale kenners hebben tot schrik van de hoofdtafel wel heel veel verbouwd aan het belastingstelsel.

Het grootste probleem aan de formatietafel is de hypotheekrenteaftrek. Rutte en Zijlstra staan alleen tegenover D66, CDA en ChristenUnie. Die willen dat de aftrek sneller wordt afgebouwd. Het CDA wil een ander belastingstelsel: met maar twee tarieven voor de inkomstenbelasting in plaats van vier. Dan moet de renteaftrek wel omlaag, anders neemt de inkomensongelijkheid teveel toe.

Bij de VVD lopen de gemoederen hoog op. Dit gaat te ver, zeggen ze. We moeten te veel bloeden. Rutte en Pechtold vallen tegen elkaar uit. Maar ook Zijlstra zit er stevig in. De liberalen proberen niet te vloeken, vanwege de christelijke onderhandelaars aan tafel. Dat lukt niet altijd. Zijlstra zegt dan corrigerend: „Gompie”.

Het is bijna Prinsjesdag. De druk van buiten op de onderhandelingen neemt toe. Kamervoorzitter Arib ergert zich aan het gebrek aan transparantie. Het duurt maar en de onderhandelaars zwijgen in alle talen. Arib nodigt informateur Zalm uit op haar kamer en zegt: de Tweede Kamer wordt onvoldoende geïnformeerd. Tja, antwoordt Zalm, ik vrees dat ik je niet kan helpen. Onderhandelen doe je nu eenmaal in beslotenheid. Uiteindelijk stuurt hij eind augustus een briefje naar de Tweede Kamer: hij acht het „niet aan- nemelijk” dat ze er vóór Prinsjesdag uit zijn. Zalm heeft tijd gekocht.

Vanaf dat moment komt de informateur iedere week bij Arib langs voor een ‘voortgangsgesprek’. Het zijn wat vreemde bijeenkomsten. Ze drinken koffie, het is gezellig. Maar veel informatie wordt er niet uitgewisseld: Zalm weigert iets te zeggen over de inhoud en de planning.

Op de hypotheekrente zitten de onderhandelingen lange tijd volkomen vast. En dan, op vrijdag 8 september, zeggen Rutte en Zijlstra: we kunnen dit dragen. Maar alleen als tegelijkertijd die andere belasting op het eigen huis, het eigenwoning forfait, daalt. ‘Terugsluizen’ naar huizenbezitters, noemen ze dat aan de formatietafel. De andere drie gaan akkoord. Net voor Prinsjesdag zijn de onderhandelaars eindelijk klaar met de financiële plaat, na de laatste biechtstoelsessie bij Zalm. Wat krijgen we nou? De onderhandelaars van CDA, D66 en ChristenUnie zijn verbaasd als ze op 22 september de doorrekening van het CPB terugkrijgen. Zalm heeft een lager tarief voor de vennootschapsbelasting ingediend dan zij dachten, zien zij. Een streek van de VVD en Zalm? De andere onderhandelaars denken van niet. De informateur heeft de ruimte gekregen én genomen om een pakket in te dienen bij het CPB.

Zalms verrassing zorgt er wel voor dat in de laatste week van september opnieuw onenigheid ontstaat over geld. Weer staat de VVD alleen. Het regeerakkoord loopt een week vertraging op. De discussies zijn zo stevig dat Carola Schouten op een gegeven moment tegen Rutte zegt: je loopt me alleen maar af te bek- ken. Ruttes houding slaat meteen om: hij slaat een arm om haar heen en geeft haar een zoen op de wang.

Dan resteert er nog één dossier: migratie. Al sinds eind juni onderhandelen VVD en CU over dat onderwerp. Als de twee uitersten eruit komen, zo is afspraak, dan accepteert de rest dat compromis. De EU-vluchtelingendeals en de opvang van uitgeprocedeerde asielzoekers (‘bed bad brood’) blijken geen grote horde. Het kinderpardon stellen ze uit tot in de laatste week. Bij de ChristenUnie blijven Segers en Kamerlid Joël Voordewind maar hopen dat het pardon kan worden uitgebreid, desnoods voor een kleine groep kinderen. VVD en CDA weigeren pertinent.

Het onderwerp gaat heen en weer tussen de hoofdtafel en de zijtafel voor migratie. Op maandagmiddag 2 oktober, in de allerlaatste fase van de onderhandelingen, komt er eindelijk uitsluitsel. Een aangeslagen Segers ontvangt Voordewind op zijn werkkamer en brengt hem het slechte nieuws: er komt geen kinderpardon. De troost komt later die week: Nederland zal in de komende vier jaar geen 500 maar 750 vluchtelingen per jaar opnemen via de VN. Het is een doekje voor het bloeden.

Het zit erop, het regeerakkoord is klaar. Van de ambtelijke staf krijgen de onderhandelaars een mapje met foto’s uit de formatie. Hoogtepunt: het beeld van Halbe Zijlstra in vrijetijdskleding, op de stoep van het Johan de Witthuis. Hij draagt een goedkoop ogend, beige jasje van het soort dat je vooral in Duitse jaren tachtig-Krimis als Derrick ziet. Pechtold giert het uit van het lachen bij het zien van de foto: „ Harry, hol schon mal den Wagen!”

6. Een moeilijk slot

Dit artikel kwam tot stand op basis van gesprekken met betrokkenen.