Vrouwen onder de zestig zijn te jong om dichtgeslibde vaten te hebben, maar die ongoing stress nekt ze
Stress kan bij vrouwen hartklachten veroorzaken, meent cardiologe Angela Maas. Cardiologen missen die problemen vaak omdat ze zich anders uiten dan bij mannen. Bijvoorbeeld door hoge bloeddruk.
ngela Maas (61), hoogleraar vrouwencardiologie in het Radboudumc, heeft net zes uur poli gedaan, daarna haar mail beantwoord en intussen een lunchreep naar binnen gewerkt. Nu is het twee uur in de middag en gaat ze met een zucht achter de tafel in haar werkkamer zitten. Ze vertelt over de maandenlange wachtlijst die ze heeft, de hoge verwachtingen waarmee patiënten bij haar komen. „Vanochtend nog, een jonge vrouw, halverwege de veertig en al zes jaar bezig om antwoord op haar klachten te krijgen. Ze kwam binnen in een rolstoel, meteen in tranen.” Wat was haar probleem? „Een drama. Ze was geopereerd voor spasmen in de kransslagader en dat is geen indicatie voor een operatie. Dan moet je het gewoon niet doen. Ik begrijp het wel, dokters willen handelen en zeg maar eens nee. Patiënten kunnen zo wanhopig zijn. Maar toch: niet doen. Een operatie maakt het alleen maar erger.” Kon u haar helpen? „Ik zag dat de bloeddruk veel te hoog was, al heel lang, en waarschijnlijk is dat de trigger geweest voor die spasmen. Dus als ze nou eerst eens goed voor die bloeddruk was behandeld, wat ik ben gaan doen, dan was die hele toestand misschien niet nodig geweest.” Ze staat op om een boek te pakken, Manual of Gynecardiology, net verschenen. Haar naam staat op de cover, samen met die van een Amerikaanse collega, C. Noel Bairey Merz. „Een grote vrouw in mijn vak, ik ben er trots op dat ik met haar samenwerk. Het helpt me om de vrouwencardiologie onder de aandacht te brengen.” Is dat nodig dan? „Ja, de weerstand is er nog steeds. De cardiologie is gericht op nieuwe stents, nieuwe pacemakers. Niet op hoe hartziekten zich bij mannen en bij vrouwen manifesteren – dat is erg verschillend. Maar op congressen, als het daarover gaat, zitten er drie mannelijke artsen in de zaal en verder alleen vrouwen.” Angela Maas zei op de website van het Radboudumc dat ze veel oudere vrouwen ziet die overbelast raken door de zorg voor hun kleinkinderen. Dat is de aanleiding voor dit gesprek. „Vanochtend had ik weer zo’n patiënt”, zegt ze. „Een vrouw van 67 met een loeihoge bloeddruk. Ze is er helemaal voor de kinderen en de kleinkinderen, als het daar maar goed gaat. Ik zeg: het enige wat je nalaat is goed voor jezelf zorgen. Ja, zegt ze, dat ben ik niet gewend en het hoeft voor mij ook niet. Door de week staat ze bij haar kinderen te strijken, op zondag moet ze van zichzelf thuis de gordijnen wassen” – verbijsterde blik – „en intussen heeft ze al eens een TIA gehad. Ik zeg: als je zo doorgaat, krijg je een beroerte en lig je in het verpleeghuis.” Met welke klachten kwam ze bij u? „Dof in het hoofd, wazig zien, hartkloppingen, niet goed slapen, snelle pols, pijn op de borst, pijn in de rug. Als de spanning in je aorta veel te hoog is, kun je rugpijn krijgen. De aorta loopt langs je wervelkolom naar beneden.” Kun je een hoge bloeddruk krijgen door overbelasting? „Stress is een risico, dat blijkt uit grote internationale studies. In onze richtlijn staat dat we ernaar moeten vragen, alleen
weten we vervolgens niet wat we moeten doen. Intussen krijgen vrouwen tussen de veertig en de zestig een soort hartinfarcten dat we vroeger zelden zagen: een coronair dissectie, een scheur in het kransvat. Daarvan had ik altijd geleerd: dat komt voor bij drie op de miljoen vrouwen aan het eind van de zwangerschap. Nu is wel 20 procent van de hartinfarcten bij vrouwen onder de zestig een coronair dissectie. Ze vertellen me over hun scheidingen, de problemen met de kinderen, geld, verhuizen en dan ook nog een reorganisatie op het werk. Ze zijn te jong om dichtgeslibde vaten te hebben, maar die ongoing stress nekt ze. Opeens is het: wham .” En hoe komt dat dan? „Ja, hoe komt dat. Ik heb nu honderdveertig gevallen verzameld, een Engelse collega van me heeft er vijfhonderd en we hebben voor elkaar gekregen dat er een Europese registratie komt. Als we er een paar duizend hebben, kunnen we er echt wat over zeggen. Bij vrouwen bóven de zestig zien we een soort hartinfarcten dat je bij mannen ook veel minder ziet: het gebrokenhartsyndroom, vaak na een heftige emotionele gebeurtenis, een kind dat overlijdt. We denken dat er dan door de enorme hoeveelheid adrenaline in de bloedbaan een acute verlamming ontstaat in de haarvaten van de hartspier. Je ziet het op de echo, het hart pompt opeens slechter. Meestal herstelt het zich weer, maar je kunt er ook aan doodgaan. Ik heb een vrouw als patiënt die in haar jeugd verwaarloosd en misbruikt is. Als die gebeurtenissen in haar hoofd terugkomen en ik maak een echo, dan zie ik dat haar hart slechter pompt.” Kan de toename van hart- en vaatziekten bij vrouwen ook verklaard worden door overgewicht en roken? „En hele dagen zitten, zeker. Niet meer lopend de boodschappen doen, computer, televisie, auto. En ja, vrouwen zijn meer gaan roken, maar wat doet chronische stress met het lichaam? Die kan tot een chronische ontstekingsreactie leiden, de heilige graal waarmee steeds meer ziekten worden verklaard, ook parodonti- tis en reuma en suikerziekte en kanker.” Maar wat is stress? „En zijn vrouwen er gevoeliger voor dan mannen? Misschien hebben ze meer het gevoel dat ze alles goed moeten doen en gaan ze er meer onder gebukt als het niet lukt.” Overgewicht en gebrek aan beweging kun je meten… „…en psychische stress niet, nee. Dus lopen artsen er met een grote boog omheen.” Is de psychische stress een belangrijker oorzaak van hart- en vaatziekten bij oudere vrouwen dan leefstijl? „Hormonen spelen ook een rol. Jongere vrouwen worden beschermd door oestrogenen, na de menopauze gaan die in korte tijd snel naar beneden. De ontstekingsgevoeligheid is dan veel hoger dan bij mannen. Het heeft een effect op alle systemen in het lichaam.” U bent een hardwerkende vrouw van boven de zestig. „Met een hoge bloeddruk, deels door genetische aanleg en deels door omstandigheden.” Ze aarzelt even. „Mijn jongste zoon was ernstig ziek. Mijn vader ging onderuit. Hij is 90 en weduwnaar en hij lag vier keer achter elkaar in het ziekenhuis. Eén keer heb ik hem er ’s avonds laat uit gehaald, in zijn pyjama, toen wilde hij daar niet blijven. Het ouderlijk huis moest worden opgedoekt, en dan heb ik twee zussen en een broer die in het buitenland wonen en een autistische zus in het binnenland, dus wie moest dat regelen? Dat boek [ze wijst naar de Manual of Gynecardiology] moest ook af.” Dus wat deed u? „Straf doorwerken.” Ze lacht, vol zelfspot. Tot u klachten kreeg. „Die waren eerder al begonnen, met een ritmestoornis en wat vocht in de benen. Ik behandel de bloeddruk zelf met een pilletje, dan weet ik zeker dat het goed gebeurt” – weer die lach – „en ik laat mijn man af en toe meten.” Die is ook cardio- loog, maar met pensioen. Hij is zestien jaar ouder dan zij. U bent niet anders gaan leven? „Sporten deed ik altijd al wel en verder heb ik mezelf aangeleerd om ook dingen níét te doen. Geen mensen thuis te eten vragen. Heel leuk om met vrienden te eten, maar niet thuis. Ik raak in de stress van boodschappen doen. Je zult mij zelden ’s avonds op feesten en partijen aantreffen, want ik lig om half elf in bed. Anders kan ik niet iedere ochtend om kwart voor zes opstaan.” U hebt twee kinderen grootgebracht. „Van wie de oudste autistisch is. Ik heb al snel geleerd om te denken: we zien wel. Vroeger, als ik dienst had, bleef ik in het ziekenhuis slapen – we woonden in Apeldoorn, nog steeds trouwens, en ik werkte in Zwolle – en dan kon ik mooi ook aan mijn proefschrift schrijven. Toen ik een keer na een dienst weer thuiskwam, zei mijn jongste zoon: mag ik me aan je voorstellen?” Ze lacht. Haar jongste zoon is wiskundige en doet in Cambridge een PhD. Wat voor vrouwen zijn uw patiënten? „Vrouwen die weten wat ze willen, goedgebekt. Ze komen binnen met een tas vol papieren en verwachten van mij dat er snel naar een oplossing toe wordt gewerkt.” Hoe vaak lukt dat? „Vaker dan je zou denken. Een van de grootste manco’s in de geneeskunde, zeker in de cardiologie, is dat er zo slecht wordt gecommuniceerd. Soms hoef ik alleen maar uitleg te geven over iets dat elders is gebeurd en gezegd, en niet is begrepen. Een mooi voorbeeld, ik heb er een onderwijsvideo van gemaakt, gaat over een vrouw van 44, een verpleegkundige. Een hectische ochtend, een patiënt krijgt een hartstilstand terwijl er een longscopie wordt gemaakt. Ze moet opeens reanimeren. Ze voelt zich al weken moe, haar bh zit zo strak, en als ze naar huis fietst, krijgt ze pijn op de borst. Thuis gaat ze rustig zitten, glaasje wijn, beetje televisie kijken, de pijn zakt af. ’s Nachts begint het weer, ze wordt er wakker van, ze doet een spelletje Wordfeud. De volgende ochtend is de pijn nog erger. Haar man zegt dat het zo niet langer gaat en belt de huisartsenpost. Een hartinfarct? Bij een vrouw van 44? Nee, dat kan niet. Ze gaat toch naar de eerste hulp, het bloed is niet goed en het hartfilmpje ook niet helemaal. Door naar de cardioloog. Ze wordt opgenomen en ’s middags krijgt ze een hartkatheterisatie [een methode om de kransslagaders te bekijken]. De cardioloog, een andere dan eerst, zegt: ik denk niet dat we iets gaan vinden. En inderdaad, er wordt niets gevonden, dus toch aanstelleritis. De volgende ochtend mag ze naar huis, maar wel met een zak vol pillen. Ze vraagt aan mij: hoe kan dat, eerst is het niks, dan is het wel wat, dan weer niks, en waarom toch die pillen? Na een week: weer pijn op de borst. Dat is dus een bepaald type hartinfarct dat met name jonge vrouwen krijgen, veroorzaakt door spasmen in de kransslagader en in haar geval onder invloed van een ernstige hoge bloeddruk. Niemand had daar naar gekeken. Van zulke vrouwen heb ik legioenen. En dan denk ik: dit kan iedere cardioloog uitleggen, waarom moet ik dat doen, op een apart vrouwenspreekuur?” Waarom is dat dan? „In de cardiologie is het: kunstje gedaan, pillen gegeven, als u nog klachten hebt, niks aan te doen, wegwezen. Terwijl de meeste mensen doodgaan aan hart- en vaatziekten. Wij zouden wat kunnen leren van de oncologen, die tegen hun patiënten zeggen: we kunnen u niet genezen, laten we kijken wat we nog wel voor u kunnen betekenen. Cardiologen vinden patiënten al snel zeurpieten.” Die krijgt u wel, de zeurpieten. „Ja, en soms zeg ik het ook. Vrouwen die maar blijven emmeren dat ze geen medicatie willen, want dat past niet in hun leven. Terwijl ze die medicatie wel nodig hebben. Ja, maar kan er niet nog een scan gemaakt worden, en dit, en dat. Dan zeg ik: nee. Of ik zeg: u doet uzelf tekort door niet eens naar een goede psycholoog te gaan, want uw probleem zit niet in uw hart.” Hoe kan het dat die hoge bloeddruk bij vrouwen zo vaak gemist wordt? „Omdat het als een overbodige medische handeling wordt gezien om die regelmatig te meten. En bij vrouwen met een laag risico is dat ook geen probleem. En dan bedoel ik: gezond gewicht, niet roken, niet erfelijk belast en voldoende beweging. Maar bij vrouwen met een hoog risico zou het wel moeten.” Wie zijn dat? „Onder anderen de vrouwen die als meisje al veel migraine hadden en later moeilijk zwanger konden worden. Of ze hebben zwangerschapsvergiftiging gehad en zijn daarna nooit helemaal de oude geworden. Dat wordt ook vaak afgedaan als aanstellerij, maar dat is het niet. De zwangerschap heeft het ontstekingsmechanisme aangezet, en dat gaat nooit meer uit. Bij die vrouwen zie je snellere veroudering van de vaten. Op hun vijftigste hebben ze meer verkalking en een hogere bloeddruk.” En de dochters van die vrouwen... „...kunnen dat risico ook hebben. Maar ik ben er niet voor om die op jonge leeftijd al het stempel hartpatiënt te geven. Mijn idee is: geef ze zelf de regie. Laat ze vanaf hun veertigste regelmatig zelf hun bloeddruk meten. Zoals je ook regelmatig op de weegschaal staat. Zelf registreren en naar de dokter als je rare waarden ziet.”