Kabinet: Rusland probeert politiek en publieke opinie te beïnvloeden

In Nederland zijn structureel Russische inlichtingenofficieren werkzaam die onder valse vlag informatie verzamelen.

Rusland probeert in Nederland de politieke besluitvorming en publieke opinie te beïnvloeden. „Nederland staat in het vizier van onder meer Russische inlichtingendiensten”, schrijft minister van Binnenlandse Zaken Kajsa Ollongren (D66) dinsdag in een brief aan de Tweede Kamer.

Ollongren schrijft verder dat er in Nederland „structureel” Russische inlichtingenofficieren werkzaam zijn „die zich in uiteenlopende geledingen van de samenleving begeven om onder valse vlag informatie te verzamelen die voor Rusland van belang is”.

In haar brief schrijft Ollongren dat Rusland gebruik maakt van „digitale middelen” om „besluitvormingsprocessen, beeldvorming en de publieke opinie” te beïnvloeden. Als voorbeeld van zo’n dossier noemt zij het MH17proces, waarbij volgens de minister „beïnvloeding en manipulatie een voorspelbare dreiging” zijn.

Ollongren noemt het bestaan in het verleden van een nepsite in Rusland die de indruk wekte een officiële Nederlandse overheidssite te zijn. Op deze site stond informatie over onder meer het MH17-dossier. Op de vraag om andere concrete voorbeelden, wilde de minister dinsdag geen antwoord geven.

Volstrekt onwenselijk

Het kabinet vindt politieke beïnvloeding door alle statelijke actoren „volstrekt onwenselijk”, schrijft Ollongren en wil hier tegen optreden. Dat wil de minister doen door extra geld uit te trekken, jaarlijks 95 miljoen euro voor cyberveiligheid, zoals al in het regeerakkoord stond. Ook wil Ollongren het bewustzijn bij politieke partijen over de risico’s van beïnvloeding in de aanloop naar de gemeenteraadsverkiezingen vergroten. De minister wijst in brief ook op het belang van de nieuwe Wet op de inlichtingen- en veiligheidsdiensten, die de geheime diensten de bevoegdheden geeft „verstorende activiteiten” te ondernemen.

NRC schreef de afgelopen dagen uitgebreid over hoe in Nederland desinformatie wordt verspreid uit proRussische hoek.

De brief van Ollongren is een reactie op vragen van CDA-leider Sybrand Buma. Hij vroeg het kabinet onlangs in het debat over de regeringsverklaring prioriteit te geven aan beïnvloeding van de Nederlandse democratie door landen als Rusland. Buma verwees naar de inmenging van Rusland in de Amerikaanse presidentsverkiezingen.

Ollongren schrijft daarover dat de gebeurtenissen rond de Amerikaanse verkiezingen laten zien „dat statelijke actoren niet alleen de intentie en capaciteit hebben om zich via digitale middelen actief te mengen in democratische processen, maar dat ook daadwerkelijk doen.” [+] Russische invloed In het nieuws 6-7

Het winkelend publiek in Eindhoven kijkt verbaasd toe als op het 18 Septemberplein plotseling een sirene loeit en een vrouw met een Russisch accent in een megafoon begint te schreeuwen. Om haar heen hebben zich demonstranten verzameld van protestbeweging Break the System. Ze dragen Engelstalige protestborden bij zich, waarop de waarheid over de MH17-ramp wordt geëist. De Nederlandse onderzoekers van de aanslag wordt verweten dat ze orders van de Amerikaanse inlichtingendiensten uitvoeren.

Onlangs bleek hoe in de Verenigde Staten vanuit Rusland demonstraties werden georkestreerd om burgers tegen elkaar te laten protesteren. Via nepaccounts op Facebook was opgeroepen tot de demonstraties. De Amerikaanse onderzoekscommissie vermoedt dat de Russen op die manier tweespalt wilden zaaien onder kiezers.

Ook in Nederland doet Rusland aan beïnvloeding, waarschuwde minister Ollongren van Binnenlandse Zaken (D66) dinsdag in een brief aan de Tweede Kamer. Maar hoe gaat dat in zijn werk? NRC bracht een netwerk van pro-Russische activisten in kaart die de publieke opinie proberen te bespelen via demonstraties, door aan te sluiten bij bestaand protest, door politici te beïnvloeden en op internet pro-Russische informatie te verspreiden.

‘Kom in opstand’

Bij het Eindhovense protest in juli 2015, waarvan een deel van de demonstranten tot het netwerk behoort, draagt een man een wit hesje waarop ‘Vertel ons de waarheid’ en ‘Kom in opstand’ is geschreven. Ondertussen schreeuwt de vrouw in de megafoon dat Rusland onterecht de schuld van de MH17-ramp in de schoenen is geschoven en dat Nederland zich moet bevrijden van de ketenen van de EU en de VS. Het tafereel wordt vastgelegd door een Russische cameraploeg. Aan het einde van haar toespraak schreeuwt de vrouw met de megafoon, Natalia Vorontsova: „Nederland vrij, Nederland vrij, Nederland vrij.” De andere actievoerders, een mix van Nederlanders en Nederlandse Russen, beginnen mee te roepen.

Het protest krijgt prominente aandacht op de Russische tv-zenders RT en Rossija24. Een voice-over vertelt dat Nederlandse burgers een eerlijk onderzoek naar de MH17-ramp eisen, omdat ze het bestaande onderzoek, van de Onderzoeksraad voor Veiligheid niet vertrouwen.

Eigen politieke partij

De kern van dit netwerk richtte in 2015 in Rotterdam Die Einheit op, de Nederlandse tak van een pro-Russische politieke partij die al actief is in Duitsland. Die Einheit strijdt onder meer voor het opheffen van sancties tegen Rusland. De oprichters van de Duitse partij zijn regelmatig te vinden in Moskou en de partij onderhoudt nauwe banden met het Russische parlement. „We moeten deze partij en zijn ontwikkeling openlijk ondersteunen en elkaar op parlementair niveau ontmoeten”, zei een Russische senator over Die Einheit. Zeker één lid van de Nederlandse tak staat volgens bronnen van NRC in direct contact met Russische overheidsfunctionarissen.

Rond het uitbreken van de oorlog in Oost-Oekraïne in 2014 werden de proRussische activisten in Nederland actief. Ze organiseerden tal van kleinschalige demonstraties in Den Haag en Amsterdam, onder meer voor aansluiting van de Krim bij Rusland. Maar ook om steun uit te spreken voor de Syrische dictator Assad, die door Rusland in het zadel wordt gehouden. Door de Nederlandse pers werden deze protesten meestal genegeerd, maar in Russische media was er wel aandacht voor. De Nederlandse correspondent van staatspersbureau TASS is bijna altijd bij de protesten aanwezig.

Dat de pro-Russische activisten niet alleen op eigen titel demonstreren, maar zich ook mengen in bestaand protest, blijkt wel bij Break the System. Voor de actie in Eindhoven, in de zomer van 2015, bezoeken enkele activisten in januari al een grote demonstratie van Break the System op het Haagse Malieveld. Break the System is op dat moment een beweging van burgers die ageren tegen bezuinigingen, het bankensysteem, de Europese Unie en het kabinet Rutte II. Het huidige systeem heeft zijn beste tijd gehad, vinden de demonstranten.

Geweld

Het protest op het Malieveld eindigt in geweld als de honderden demonstranten optrekken richting de Tweede Kamer, wat hen van tevoren was verboden door de autoriteiten. Vorontsova zoekt na de demonstratie contact met de leiding van Break the System. Ze probeert hen ervan te overtuigen dat zij verkeerd worden voorgelicht over Rusland en Poetin. Die boodschap slaat aan bij de actievoerders, die zich toch al voelen voorgelogen door

Er zijn in Nederland activisten actief die iedereen tot vijand van het volk bombarderen die weleens kritisch is op Rusland. Voor mij kan zoiets ronduit gevaarlijk zijn Pieter Waterdrinker schrijver

de media. Een van de kernleden, die vanwege een nieuwe baan anoniem wil blijven, vertelt: „Voordat ik Natalia ontmoette, was ik fel anti-Poetin. Zij legde mij uit hoe Poetin al jaren in een kwaad daglicht wordt gesteld door de media en de politiek. Dat opende mijn ogen.”

Russische agenda

Vorontsova krijgt inspraak bij de organisatie van nieuwe protesten. De Eindhovense demonstratie komt vooral in het teken te staan van een ‘eerlijk’ MH17-onderzoek. Berry de Mooij, die aan de wieg staat van Break the System, aarzelt aanvankelijk: „Ik kreeg het idee dat zij een Russische agenda kwam uitvoeren.”

Maar het protest gaat door en Vorontsova komt, volgens diverse aanwezigen, aanzetten met de protestborden waarin het MH17-onderzoek wordt zwartgemaakt. Ook regelt ze, volgens De Mooij, een Russische cameraploeg. Zelf zegt Vorontsova dat ze niet eens van plan was naar de demonstratie te gaan, maar werd overgehaald.

Ook andere activisten uit het netwerk raken betrokken bij Break the System. Zoals Anneke de Laaf, oprichter van de Stichting Rijnland, die onder meer ageert tegen „de demonisering van Rusland”, zoals De Laaf eerder tegen NRC zei. En Nikita Ananjev, voorzitter van de Russische studentenorganisatie in Nederland. Ook Elena Plotnikova, actief voor de SP in Breda, doet mee. De Laaf en Ananjev organiseren samen met leden van Break the System in oktober 2015 een protest bij de Onderzoeksraad voor Veiligheid in Den Haag. Demonstranten tonen een spandoek waarop staat dat het rapport van de commissie een leugen is. „Ik denk dat er ondertussen flink wat Nederlanders zijn die vragen stellen bij de manier waarop onze regering dit onderzoek uitvoert”, zegt De Laaf voor de camera van de Russische zender RT, dat internationaal wordt uitgezonden voor een miljoenenpubliek.

Referendum

Telkens waar Russische belangen op het spel staan, duiken de activisten op. Zo ook een half jaar later bij het referendum over het EU-associatieverdrag met Oekraïne. Dit verdrag is Rusland een doorn in het oog. Op de Dam in Amsterdam demonstreert Natalia Vorontsova schouder aan schouder met Tweede Kamerlid Harry van Bommel (SP) voor de nee-campagne. Ook andere Nederlandse Russen uit het netwerk van Vorontsova zijn bij het referendum betrokken. Zoals Nikita Ananjev en Plotnikova, een etnische Russin uit het Oekraïense Donetsk, die wordt gebombardeerd tot boegbeeld van de SP-campagne.

Op de uitslagenavond bij de SP komen meerdere Nederlandse Russen feestvieren. Ook bij debatten in zaaltjes over het referendum duiken de activisten op om het publiek te vertellen dat de inwoners van Oekraïne helemaal niet zitten te wachten op het associatieverdrag.

Na het Oekraïne-referendum lobbyen de activisten bij de regeringspartijen om de uitslag te respecteren. Als de VVD tachtig Nederlanders selecteert om met premier Rutte te debatteren over de vertaling van de referendumuitslag, zijn Plotnikova en Ananjev daar ook bij. Trots gaan ze met Rutte op de foto.

Sympathisant van Poetin

De pro-Russische activisten onderhielden ook contact met de drijvende kracht achter een poging om Nederland via een referendum uit de Europese Unie te krijgen. Het gaat om Jan Bennink, oud-bestuurder van omroep PowNed en sympathisant van Vladimir Poetin.

Bennink ontwierp posters voor een hulpactie gelieerd aan Die Einheit, ten behoeve van de pro-Russische regio Donbas in Oost-Oekraïne. Daarvoor onderhield hij contact met Natalia Vorontsova.

Benninks organisatie BurgerforumEU wist 60.000 handtekeningen in te zamelen om het ‘Nexit-referendum’ op de agenda van de Tweede Kamer te krijgen. Die ver- wierp het referendum in meerderheid in 2014. Uit het BurgerforumEU kwamen nieuwe organisaties voort, waaronder Forum voor Democratie van Thierry Baudet, die het Oekraïne-referendum organiseerden. Bennink zegt in een reactie dat hij niet wist dat de hulpactie waarvoor hij zich inzette is gelieerd aan Die Einheit.

Naast de protesten en referenda richten de activisten zich ook op journalistieke berichtgeving over Rusland en president Poetin. Er wordt bijvoorbeeld ‘geklikt’ over vermeende Poetin-vijandige journalisten en schrijvers. Wanneer de Nederlandse schrijver in Moskou Pieter Waterdrinker iets beledigends over de Russische president op Facebook schrijft, geeft Vorontsova dit via Twitter door aan het Russische ministerie van Buitenlandse Zaken en aan een Russische parlementariër. „Er zijn in Nederland activisten actief die iedereen die weleens kritisch is op Rusland tot vijand van het volk bombarderen. Voor mij kan zoiets ronduit gevaarlijk zijn”, zegt Waterdrinker desgevraagd. „De politieke situatie in Rusland is gespannen en ik kan door dat soort aantijgingen serieus gevaar lopen.”

Opgepikt door Russische media

De activisten zoeken aansluiting bij journalisten en bloggers die zij als pro-Russisch beschouwen. Bij Michel Spekkers en Stefan Beck bijvoorbeeld. Zij werden begin dit jaar aangehouden op Schiphol omdat ze voorwerpen hadden meegenomen van de rampplek in Oost-Oekraïne waar de MH17 neerstortte. De spullen werden op Schiphol tijdelijk in beslag genomen. Vorontsova maakte via Facebook ophef over de behandeling van de twee door de Nederlandse autoriteiten, waarna Russische media dit oppikten. Beck bedankte haar hiervoor op Facebook. „Dank voor de hulp Natalia. Dit is echt cruciaal dat dit is uitgezonden.”

Ook Max van der Werff, amateuronderzoeker van de MH17-ramp, staat in contact met het netwerk. Hij werd meerdere malen gehoord door het Joint Investigation Team dat speurt naar de daders van de aanslag. Van der Werff was een van de ondertekenaars van een brief aan president Trump van de VS waarin voor een nieuw en onafhankelijk MH17-onderzoek wordt gepleit. De pro-Russische activiste Plotnikova wordt op de website van Van der Werff genoemd als vertaalster van zijn werk. NRC is in bezit van correspondentie van Plotnikova waaruit blijkt dat zij Van der Werff in contact heeft gebracht met een ooggetuige die een ander verhaal vertelt over de toedracht van de ramp. Desgevraagd bevestigt Van der Werff dat hij in contact staat met Plotnikova, maar dat hij niet door haar wordt beïnvloed.

Onrust over vluchtelingenbeleid

Sowieso laat de invloed die de activisten daadwerkelijk hebben in Nederland zich moeilijk kwantificeren. Het gaat om een kleine groep van enkele tientallen mensen die vooral op de achtergrond opereert.

In Duitsland lijkt Die Einheit een grotere rol te spelen, met name in het veroorzaken van onrust rond het migratiebeleid van bondskanselier Merkel. In haar partijblad beschrijft Die Einheit vluchtelingen als „werktuig in de handen van de heersende elite” bij de „vernietiging van Europa”.

Partijleden waren nauw betrokken bij protesten in Berlijn van honderden Duitse Russen na de verdwijning van het 13-jarige Duits-Russische meisje Lisa. In Russische media werd onterecht gemeld dat ze zou zijn ontvoerd en verkracht door vluchtelingen. Volgens Duitsland waren de protesten deels georkestreerd vanuit Rusland, dat de onrust over het vluchtelingenbeleid zou willen aanwakkeren.

Die Einheit is na haar oprichting in 2015 in Nederland als politieke partij niet tot bloei gekomen. Anneke de Laaf was bij de oprichtingsbijeenkomst aanwezig. „Uiteindelijk was de conclusie dat een migrantenpartij die vertrekt vanuit het orthodox christelijke geloof in Nederland niet levensvatbaar is”, laat zij weten.