Saad Hariri
Leider van Libanon tegen wil en dank
Saad Hariri was 34 toen zijn vader en oud-premier Rafik op 14 februari 2005 werd gedood door een gigantische autobom op de promenade Corniche van Beiroet. Toen hij dinsdagavond in Beiroet landde, bracht de Libanese premier Hariri als eerste een bezoek aan het graf van zijn vader.
Hariri sprak een gebed uit, bedankte het Libanese volk, maar zei nog niets over zijn ophef veroorzakende ontslag op 4 november vanuit de Saoedische hoofdstad Riad. Pas de volgende dag meldde hij, na een onderhoud met president Aoun, dat hij zijn ontslag op diens verzoek heeft „uitgesteld”. De verwarring over zijn positie houdt voorlopig aan.
Toch klonk Hariri in Beiroet verzoenender dan in zijn tv-toespraak vanuit Riad, toen hij fel uithaalde naar Hezbollah en Iran: „Ik streef vandaag een echt partnerschap na met alle politieke krachten met als doel de belangen van Libanon boven alle andere belangen te plaatsen.” Hezbollah-leider Nasrallah kwam hem tegemoet. „Wij staan open voor elke dialoog, elke discussie in dit land”, zei hij.
Toen Hariri dinsdag terugkeerde stond de elektronische teller voor het gebouw van de tv-zender van zijn Toekomstpartij op 4.663: het aantal dagen sinds de moord op Rafik Hariri. Saad zelf plaatste die moord deze maand weer in het centrum van de belangstelling. In zijn ontslagrede in Riad zei hij voor zijn leven te vrezen. Het klimaat in Libanon, zei hij, „doet denken aan het klimaat voorafgaand aan de moord op mijn vader”.
Zo legde hij een bom onder de politieke verhoudingen in Libanon. Saad Hariri leidt een eenheidsregering met Hezbollah. Terwijl het Libanon-tribunaal in Leidschendam vier Hezbollah-leden heeft aangeklaagd voor de moord op Rafik Hariri.
De mildere van twee broers
Het was nooit echt de bedoeling dat Saad Hariri zijn vader zou opvolgen. „Toen de familie Hariri in april 2005 Saad voorstelde als politiek vertegenwoordiger, was dat verrassend”, zegt Ward Vloeberghs van het Erasmus University College in Rotterdam, een expert op het gebied van de Hariri-familie. „In de weken na de moord was het immers Saads broer Bahaa die de familiebelangen had behartigd, en die in binnen- en buitenland haar spreekbuis was geweest.”
De keuze voor Saad, zegt Vloeberghs, was het resultaat van een subtiel compromis. „Zowel de Saoedische koning Abdullah als de Franse president Chirac en verschillende Libanese politici hadden zich uitgesproken vóór Saad. Die werd gezien als een consensuszoeker, terwijl zijn drie jaar oudere broer Bahaa naar verluidt heviger van karakter was.”
In de geruchtenstroom na Hariri’s vertrek eerder deze maand, dook Bahaa Hariri al snel op als mogelijk opvolger van zijn broer. Saoedi-Arabië zou zich achter hem hebben geschaard. Bahaa Hariri verbrak zelf de stilte. Hij zei dat hij helemaal achter het besluit van zijn broer stond om ontslag te nemen, „in het licht van de immer toenemende eisen en daden van Hezbollah, de surrogaatpartij van Iran in Libanon”.
De rol van Hezbollah – een gewapende militie én een politieke partij die in parlement en regering zit – zaait al heel lang verdeeldheid in Libanon. Toen de Libanese burgeroorlog in 1990 na vijftien jaar ten einde kwam, mocht het shi’itische Hezbollah als enige militie de wapens behouden.
Dat paste toen in de strijd tegen Israël, dat Zuid-Libanon bezette. En zolang die bezetting duurde, genoot Hezbollah veel steun als de muqawama , het verzet tegen Israël. Maar sinds Israël zich in 2000 terugtrok uit Libanon, zorgen de wapens van Hezbollah voor verdeeldheid. In 2006 lokte de groepen een oorlog van 34 dagen tegen Libanon uit die grote delen van de infrastructuur verwoestte en meer dan duizend levens kostte.
Toen Hezbollah in 2012 in Syrië ging vechten aan de kant van het regime van Assad, zaaide dat verdere verdeeldheid. De sunnieten in Libanon stonden aan de kant van de Syrische rebellen. Assads Syrië had Libanon bezet tot 2005, toen een volksopstand vanwege de moord op Rafik Hariri tot het vertrek van de Syrische troepen leidde. Veel andere Libanese politici en journalisten die kritiek hadden op Assad waren vermoord.
Toch leidde de Syrische oorlog wonderwel niet tot een verstoring van de delicate politieke machtsbalans in Libanon. Onder premiers Mikati en Salaam koos Libanon ervoor het Syrische conflict niet te importeren. De regionale grootmachten die de twee voornaamste blokken in Libanon steunen – Saoedi-Arabië de sunnieten, Iran de shi’ieten – leken daarmee akkoord te gaan. Tot het ontslag van Saad Hariri op 4 november.
Liefde voor Saoedi-Arabië
Saad Hariri is altijd een politieke leider tegen wil en dank geweest. Toen zijn eerste premierschap in 2011 stuk liep op spanningen met Hezbollah over de moord op zijn vader, ging hij vrijwillig in ballingschap in Frankrijk en Saoedi-Arabië. Hij keerde pas terug in 2014. Robert Fisk, correspondent van The Independent, herinnerde zich onlangs wat Hariri hem zei in 2009, toen hij net premier was geworden. „Weet je: dit is mijn plicht. Ik volg in de voetsporen van mijn vader. Maar ik mis Saoedi-Arabië. Ik mis de familie-uitstapjes in de woestijn. Wij alleen, ’s nachts, met de woestijnwind in onze haren, geen politieagenten, geen lijfwachten, geen soldaten.”
De liefde voor Saoedi-Arabië erfde hij van zijn vader. Rafik Hariri was een
selfmade man: van bescheiden komaf trok hij al jong naar Saoedi-Arabië waar hij zich opwerkte tot een miljardair-bouwondernemer. Toen hij vermoord werd, was hij geen premier meer maar nog altijd de belangrijkste politieke figuur in Libanon. Hij had zijn fortuin gebruikt om het centrum van Beiroet, kapotgeschoten tijdens de burgeroorlog, weer op te bouwen.
Wanneer Saad Hariri geen premier was, keerde hij telkens terug naar Saoedi-Arabië om de zaken te runnen. Maar toen de olieprijzen kelderden, bleek Saudi Oger, het familiebedrijf van de Hariri’s, gebouwd op Saoedisch drijfzand. Deze zomer ging het failliet, na jaren van verliezen. Van het familiefortuin is niet veel over.
Toen Saad Hariri zijn ontslag aankondigde in het weekend waarin de Saoedische kroonprins Mohammed bin Salman (MBS) tientallen prinsen, ministers en zakenlui liet arresteren, werd meteen een verband vermoed. Was Hariri een slachtoffer van de Saoedische bijltjesdag, waarin werd afgerekend met de manier van zakendoen waarmee zijn vader rijk werd? Of past zijn ontslag eerder in de rivaliteit tussen Saoedi-Arabië en Iran?
„Omdat Saad Hariri zijn positie dankt aan de vorige koning Abdullah en omdat hij banden heeft met andere slachtoffers van deze schoonmaakoperatie, lijkt het erop dat hij uit de gratie is gevallen bij MBS en diens entourage”, zegt Vloeberghs. „Wat kan meespelen is dat de Saoediërs, die voor enorme economische uitdagingen staan, weigerden langer geld te pompen in zijn politieke machine, die zij niet efficiënt genoeg vonden in het indammen van de invloed van Hezbollah en Iran in Libanon.”
Die politieke machine hapert al langer. Vorige zomer slaagden activisten die zich inzetten voor het milieu en cultureel erfgoed er bijna in het stadsbestuur van Beiroet uit het zadel te wippen. Kort voor de verkiezingen keerde Hariri in allerijl terug uit Saoedi-Arabië om campagne te voeren, wat tevoren nooit nodig was geweest. Kort erna verscheen een filmpje waarop Hariri-kiezers waren te zien die bij een kantoor van zijn Toekomstpartij luidkeels om hun honderd dollar riepen. „Iedereen weet dat Hariri geen geld meer heeft”, zegt een man in een sunnitische wijk van Beiroet op voorwaarde van anonimiteit, „en als hij geen geld heeft, gaan ze ook niet voor hem vechten”.
De wapens van Hezbollah zaaien al lang verdeeldheid in Libanon