Strooigoed
Speltnootjes met cranberry rry of limoncello lo
Eerst even twee misverstanden uit de weg ruimen. Pepernoten liggen steeds vroeger in de winkel en een kruidnoot is geen pepernoot. Het eerste klopt niet: al jaren liggen de pepernoten vanaf week 36, begin september in de supermarkt – alsof het van overheidswege zo bepaald is. Ook het tweede is onjuist: pepernoot is de verzamelnaam geworden voor zowel de grote taainoten (volgens puristen de enige pepernoot), als het kleine brosse kruidnootje. In elk geval is het prettig dat er een verzamelnaam is, in tijden van extreme verpepernotisering. Pepernoot zit in van alles en er zit van alles in pepernoot.
„Het is een recordjaar in pepernotenland.” Dat zegt Oscar de Lange, directeur en eigenaar van De Pepernotenfabriek (Van Delft). In Harderwijk bakken ze dit jaar 5 miljard pepernoten, in 2014 nog 3 miljard. Ook bij Bolletje (ruim 2 miljard pepernoten) zien ze een pepernotenpiek. Bij Van Delft is het sinterklaasassortiment goed voor ongeveer een kwart van de omzet, bij Bolletje ligt dat ergens tussen de 10 en 20 procent.
De groei van de pepernotenmarkt komt vooral doordat de pepernoot volwassen geworden is. Het aantal variaties is bijna oneindig. Er zijn de laatste jaren speltpepernoten, biologische pepernoten en vooral talloze smaken bijgekomen.
Ooit domineerde wat puristen de enige echte pepernoot noemen. Maar al jaren is de kruidnoot veel populairder dan de taainoot. In de jaren negentig kwam daar chocola bij en vlak na de eeuwwisseling, zegt Geert Jan Zandbergen, marketing manager van Bolletje, begon de „verbijzonderisering” met smaakjes. Dat de oudste pepernotenbakker van Nederland, Van Delft, vier jaar geleden met een pepernotenwinkel begon, heeft de markt nog eens een extra zetje gegeven. De Pepernotenfabriek begon met twee winkels en dit jaar zijn er al 45 tijdelijke pepernootwinkels, Van Middelburg tot Groningen.
Minibonbon
Van een simpele kindertraktatie is de pepernoot geleidelijk een „minibonbon” geworden, zegt De Lange. Zijn fabriek maakt pepernoten in ongeveer vijftig smaken. Van ras el hanout tot zure mat. De Pepernotenfabriek zoekt de grenzen op van wat de consument aan smaaksensaties kan verdragen. En die grens ligt ver. „Ik heb hier toevallig een Hello Kitty- kaartje voor me uit Nieuwegein. ‘Complimenten voor de onwijs lekkere nieuwe smaken!’ Deze mensen vinden vooral de appeltaart- en de limoncellonootjes lekker, maar er zijn ook liefhebbers voor dropkruidnoten.” Zelf houdt De Lange niet van drop, maar hij weet inmiddels dat er voor iedere smaak wel een fan te vinden is.
Ook Bolletje doet aan pepernootpimpen. Veel behoudender, dat wel. Bolletje blijft graag dicht bij zijn ambachtelijke imago. Geen gekkigheid met chilipeper of piña colada. „Wij zijn Hollandse bakkers, dat soort smaken past niet bij ons. Van ons verwachten mensen herkenbare smaken”, zegt Zandbergen. Speltnootjes met cranberry, koffie of hazelnoot heeft Bolletje dit jaar. Veel gekker moet het niet worden.
Niet dat Bolletje niet innoveert. Vijftien jaar geleden liep de grootbakker uit Almelo voorop met de introductie van de truffel-kruidnoot. Met de karamelnoot hebben ze in 2009 misschien zelfs te vroeg gepiekt: die is onlangs uit het assortiment gehaald, net op het moment van de grote karamel-zeezoutexplosie (het zit tot in de vla, ontbijtkoek en wodka aan toe). „Wij zoeken vernieuwing in smaken die dicht bij de kruidnoot liggen. Dit jaar doet extra puur het heel goed. De smaken voor volgend jaar kun je uit die richting verwachten.”
Bij De Pepernotenfabriek zien ze als belangrijke trend de „single spices”. Dus niet het hele pallet aan speculaaskruiden, maar bijvoorbeeld alleen ‘anijs’ of ‘gember-kaneel’. Met consumenten proeven ze op dit moment de nieuwe nootjes voor volgend jaar. Welke het worden, laat De Lange niet los, behalve dat het „warme smaken” zullen zijn. Glühwein misschien? Rum? „Glühwein hebben we weleens getest, maar ik zeg niks”, zegt De Lange.
Op de vraag of de pumpkin spice-, framboos- en cappuccinokruidnoten van de Hema toevallig ook bij Van Delft worden gebakken, geeft De Lange eveneens geen antwoord. „Ik kan alleen zeggen dat bijna alle pepernoten die onder eigen merknaam worden verkocht, door ons zijn gebakken.”
Opvallend is dat op de verpakking van de luxere pepernoot Zwarte Piet meestal ontbreekt, ook bij de huismerken. Bij De Pepernootfabriek hebben ze daar bewust voor gekozen. „Het oogt chiquer zonder Zwarte Piet. En toeristen kopen ook pepernoten. Pepernoot is de nieuwe kaas.”
‘Speltnootjes met cranberry, koffie of hazelnoot. Veel gekker moet het niet worden’