Dat zei Partij voor de Dieren-Kamerlid Femke Merel Arissen in de Tweede Kamer.

‘196 democratieën met referendum; Nederland straks de vijfde zonder’

De aanleiding

r ssen Het kabinetsplan om het raadgevend referendum af te schaffen stuit op fel verzet van de oppositie. In de Tweede Kamer werd vorige week meermaals benadrukt hoe uniek het is dat dit kabinet af wil van het landelijke referendum. Ook Partij voor de Dieren-Kamerlid Femke Merel Arissen wees daarop in haar betoog voor behoud van het referendum. „Op dit moment zijn er 196 democratieën in de wereld die wél een nationaal referendum hebben en vier die dat niet hebben”, zei ze. „Straks komt er nog een vijfde bij en dat is Nederland.”

Waar is het op gebaseerd?

Een woordvoerder van de Partij voor de Dieren verwijst naar een opiniestuk van hoogleraar staatsrecht Wim Voermans, dat in oktober 2016 in de Volkskrant stond. In het stuk, een samenvatting van de Cleveringalezing die Voermans dat jaar hield, schrijft hij dat er „nog maar vier democratieën ter wereld zijn (van de 196) die nog nooit een landelijk referendum hadden (de VS, Japan, India en Israël)”. Hij voegt eraan toe: „Tot 2005 waren wij de vijfde uitzondering.”

En, klopt het?

Het cijfer van Voermans heeft de zaal van de Tweede Kamer niet helemaal ongeschonden gehaald. Waar hij het had over 192 democratieën die ooit een landelijk referendum organiseerden, begon Arissen over 196 democratieën die op dit moment een referendum kennen. Haar uitspraak klopt dus niet, zegt Voermans desgevraagd aan de telefoon. Maar ook het cijfer dat hij zelf in de lezing noemde is niet helemaal correct, geeft hij toe. Eigenlijk had hij het namelijk over landen in het algemeen moeten hebben, en niet alleen democratieën. Voermans baseerde zich op een boek van de Britse politicoloog Matt Qvortrup, die internationaal bekendstaat als autoriteit op het gebied van referenda. In zijn boek

waar grotendeels waar

Referendums Around the World. The Continued Growth of Direct Democracy schrijft Qvortrup over 196 landen, waarvan er 192 ooit een referendum organiseerden. Tot 2005 was Nederland inderdaad de vijfde uitzondering, hoewel Qvortrup een referendum over de grondwet in de Bataafse Republiek in 1797 niet meerekende.

Tellen hoeveel democratieën ooit een referendum organiseerden, is volgens Voermans een hopeloos karwei. „Want wat is een democratie? Voor sommigen is een democratische grondwet voldoende en zijn er 130 democratieën. Anderen zijn veel strenger: zij beoordelen ook de vrijheid van de verkiezingen en de persvrijheid en komen tot maar 80.”

Het aantal van 196 democratieën die ooit een referendum organiseerden, is ieder geval nergens te vinden. Buiten de lijst vallen, zoals Arissen stelde, kan Nederland bovendien ook niet: sinds 2005 zijn er twee landelijke referenda geweest, en binnenkort volgt in elk geval nog één. Die pakt niemand Nederland meer af.

In Europa kan op dit moment overigens alleen in België en Bosnië en Herzegovina geen landelijk referendum worden georganiseerd. In Noorwegen, Cyprus en Tsjechië is er ook geen wettelijk geregeld landelijk referendum, maar daar wordt door de overheid soms toch een referendum georganiseerd.

Conclusie

Volgens Arissen zijn er 196 democratieën die op dit moment nationale referenda organiseren en valt Nederland binnenkort buiten die groep. Het cijfer waarnaar ze verwees, ging echter over landen waar in het verleden een referendum werd georganiseerd. Daar blijft Nederland bij horen, ook als het referendum wordt afgeschaft. We beoordelen de stelling als onwaar. Clara van de Wiel

grotendeels onwaar onwaar