En dat scannen is straks heel gangbaar

Er wordt snel voortgang geboekt in gezichtsherkenningstechnologie. Dat zorgt voor nieuwe toepassingen, maar roept ook vragen op. e iPhone X ontgrendelt als de eigenaar van het toestel ernaar kijkt. Facebook weet welke gebruikers op een willekeurige foto staan omdat een algoritme de gezichten herkent. En de Nederlandse politie spoort verdachten op door beelden van beveiligingscamera’s, mobiele telefoons en sociale media te koppelen aan een database met gezichten van ruim een miljoen criminelen.

Gezichtsherkenningstechnologie klonk nog niet zo lang geleden als sciencefiction, maar dringt inmiddels langzaam door tot het dagelijkse leven. De beste systemen werken met deep learning- algoritmen die in sommige gevallen beter gezichten kunnen herkennen dan mensen. Dat biedt allerlei praktische toepassingen, zoals de mogelijkheid om te betalen met je gezicht. Maar de technologie roept ook privacyvragen op. Willen we leven in een wereld waarin ons gezicht constant door camera’s wordt gevolgd?

Zoeken in enorme mensenmassa’s

Het Frans-Nederlandse beveiligingsbedrijf Gemalto bracht begin dit jaar een systeem op de markt waarmee beveiligingscamera’s in enorme mensenmassa’s live gezichten kunnen herkennen. Het systeem scant duizenden gezichten tegelijk en kan in een ogenblik achterhalen welk gezicht voorkomt in een database van gezochte criminelen of bekende terroristen, claimt het bedrijf.

China loopt voorop met de invoering van de gezichtsherkenningstechnologie. Foto’s van een Chinese agent met een zonnebril met ingebouwde camera gingen vorige week de wereld over: de futuristische bril herkent criminelen op straat die in een database staan geregistreerd en heeft al bijgedragen aan een handvol arrestaties, claimen de autoriteiten. Camerasystemen zijn in China al enige tijd uitgerust met gezichtsherkenningssoftware. En betalen kan in sommige Chinese winkels door even in een camera te kijken.

Computers zijn al langer in staat om in een database van goed belichte, frontaal gefotografeerde gezichten dezelfde persoon te herkennen. De uitdaging was om betrouwbare resultaten te krijgen uit alledaagse foto’s en camerabeelden, inclusief half gefotografeerde gezichten, verstopt achter petten, hoeden en baarden.

Deep learning bracht uitkomst. Deze vorm van kunstmatige intelligentie werkt met neurale netwerken die zijn geïnspireerd op de werking van de menselijke hersenen. Ze blinken uit in het herkennen van patronen in grote hoeveelheden data.

Gevoed met miljarden foto’s

Deep learning-netwerken werden de afgelopen jaren gevoed met miljarden foto’s die op het web rondslingeren. Zo hebben wetenschappers en bedrijven de netwerken ‘getraind’ om algemene kenmerken in een gefotografeerd gezicht te herkennen, ongeacht de details. Het algoritme herkent Bob Dylan, of hij nu oud of jong is en of hij nu een sjaal voor zijn mond heeft of een mondharmonica.

De Twentse startup 20Face werkt met algoritmen ontwikkeld aan de Universiteit Twente, die bijzonder goed in staat zijn deels bedekte, slecht verlichte of vanuit een vreemde hoek gefotografeerde gezichten te herkennen. Heeft iemand zijn baard laten groeien, dan nog weet de software van 20Face hem in de meeste gevallen te identificeren.

In het voetbalstadion van Heracles Almelo loopt momenteel een proef met het systeem van 20Face, dat vipklanten toegang geeft via gezichtsherkenning. Directeur Peter Hoekstra: „De hostess staat klaar met je favoriete drankje omdat de computer haar heeft verteld wie eraan komt.”

Dankzij de vlucht die de technologie de laatste jaren heeft genomen worden plotseling veel toepassingen mogelijk, zegt Hoekstra. Hij ziet een toekomst voor zich waarin gezichtsherkenning tickets, wachtwoorden, vingerafdrukken en identificatiepasjes vervangt.

In die net zo verre toekomst zwiepen deuren van kantoorgebouwen open omdat de beveiligingscamera’s bevoegd personeel herkennen en start een auto alleen als de camera het gezicht van de rechtmatige eigenaar registreert. Vooral relatief kleine databases – driehonderd bewoners van een verzorgingstehuis, duizend bezoekers van een concert – leveren momenteel zeer betrouwbare resultaten op, zegt de Hoekstra.

Seksuele geaardheid inschatten

Maar er liggen ook privacygevaren op de loer. Deep learning-algoritmen zijn bijvoorbeeld in staat heel nauwkeurig iemands seksuele geaardheid in te schatten, bewezen Amerikaanse wetenschappers onlangs. Emoties aflezen van iemands gezicht vormt ook geen uitdaging meer. Technisch gezien staat niets camerasystemen in de weg om intieme details van elke voorbijganger bij te houden. Adverteerders en leveranciers van reclamezuilen kunnen geïnteresseerd zijn in die informatie.

Hans de Zwart, directeur van burgerrechtenbeweging Bits of Freedom, maakt zich grote zorgen over de koppeling van virtuele profielen aan de echte wereld. „Dat Facebook je vrienden kan herkennen op een foto, betekent dat ze die technologie ook aan derden beschikbaar kunnen stellen. We zijn één stap verwijderd van een Facebook-app die adverteerders en winkeliers exact vertelt wie er op de stoep lopen en wat ze leuk vinden.”

In Rusland is een vergelijkbare app al op de markt. FindFace koppelt foto’s die door gebruikers worden geüpload aan een profiel op VKontakte, het grootste sociale netwerk van Rusland. Het lukte de 21-jarige fotograaf Yegor Tsvetkov in 2016 om met FindFace het VKontakte-profiel te achterhalen van een groot aantal passagiers in de Moskouse metro, zonder dat ze wisten dat ze werden gefotografeerd. „Zo wordt anonimiteit langzaam maar zeker iets uit het verleden”, zegt De Zwart. „Met elke privacy-inbreuk die we toelaten schuift de grens weer iets verder op.”

Maar er zijn toch zeker privacywetten die zulke praktijken in Nederland verbieden? De Zwart relativeert: „Zolang bedrijven toestemming vragen aan gebruikers mogen ze heel veel.”

Dat klopt, zegt Frederik Zuiderveen Borgesius, ict-jurist aan de Universiteit van Amsterdam. „Foto’s van gezichten zijn persoonsgegevens. En als een bedrijf toestemming heeft gekregen mag het, onder voorwaarden, gebruik maken van persoonsgegevens.”

Toch denkt Zuiderveen Borgesius dat een app als FindFace niet snel in Nederland op de markt komt. „Bedrijven zijn toch huiverig om voor zo’n forse privacy-inbreuk toestemming te vragen. Zij zijn natuurlijk bang dat niemand akkoord gaat.”