Het is Trump-week in New York
Trump is het middelpunt van het politieke theater dat zich tijdens de VN-week ontvouwt. Diplomaten houden hun adem in.
President Donald Trump was er vroeg bij. Om acht uur maandagochtend wandelde hij het VN-gebouw aan 1st Avenue binnen om met een bijeenkomst over drugs de werkweek te beginnen. Het is VN-week, de jaarlijkse diplomatenkermis in New York waarmee het vergaderseizoen van de Algemene Vergadering van start gaat. Officieel heet het evenement High Level Week, maar dit jaar heeft iedereen het over Trump Week.
Een opvallend milde en gedisciplineerde Trump bedankte tijdens een korte vergadering de 130 landen die een Amerikaanse verklaring over de strijd tegen drugs hebben ondertekend. (Nederland tekende niet omdat het vindt dat de nadruk te sterk ligt op law and order).
In een matig gevulde vergaderzaal noemde Trump secretaris-generaal António Guterres „een vriend” en de VN „een organisatie die haar enorme potentieel realiseert”. Terwijl zijn ministers ginnegapten, las Trump rustig zijn toespraak voor. Een ontspannen aanloopje naar een driedaags spektakel bij de VN.
Dinsdag spreekt Trump in de grote hal van de Algemene Vergadering te- gen een goud-glimmende achtergrond en voor een gehoor van 130 regeringsleiders en tientallen ministers. Elke stoel is dan bezet, aan de zijkant staan de diplomaten vier rijen dik. Vorig jaar noemde Trump op deze plek de Noord-Koreaanse leider Kim Jong-un „ little rocket man”. Toen hij zei Noord-Korea desnoods weg te zullen vagen, veerde de zaal geschokt op. Het thema van zijn speech was toen soevereiniteit – en daar zal het ook dit jaar over gaan.
Kim krijgt waarschijnlijk een mildere behandeling dan vorig jaar, gezien de kernwapenonderhandelingen die op gang zijn gekomen. De Iraanse president Hassan Rohani daarentegen kan beter zorgen dat hij stevig zit. De regering-Trump ziet Iran als een ondemocratische schurkenstaat die het Midden-Oosten naar zijn hand wil zetten, een land dat toe is aan verandering van binnenuit. Trump grijpt elke kans om Iran in een kwaad daglicht te stellen; het conflict tussen Iran en de VS loopt almaar hoger op.
Een en al theater
De aanslag op een Iraanse militaire parade afgelopen weekeinde – die werd opgeëist door mensen die zeiden lid te zijn van een in Nederland gevestigde organisatie – werd door Iran onmiddellijk ingezet. De VS steunen de aanslagplegers, zei Rohani voordat hij het vliegtuig nam naar New York. „Iran moet eens in de spiegel kijken”, kaatste Trumps VNambassadeur Nikki Haley terug.
Zo’n speech, zegt VN-watcher Richard Gowan, is Trump wel toever- trouwd. „Hij is een meester in politiek theater en deze week is de VN een en al theater. Zijn speech van vorig jaar was dan ook bijzonder effectief: iedereen had het erover. Hij ziet de speech als één grote verkiezingsbijeenkomst, dat kan hij ook goed.”
Trump heeft een dubbelzinnige verhouding tot de VN. Hij heeft veel kritiek op de logge en inefficiënte organisatie, waarvan de rekening voor een belangrijk deel op zijn bureau belandt. Ook voor de multilaterale wereldorde, waarvan de VN de kern vormen, heeft hij geen goed woord over.
Toch behandelt hij de VN – tot nu toe – niet met hetzelfde dédain als internationale overlegcircuits zoals de G7. „Trump vindt de VN leuk”, zegt Gowan. „Hij is hier niet omgeven door enkel liberals, hij is hier belangrijk en het is in ‘zijn’ New York. Vorig jaar had hij het hier zo naar zin dat hij de Amerikaanse VN-missie later persoonlijk is komen bedanken.”
De speech wordt spannend, maar voor Trumps optreden woensdag houden diplomaten de adem in. Trump zal dan de Veiligheidsraad voorzitten, die op zijn verzoek bijeenkomt op het niveau van staatshoofden en regeringsleiders. De Veiligheidsraad is geen debatclub, de ver- gaderingen zijn minutieus voorbereid. Maar er zijn strikte procedures te volgen en beleefdheidsfrases te verkondigen. Hoe zal Trump door deze porseleinkast gaan?
Niemand kan zich goed voorstellen dat de president rustig en met neutrale blik naar veertien achtereenvolgende toespraken zal luisteren, zoals het een voorzitter betaamt. Voor de Franse president Macron, die na hem spreekt, zal hij mogelijk tijd vrijmaken, maar of hij er nog is als de Britse premier May of premier Rutte aan de beurt zijn?
En dan is er natuurlijk de agenda. Naar verluidt hebben Trump en Haley een paar weken geleden bedacht dat het gespreksonderwerp Iran moest zijn. Maar na de aankondiging van de agenda zijn toch een paar mensen gaan nadenken. Want als Trump over Iran begint dan moeten de Europese landen én Rusland zich publiekelijk tegen de president keren. De Europese Unie en Rusland staan nog steeds achter het nucleaire akkoord dat met Iran werd gesloten en waaruit Trump zich heeft teruggetrokken.
Dus ging dat idee snel van tafel. Nu staat officieel „non-proliferatie van masssavernietigingswapens” op de agenda. „We hebben het onderwerp uitgebreid”, zei Haley donderdag tijdens een persconferentie. Dus het kán over Iran gaan, maar het hoeft niet. Vrijdagochtend twitterde Trump dat hij de Veiligheidsraad zal voorzitten, over Iran.
Hoe de V-raad ook uitpakt, zeker is dat een aantal landen indirect duidelijk zal maken zich niet zomaar neer te leggen bij Trumps koers. Zo willen Europese landen geld ophalen voor UNRWA, de VN-organisatie die de Palestijnen ondersteunt en die van de VS geen geld meer krijgt. De Europeanen vergaderen in New York ook over de Iran-deal. De Japanse premier Abe was zondagavond weliswaar te gast in Trump Tower, maar heeft in New York óók een afspraak met Rohani.
Wil van het Amerikaanse volk
Trump mag het dan leuk vinden op de VN, de VS zijn wel uit de VN-Mensenrechtenraad gestapt, ze hebben Unesco de rug toegekeerd en zouden het Internationaal Gerechtshof het liefst afschaffen. Haley vatte de rode draad van Trumps beleid samen: „Het zal gaan over de wil van het Amerikaanse volk, niet over de wil van de internationale gemeenschap.”
Veel leiders zullen de kans grijpen om de internationale samenwerking te verdedigen. Secretaris-generaal Guterres zette alvast de toon. „Multilateralisme wordt van meerdere kanten aangevallen, net op een moment dat we het meer dan ooit nodig hebben. Het vertrouwen van burgers in het politieke establishment neemt af, het vertrouwen tussen staten neemt af en het vertrouwen van mensen in internationale organisaties is geërodeerd, het multilateralisme ligt in de schootslijn.”
Hij had een duidelijke opdracht voor de leiders. „In een tijd van fragmentatie en polarisatie moet deze bijeenkomst de wereld laten zien wat het belang van internationale samenwerking is.”
Trump vindt de VN leuk. Hij is hier belangrijk Richard Gowan VN-kenner