Burgemeester van lintjesknipper tot misdaadbestrijder

Bedreigingen van lokale bestuurders nemen niet toe in aantal maar wel in ernst.

Het kwam de afgelopen jaAMSTERDAM. ren wel vaker voor dat een burgemeester beschermd moest worden. Tegen een coffeeshophouder, boos over de sluiting van zijn zaak. Een groep voetbalhooligans, van wie het supporterscafé op last van de burgemeester dicht moest. Of een Syrische man, die nul op het rekest kreeg na zijn verzoek om een woning. Maar toen vorige week bekend werd dat de Haarlemse burgemeester Jos Wienen moest onderduiken, was duidelijk dat het om heel wat ernstigere bedreigingen ging. Over de herkomst van de bedreigingen laten de autoriteiten niets los, maar gezien de zwaarte van de beveiliging wordt aangenomen dat ze uit de hoek van de georganiseerde misdaad komen.

Neemt de frequentie en ernst van de bedreiging van lokale bestuurders inderdaad toe? Harde cijfers zijn lastig te geven, beveiligingsmaatregelen worden alleen publiek als bestuurders er zelf over naar buiten treden of als ze dusdanig zijn dat ze niet onzichtbaar kunnen blijven. Bij de Haarlemse burgemeester zwom vorige maand een agent mee tijdens een zwemtocht voor een goed doel.

Uit de zogeheten Agressiemonitor, die het ministerie van Binnenlandse Zaken sinds 2010 tweejaarlijks publiceert, bleek afgelopen juni dat het aantal bestuurders en politici dat bedreigd is, licht toenam. In 2017 kreeg 29 procent van de politici bij waterschappen, provincies en gemeenten te maken met agressie of geweld, tegen 28 procent in 2015. Opvallend is wel de daling bij burgemeesters: waar in 2015 nog 55 procent met bedreiging te maken kreeg, daalde dat percentage dit jaar naar 43 procent. Volgens de onderzoekers kan dit te maken hebben met de piek in het aantal bedreigingen die er was rond de vluchtelingencrisis.

Van een duidelijke stijging lijkt dus geen sprake. Toch springt een aantal ernstige zaken er de afgelopen tijd wel uit. Net als de Haarlemse burgemeester Wienen, moest ook locoburgemeester van Emmen Bouke Arends vorig jaar onderduiken. Arends vluchtte naar Engeland, na bedreigingen die verband hielden met de sluiting van het clubhuis van motorclub No Surrender. Eerder dit jaar kreeg Wil Houben, burgemeester van het Limburgse Voerendaal, op straat een vuurwapen op zich gericht door een gemaskerde man. En Greetje Bos, pas aangetreden wethouder in Breda, kan „uit veiligheidsoverwegin- gen” voorlopig niet in die stad wonen. Tot voor kort was Bos als officier van justitie betrokken bij de aanpak van motorclubs.

De Groningse hoogleraar algemene rechtswetenschap Jan Brouwer ziet de ernst van de bedreigingen wel degelijk toenemen. „Lokale politici bedreigen is van alle tijden. Maar met de dood, en dusdanig dat ze moeten onderduiken? Dat is iets van de laatste jaren.” Brouwer doet onderzoek naar motorclubs en ondermijning. Hij ziet een direct verband met de bedreigde bestuurders. „Het ambt van burgemeester is sterk veranderd. Van lintjesknippers zijn het bestrijders van zware criminaliteit geworden. Er is een reden dat we die bestrijding altijd aan het Openbaar Ministerie hebben overgelaten, wat een betrekkelijk anonieme organisatie is. Als burgemeesters naar voren stappen als cri

mefighter, krijgen ze dat ook heel persoonlijk terug.” In gesprekken met burgemeesters merkt Brouwer dat er twee stromingen zijn. „Sommigen voelen zich ongemakkelijk in die nieuwe rol, maar je hebt ook burgemeesters die er echt een nummer van maken. Dat is moedig, maar we moeten ons wel realiseren dat als ze zich op dit pad begeven, het aantal en de ernst van de bedreigingen toe zal nemen.”

Ook Wienens voorganger in Haarlem Bernt Schneiders (PvdA) denkt dat de zichtbaarheid van burgemeesters als misdaadbestrijders hen kwetsbaar maakt. Schneiders’ auto werd in 2015 in brand gestoken, waarna ook hij beveiligd moest worden. In deze krant betoogde hij eerder dit jaar al „de burgemeester uit de vuurlinie” te halen.

Scan voor burgemeesterswoning

Tijdens een bijeenkomst deze zondag in Haarlem, waar honderden inwoners steun betuigden aan hun burgemeester, benadrukte minister Kajsa Ollongren (Binnenlandse Zaken, D66) dat Wienen niet de enige bestuurder is die wordt bedreigd. De minister maakte al eerder duidelijk dat bedreiging van lokale politici voor haar hoog op de agenda staat.

Eerder dit jaar kondigde ze nieuwe maatregelen aan, waaronder een landelijk ondersteuningsteam waar bedreigde politici terecht kunnen. Ook moet de nazorg verbeterd worden en elke nieuwe burgemeester een scan aangeboden krijgen waarmee de veiligheid van zijn woning gecontroleerd wordt.

Van een speciaal fonds voor bedreigde lokale bestuurders, ingesteld door toenmalig minister Ronald Plasterk (Binnenlandse Zaken, PvdA) is sinds de instelling een paar keer gebruik gemaakt.