‘Alles waarvoor de bond opgericht is, staat nu op losse schroeven’
Werknemers verliezen macht, bonden ook. Door flexibilisering, zegt de vakbondsvoorzitter, én door de politiek.
Hij heeft de hoop nog helemaal niet opgegeven, maar de analyse van Maurice Limmen is somber. Hij werkte achttien jaar voor vakcentrale CNV en maakte niet eerder mee dat het economisch zo goed gaat, en met de positie van werknemers zo slecht.
Al bijna vijf jaar zet Limmen (46) zich in om als voorzitter van de tweede vakbond van Nederland de macht van werknemers te vergroten. Nu hij zijn vertrek heeft aangekondigd, moet hij concluderen dat het tegengestelde is gebeurd. Bedrijven zijn machtiger geworden, werkenden hebben steeds minder te vertellen. „Niet alleen aan de onderkant van de arbeidsmarkt”, zegt Limmen. „Hoogopgeleiden ervaren precies dezelfde verzwakking van hun positie.”
De tekenen van dat machtsverlies ziet Limmen overal. „Veel leden willen niet meer voor ons op de foto omdat ze een flexcontract hebben en geen risico durven lopen.” Zelfs de positie van consultants in de ICT, waar werkgevers staan te springen om personeel, ziet hij verzwakken. „Met de kennis van 2010 ben je in 2014 alweer overbodig. Dát is het probleem: werkgevers investeren minder in scholing van flexwerkers.”
Het machtsverlies werkt door in het polderoverleg. Sinds 2013 is het vakbonden en werkgevers niet meer gelukt een groot akkoord te sluiten. „Het kernidee van de polder was altijd: we hebben elkaar nodig. Maar wat nou als één van de partijen denkt: mwah, ik weet niet of ik die ander nog nodig heb? De arbeidsmarkt werkt nu al zoals werkgevers willen, en de politiek heeft hen daarbij geholpen. Niet alleen de rechterkant van het politieke spectrum zat volkomen fout in de flexdiscussie, ook de linkerkant vond ‘flex’ hip.”
Vorig jaar liep belangrijk overleg over de arbeidsmarkt stuk. Werkgevers en bonden onderhandelen nog over een nieuw pensioenstelsel, maar betrokkenen zijn na vier jaar slepende onderhandelingen somberder over de kans op een akkoord. Ze hebben al veel deadlines gemist, de laatste was Prinsjesdag.
Limmen blijft nog aan tot 1 december. Dan begint hij als voorzitter van de Vereniging Hogescholen. In het pensioenoverleg heeft hij zich direct laten vervangen. „Ik hoorde vorige week al: ah, daar heb je de voorzitter van de hogescholen. Je bent meteen minder effectief als je je vertrek hebt aangekondigd.”
Waarom komen mensen niet naar de vakbond als het zo slecht met ze gaat? „Door de flexibilisering. Als je bang bent om voor jezelf op te komen, is het moeilijker om je mening te geven of lid te worden van een vakbond. Je kan zo op straat staan. Daarom vind ik het zo schadelijk. Nederland heeft een traditie van mondige mensen. Wij staan niet strak in het gelid als de baas wat roept. Dat is onze kracht.”
Vakbonden krijgen het verwijt dat ze er vooral voor oude mannen zijn. „Als mensen ons dat verwijten, word ik heel kwaad. Wat mij betreft, mag er een camera bovenop al ons interne overleg: daar zie je hoe wij rekening houden met alle belangen, ook die van jongeren. Jonge mensen krijgen niet meer van huis uit mee waar een vakbond voor nodig is. Wij gaan nu langs scholen om dat uit te leggen.”
Zal het ooit nog lukken meer leden te werven? „Ik zeg het met weinig vreugde, maar het gaat nu zo slecht met de bescherming van werknemers dat er steeds meer redenen komen voor mensen om lid te worden van een bond. Alles waar wij 120 jaar geleden voor zijn opgericht, staat nu op losse schroeven. Het vangnet bij pensioen, ziekte, arbeidsongeschiktheid, ontslag, een veilige werkplek... Alles! Alles staat op de helling. Als ik dat zie, denk ik: de vakbeweging wacht een glorieuze toekomst. Ik hoop alleen dat het niet zo ver hoeft te komen.”
Wat zouden de gevolgen zijn? „Instabiliteit, onzekerheid. De huisvader die niet weet of hij morgen nog een baan heeft. Nu al stellen vrouwen kinderen krijgen uit omdat ze geen vast contract hebben.”
Wat moet er nu gebeuren? „Flexibilisering is geen natuurwet. De politiek kan andere keuzes maken. Maak flexwerk echt duurder. Verplicht zzp’ers zich aan te sluiten bij een pensioenfonds. Verklein belastingvoordelen voor zzp’ers. Dit kabinet doet het allemaal niet.”
Het kabinet maakt flex wel duurder. „Een heel klein beetje. Maar zzp’ers blijven goedkoper dan werknemers en het kabinet deelt geen boetes uit voor schijnconstructies met zzp’ers. Dan geef je een vrijbrief. Dat trekt de hele arbeidsmarkt uit balans. En dan wordt het ook nog makkelijker om mensen te ontslaan. Dan weet je: dit kabinet voert echt rechts beleid.”
Het kabinet denkt: door een soepeler ontslag geven werkgevers sneller een vast contract. „Een onzinnige redenering uit werkgeversland die politiek breed is aangeslagen. Totale kul: dan zou géén ontslagbescherming perfect zijn, want dan heeft iedereen een vast contract.”
Hoe kan het dat de lonen niet stijgen ondanks de personeelstekorten? „Dat kun je een kind uitleggen. Er is nu een Europees reservoir met werknemers! Er zijn genoeg landen in Oost- en Zuid-Europa waar de werkloosheid hoog is. Die mensen komen hiernaartoe om te werken.”
Komt er nog een pensioenakkoord? „We zitten in een wat luwere fase van de onderhandelingen. Iedereen beraadt zich op de vraag: hoe nu verder? Maar mijn ervaring is dat je niet te snel moet zeggen dat het niks meer wordt. Het kan zomaar weer veranderen. Het gaat natuurlijk wel ergens om. Vooral ónze achterban dreigt erop achteruit te gaan als de plannen van het kabinet doorgaan. Ik heb het over werknemers die ergens in de veertig zijn en gedurende hun loopbaan meer zijn gaan verdienen. Zij hebben relatief veel premie ingelegd en krijgen straks minder terug. Het is voor ons heel belangrijk dat zij compensatie krijgen.”
Wil CNV wel een nieuw pensioen? „Ja, wij willen dat de beleggingswinsten van pensioenfondsen niet meer eindeloos in buffers worden gestopt, maar direct gebruikt kunnen worden om de pensioenen te verhogen. Nu dreigt er gekort te worden terwijl economisch de zon schijnt. Dat is moeilijk te verkopen. Maar je moet dan ook de andere kant van het verhaal vertellen: het nieuwe pensioen zal meer fluctueren, dus het kan ook sneller dalen.”