Heeft Rutte genoeg vinkjes voor de NAVO?
Hij geldt al maanden als de favoriet. Mark Rutte wil graag de volgende secretaris-generaal van de NAVO worden. Oorspronkelijk hoopten de VS hem donderdag 4 april, de 75ste verjaardag van bondgenootschap, te lanceren. Maar verzet tegen Ruttes kandidatuur
De secretaris-generaal staat aan het hoofd van het politieke deel van het bondgenootschap, dat sinds de toetreding van Zweden uit 32 landen bestaat. Het is de belangrijkste taak van de ‘sec gen’ om die landen met hun uiteenlopende belangen op één lijn te houden.
Een sg moet dan ook goesting hebben in vergaderen. Hij zit de bijeenkomsten van de Noord-atlantische Raad voor, het hoogste orgaan in de NAVO, evenals een reeks andere gremia. In deze raad komen de permanente vertegenwoordigers (‘ambassadeurs’) van de landen bijeen. In het Brusselse hoofdkwartier
Onvermoeibare speuren naar oplossingen voor politieke problemen geldt als het handelsmerk van de politicus Rutte. Ook al zien Nederlanders een leider die te lang aanbleef en missers als de toeslagenaffaire en ‘Groningen’ op zijn naam heeft, in het buitenland ziet men vooral een oud-premier van nog geen zestig jaar met een schat aan ervaring en volle accu’s. Een goedlachse man bovendien, die makkelijk is in de omgang.
Navo-bondgenoten hebben uiteenlopende belangen. De oostelijke bondgenoten zijn vooral beducht voor Rusland. De zuidelijke landen maken zich ook zorgen over terreur en migratie uit Noord-afrika en het Midden-oosten. De VS willen graag dat de NAVO aandacht besteedt aan de dreiging die uitgaat van China. Turkije is gezien zijn militaire macht en strategische ligging een onmisbare Navo-partner, maar ligt vaak met de Eu-landen overhoop.
Een sg moet met alle landen overweg kunnen, alle belangen dienen. Hij moet er voor waken dat de verschillende taken van de NAVO overeind blijven, ook al gaat nu alle aandacht uit naar Rusland. „Iedereen moet zich blijven herkennen in het bondgenootschap”, zegt Timo Koster, een Nederlandse oud-diplomaat die voor de NAVO werkte. heeft elk land een missie en is het dus makkelijk om even te horen wat ‘de Deen’ vindt of hoe iets in Duitsland ligt. In de raad kunnen ook ministers van Defensie of Buitenlandse Zaken bijeenkomen. Een keer per jaar komen de regeringsleiders bijeen in deze raad, tijdens een NAVOTOP.
De grootschalige inval van Rusland in Oekraïne heeft de NAVO een geweldige impuls gegeven. Na de val van de Berlijnse Muur en het einde van de oorlogen in voormalig Joegoslavië werd de NAVO een bondgenootschap op zoek naar een
Obestaansreden. De alliantie probeerde zich nuttig te maken in Afghanistan, maar dat was geen doorslaand succes. Poetin heeft de NAVO van die identiteitscrisis verlost. De belangrijkste taak is nu weer Rusland op afstand houden. De functie van secretaris-generaal van de NAVO is sindsdien een van de belangrijkste internationale banen überhaupt. De nieuwe sg treedt aan te midden van de grootste veiligheidscrisis in Europa sinds WOII en krijgt een belangrijke rol in de westerse steun voor Oekraïne. Al blijft de NAVO formeel buiten de oorlog. m de machtsbalans niet al op voorhand te verstoren is een Navo-baas traditioneel afkomstig uit een klein land. En het helpt ook als de sg zélf geen al te uitgesproken profiel heeft. Markante opvattingen staan bemiddeling in de weg. „Rutte zou koffiedrinken met de duivel en hem ook nog omhelzen”, schreef Ft-columnist Simon Kuper.
De functie biedt weinig ruimte voor publieke improvisatie. Verklaringen van een secretaris-generaal zijn minutieus voorbereid, er is een hele afdeling die erop toeziet dat hij zich aan het script houdt. Een sg is geen flapuit, losjes populaire teksten improviseren hoort niet bij de functie. De sg is ook het boegbeeld van de alliantie.
Een sg heeft niet veel formele macht, maar er is wel ruimte voor eigen initiatief. Of een sg die ruimte neemt, is afhankelijk van de persoonlijkheid.
De sg, zal zich in elk geval moeten neerleggen bij een zware beveiliging. De huidige sg Jens Stoltenberg woont in een gated community en zelfs op het Navohoofdkwartier wordt hij in de gaten gehouden. Even met de fiets naar je werk en onderweg stoppen voor een koffie zit er niet in.
Dat Rutte premier is geweest en niet slechts minister telt tegenwoordig zwaar. De Deen Anders Fog-rasmussen was de eerste oud-premier die het bondgenootschap leidde (2009-2014), voorheen waren het veelal voormalige ministers van Defensie. In het contact met de hoofdsteden helpt het, zegt Rasmussen altijd, als de Navo-topman van regeringsleider tot regeringsleider kan praten. Status opent deuren.
De VS zijn met afstand de belangrijkste bondgenoot. De secretaris-generaal is dus óók een vooruitgeschoven post van het Witte Huis in Europa.
In het Washington van Joe Biden gedraagt Rutte zich als een vriend van de familie. Er zijn maar weinig regeringsleiders die het zich kunnen veroorloven om in het Oval Office achter het bureau van de president te gaan zitten en even de telefoon op te pakken, zoals Rutte deed tijdens een bezoek aan Biden.
De VS hebben Rutte al begin 2023 benaderd voor de baan, ruim voordat het kabinet viel. Rutte heeft toen geweigerd. Als noodsprong werd vervolgens Stoltenberg gevraagd nog een jaar aan te blijven.
Rutte is niet alleen goed met Biden. Hij was ook politiek flexibel genoeg om het gesprek met Donald Trump gaande te houden. Tijdens een bezoek aan het Witte Huis legde Nederland de nadruk op handelsrelaties, een geliefd onderwerp van ‘dealmaker’ Trump. Rutte viel toen ook op door Trump in het openbaar te corrigeren.
En dan is er het optreden van Rutte op de NAVOTOP in Brussel in 2018. Trump dreigde op die top met opstappen omdat de Europese bondgenoten niet genoeg geld uitgaven aan defensie. Rutte nam als een van de eersten het woord en sprak lovende woorden over Trump: sinds zijn komst waren de defensie-uitgaven in Europa met tientallen miljarden gestegen. Hij kon dat als zijn succes claimen. Hetgeen Trump prompt deed op de persconferentie die volgde.
Met die interventie maakte Rutte binnen de NAVO naam voor zichzelf, zegt een voormalige Navo-ambassadeur. Sindsdien wordt hij in Brussel ook wel de Trump-fluisteraar genoemd.
Tot twee jaar geleden was een Nederlandse Navochef ondenkbaar. Nederland gaf jarenlang te weinig uit aan defensie en voldeed ook in 2023 nog niet aan de uitgavennorm van 2 procent van het bbp. Na de inval in Oekraïne vlogen de defensie-uitgaven weliswaar omhoog, maar de economie groeide ook, waardoor de Nederlandse uitgaven als deel van de economie met 1,63 procent vrijwel stabiel bleven. Dit jaar zou Nederland de norm wel moeten halen.
In de NAVO behoorde Nederland jarenlang tot de stoutste kinderen. Defensie was onder Rutte een sluitpost. Rutte, schreef NRC eind 2022 na eigen onderzoek, heeft door persoonlijk handelen in 2010 en 2014 bijgedragen aan bezuinigingen op Defensie die de krijgsmacht na decennia korten „de genadeklap” gaven. De Nederlandse krijgsmacht kreeg in de jaren daarna dan ook vernietigende rapporten van de NAVO, waarin met name de krimp van de landmacht op de korrel werd genomen.
„Ruttes desinteresse in defensie en corresponderende daling van het defensiebudget heeft twaalf jaar geduurd, van 2010 tot 2022”, zegt oud-navo-voorlichter
Eric Povel. „ De laatste twee jaar sinds de Russische aanval op Oekraïne is dat veranderd en heeft Rutte een leidende rol gespeeld bij het intensiveren van westerse steun voor
Oekraïne en bij het verhogen van het defensiebudget. De laatste twee jaar heeft hij op defensiegebied een metamorfose ondergaan.” Maar, zegt Povel fijntjes, „hij moet wel nog een hoop leren”.
Rutte kreeg pas gaandeweg oog voor het buitenland. De nasleep van MH-17 toonde aan dat je in tijd van nood wel degelijk iets hebt aan internationale solidariteit. De Turkije-deal over migratie liet zien dat je in het buitenland binnenlandse problemen kunt aanpakken.
Emeritus hoogleraar internationale betrekkingen Co Kolijn vindt Rutte om meerdere reden ongeschikt en is niet onder de indruk van Ruttes buitenland-avonturen. In de aanpak van Israël in de Gaza-oorlog toonde hij zich bijvoorbeeld een „blunderaar”, schreef Kolijn, door juridisch aanvechtbare standpunten in te nemen en pendeldiplomatie te bedrijven die niets uithaalde. „Hij heeft nooit een zier om het buitenland gegeven. Dat hij de langstzittende premier is van het gezelschap, is geen kwaliteitscriterium.”
De afgelopen twee jaar speelde Rutte in elk geval een belangrijke rol in het smeden van gelegenheidscoalities om wapenleveranties aan Oekraïne vlot te trekken. Zo hielp hij Duitsland te overtuigen toch moderne tanks te leveren. Nederland speelt ook een cruciale rol in de levering van F-16’s aan Kyiv.