Discussie barst weer los: toch onderdelen leveren aan F-35’s?
De Iraanse vergeldingsaanval wakkert in Nederland de discussie weer aan over F-35-onderdelen leveren aan Israël. „Zolang de oorlog duurt, bestaat er een risico op schending van het humanitair oorlogsrecht.”
Ze vliegen gewoon, de Israëlische F-35’s – ondanks dat Nederland sinds februari geen reserve-onderdelen meer levert vanaf vliegbasis Woensdrecht. Zondag plaatsten de Israel Defense Forces (IDF) beelden van F-35-gevechtsvliegtuigen die landen op vliegbasis Nevatim, in de Negevwoestijn, „na het Israëlische luchtruim met succes te hebben verdedigd” tegen de Iraanse aanval zaterdagnacht.
De grootschalige Iraanse vergeldingsaanval leidde in Nederland tot een felle, terugkerende discussie. Reserve-onderdelen voor F-35’s in de ‘Europese’ regio (waar Israël ook onder valt) werden tot voor kort gedistribueerd vanuit een groot pakhuis op vliegbasis Woensdrecht. Na het uitbreken van de oorlog in Gaza eisten drie maatschappelijke organisaties een verbod op de export naar Israël, omdat deze in strijd zou zijn met EU-richtlijnen en het VNwapenhandelsverdrag.
Afgelopen februari gaf het gerechtshof in Den Haag de organisaties gelijk. Volgens het hof is het risico groot dat Israël het humanitair oorlogsrecht schendt bij de zware bombardementen op Gaza, waarbij veel burgerslachtoffers vallen. Het hof gebood de staat de export onmiddellijk te staken.
Het kabinet is in cassatie gegaan tegen die uitspraak, maar zolang de Hoge Raad zich niet over de zaak heeft uitgelaten, ligt de export naar Israël via Woensdrecht stil.
‘Tijd voor een heroverweging’?
Een slechte zaak, zo vinden sommige Kamerleden. „Vannacht hielpen dus Israëlische straaljagers […] bij het neerhalen van Iraanse drones en kruisraketten”, schreef Buitenlandwoordvoerder Derk Boswijk (CDA) op X: „Tijd voor een heroverweging?”
Zijn VVD-collega Ruben Brekelmans hoeft daar niet over na te denken: „Ik roep het kabinet op een nieuwe beoordeling te maken”, laat hij telefonisch weten. Brekelmans wijst op een passage in het vonnis van het Haagse hof, waarin wordt gesteld dat mocht een nieuwe oorlog uitbreken waarin Israël zichzelf moet verdedigen (zoals nu is gebeurd), de Nederlandse staat een nieuwe vergunning mag afgeven voor de export van F-35-onderdelen, „mits daaraan de voorwaarde wordt verbonden dat Israël de F-35 niet inzet bij zijn operaties in Gaza”.
Brekelmans: „We zien dat de F35’s van groot belang zijn voor de Israëlische luchtverdediging. Ik wil daarom graag van het kabinet weten wat de juridische ruimte is en of het mogelijk is met de Israëliërs het gesprek aan te gaan over de voorwaarden van de inzet.” De VVDwoordvoerder wil demissionair minister van Buitenlandse Zaken Hanke Bruins Slot (CDA) later deze week hierover bevragen.
Genocide voorkomen
Michiel Servaes, directeur van Oxfam Novib (een van de initiatiefnemers van de rechtszaak) merkte dit weekend ook dat de discussie was losgebarsten: „Nogal wat mensen gingen los op de uitspraak van de rechter en de ngo’s die de zaak aanhangig hadden gemaakt.” Servaes ziet echter weinig mogelijkheden om de export alsnog mogelijk te maken. „Theoretisch zou het kunnen, als Israël belooft de F-35’s niet in te zetten boven Gaza, maar de vraag is in hoeverre die belofte gestand wordt gedaan.”
Servaes wijst op de aanmaning van het Internationaal Gerechtshof, dat Israël heeft opgeroepen maatregelen te nemen om mogelijke genocide in Gaza te voorkomen, en op de VN-resolutie die oproept tot een staakt-het-vuren. Voor beide heeft Israël zich tot nu toe doof gehouden. Dat biedt weinig vertrouwen voor de toekomst, zegt Servaes: „Natuurlijk kan er een moment komen dat Nederland heroverweegt opnieuw naar Israël te exporteren. Maar zolang de oorlog voortduurt, blijft het risico bestaan dat het humanitair oorlogsrecht wordt geschonden.”
Grote strategische rol
Theoretisch zou export kunnen, als Israël belooft de F-35’s niet in te zetten boven Gaza
Michiel Servaes Oxfam Novib
In hoeverre de F-35’s nodig zijn voor de oorlog in Gaza is de vraag, maar dat de moderne Amerikaanse straaljagers van groot strategische belang zijn voor Israël, is evident. Volgens Iran waren het Israëlische F-35’s die op 1 april een aanval uitvoerden op het Iraanse consulaat in de Syrische hoofdstad Damascus, waarbij verschillende Iraanse legerofficieren om het leven kwamen. Ongeloofwaardig is die beschuldiging niet: de F-35’s, die dankzij hun stealth-eigenschappen slecht zichtbaar zijn op de radar, zijn bij uitstek het wapensysteem dat Israël zou inzetten voor een aanval diep in Syrië. Tel Aviv wil overigens niet bevestigen dat het verantwoordelijk is voor dat bombardement.
Het ministerie van Buitenlandse Zaken laat in een reactie weten „de nieuwe situatie” te willen wegen. „Het kabinet voert de uitspraak van het hof uit, maar stelt vast dat de situatie in het Midden-Oosten sinds het arrest van het gerechtshof nog zorgwekkender is geworden. De minister laat op dit moment uitzoeken hoe het kabinet deze nieuwe situatie moet wegen.”