FIOD onderzoekt fraude met toeslagen

Financiën heeft „signalen ontvangen over mogelijk misbruik van toeslagen in georganiseerd verband” vanuit Bulgarije.

De fiscale opsporingsdienst FIOD doet strafrechtelijk onderzoek naar nieuwe signalen van georganiseerde toeslagenfraude vanuit Bulgarije. Dat schrijft staatssecretaris Aukje de Vries (Toeslagen, VVD) in een brief aan de Tweede Kamer.

De dienst Toeslagen, onderdeel van het ministerie van Financiën, heeft de afgelopen tijd „meerdere signalen ontvangen over mogelijk misbruik van toeslagen in georganiseerd verband”, schrijft De Vries aan de Kamer. Hierbij zouden mensen zich ten onrechte bij de Basisregistratie Personen inschrijven als inwoner van Nederland, om vervolgens met behulp van DigiD online ten onrechte toeslagen aan te vragen. Ook zou er hierbij sprake zijn van adres- en identiteitsfraude.

Een van de signalen heeft betrekking op mogelijk onterechte aanvragen met bijna tweeduizend unieke burgerservicenummers, staat in de Kamerbrief. Volgens overheidsdienst Logius, beheerder van de DigiD-applicatie, werd hierbij „met meerdere DigiD’s vanaf bepaalde IP-adressen” toeslagen aangevraagd.

Daarnaast ontving het ministerie signalen dat er bij het onterecht aanvragen van toeslagen „tussenpersonen” werden ingezet, schrijft De Vries. In opdracht van een ander schrijven deze personen zich in Nederland in en vragen ze toeslagen aan, terwijl de opbrengst naar de opdrachtgever gaat. Een ander signaal betrof volgens de staatssecretaris „het delen van stappenplannen op sociale media over manieren om ten onrechte toeslagen aan te vragen, terwijl men niet in Nederland woonachtig is”. Twee gemeenten maakten bij het ministerie melding van onjuiste inschrijvingen in de basisregistratie en vermoedelijk valse huurcontracten.

Volgens een woordvoerder van staatssecretaris De Vries vond de vermoede fraude specifiek plaats met het aanvragen van kinderopvang- en huurtoeslag. Het eerste fraudesignaal dateert van oktober 2022, het meest recente van januari dit jaar. De toeslagen van de betrokken aanvragers zijn inmiddels stopgezet, wel hebben zij voorschotten ontvangen.

Voor welk bedrag de dienst Toeslagen onterecht voorschotten heeft uitgekeerd en hoeveel verdachten er zijn, wil de woordvoerder niet zeggen vanwege het lopende strafrechtelijk onderzoek. Ook de FIOD geeft om deze reden geen verder commentaar.

Toezicht geïntensiveerd

De nieuwe fraudezaak komt aan het licht terwijl de dienst Toeslagen heel voorzichtig het toezicht op de uitkering van toeslagen weer opvoert. Het zogeheten ‘intensief toezicht’ werd in 2020 gestopt naar aanleiding van het Toeslagenschandaal, waarin bij burgers ten onrechte toeslagen werden stopgezet en werden teruggevorderd vanwege vermoedens van fraude. Tienduizenden gezinnen raakten hierdoor in grote financiële problemen. De hersteloperatie kost de schatkist meer dan 8 miljard euro.

Het opnieuw opstarten van intensief toezicht moet daarom met de grootst mogelijke waarborgen gebeuren, vindt het ministerie. Het achteraf terugvorderen van toeslagen dient zoveel mogelijk te worden voorkomen. De dienst Toeslagen begon eind vorig jaar weer met het registreren van fraudesignalen en het uitvoeren van zogeheten ‘rechtmatigheidsonderzoeken’.

Het structureel doorgeven van signalen van mogelijke fraude aan de FIOD of het Openbaar Ministerie wil de dienst op zijn vroegst weer vanaf eind 2024 gaan doen, schreef De Vries afgelopen januari. Wel kan de dienst Toeslagen in de tussentijd „evidente signalen van fraude” doorgeven aan de opsporingsdiensten. Bij het huidige FIOD-onderzoek was daar sprake van, bevestigt haar woordvoerder.

Een eerdere fraudezaak met mensen die vanuit Bulgarije ten onrechte toeslagen aanvroegen, leidde in 2013 tot grote politieke ophef. De al langer klinkende roep om toeslagenfraude hard aan te pakken, zwol door deze zaak verder aan. Toenmalig staatssecretaris Frans Weekers (Financiën, VVD) trad begin 2014 af, nadat hij volgens de Tweede Kamer niet in staat bleek om deze fraude goed aan te pakken.

Ook nu, ruim tien jaar nadat de fraude door Bulgaren aan het licht kwam, blijkt dat toeslagenfraude nauwelijks te voorkomen is. Dat komt door het systeem waardoor toeslagen direct na een aanvraag als voorschot worden uitgekeerd, zonder controle op rechtmatigheid. Als die controle eenmaal plaatsvindt, zijn fraudeurs er al met de buit vandoor. Daar komt nog bij dat ambtenaren door het Toeslagenschandaal zeer terughoudend zijn met het aanpakken van fraude, omdat ze bang zijn daarbij fouten te maken en daarop maatschappelijk te worden afgerekend.

Volgens de dienst Toeslagen is „preventief handhaven” nu maar „beperkt” mogelijk. „Dit is inherent aan de voorschotsystematiek van het huidige toeslagenstelsel waarbij de toeslagen een maand van tevoren worden uitgekeerd en pas later worden getoetst op rechtmatigheid”, schrijft De Vries in de Kamerbrief.

Eerder dit jaar concludeerden onderzoekers die betrokken waren bij de parlementaire enquêtecommissie Fraudebeleid dat politiek en media destijds te veel aandacht hadden voor de zaak rond Bulgaren, en te weinig voor het probleem van „voorschotsystematiek bij de toeslagen”. Bij de affaire draaide het om 1.500 onterecht uitgekeerde toeslagen, voor een totaalbedrag van 5,6 miljoen euro. De hoofdverdachte werd in 2015 veroordeeld tot vier jaar cel.

Preventief handhaven is nu maar beperkt mogelijk

Dienst Toeslagen