Bang om zwak te lijken, slaan Iran en Israël liefst hard terug
Iran vond dat het Israël hard moest treffen zodat het bepaalde grenzen in acht zou nemen. Maar nu moet Israël een tegenzet bedenken waardoor het niet zwak oogt.
AMSTERDAM. Het is een vertrouwd dilemma voor veel politieke en militaire leiders in het Midden-Oosten maar ook elders in de wereld. Je land wordt aangevallen en hoe reageer je dan? Mep je net zo hard of zelfs harder terug tegen de agressor, in de hoop dat die zich een volgende keer wel driemaal zal bedenken voor hij opnieuw aanvalt? Of houd je jezelf in en probeer je het conflict te sussen? Aan dat laatste kleeft het gevaar dat je tegenstander, maar ook andere landen in de wijdere omgeving, zo’n opstelling uitleggen als een teken van zwakte. En dat is iets wat je liever vermijdt, ook omdat het je gemakkelijk je baan kan kosten.
Juist die overweging speelde volgens Iran-kenners een rol bij het Iraanse besluit om afgelopen weekeinde een golf van drones en raketten richting Israël af te vuren. Dit betekende op zichzelf een ingrijpende koerswijziging voor de Iraniërs. Daaraan deed het feit dat ze van tevoren waarschuwden dat ze zouden terugslaan, en de omstandigheid dat maar heel weinig projectielen doel troffen, niets af. Nooit eerder hadden ze Israël direct getroffen, maar altijd indirect via hun zorgvuldig opgebouwde ring van pro-Iraanse milities in het Midden-Oosten, waaronder het Libanese Hezbollah en het Palestijnse Hamas. Deze aanpak werd wel aangeduid met de term ‘strategisch geduld’.
Cruciale Iraanse pionnen
Irans aartsvijand Israël daarentegen aarzelde de laatste jaren niet om cruciale Iraanse pionnen, zoals generaals van de Revolutionaire Garde of atoomgeleerden die het als een bedreiging voor de Israëlische veiligheid beschouwde, te liquideren. Ook werden er nucleaire installaties binnen Iran aangevallen. Een nieuwe grens overschreed Israël door op 1 april een bevelhebber van de Revolutionaire Garde en zes andere Iraanse officieren te doden in het Iraanse consulaat in Damascus. Officieel heeft Israël overigens nooit willen bevestigen dat het hier achter zat.
„Iran kon dat niet laten passeren”, schrijft Ali Vaez, Iran-analist van de denktank International Crisis Group, in antwoord op vragen van NRC. „Niet reageren op de aanval in Damascus zou Irans militaire aanwezigheid in de Levant niet langer houdbaar hebben gemaakt en het signaal aan Israël hebben gegeven dat het zonder daarvoor een prijs te betalen het Iraanse militaire apparaat een kopje kleiner kan maken.”
Aanhangers van de harde lijn in Iran, die het de laatste jaren volledig voor het zeggen hebben, waren geleidelijk aan toch al tot de conclusie gekomen het oude ‘strategisch geduld’ niet langer werkte. Zij beschouwden dit als een teken van zwakte en drongen er daarom op aan om meer risico’s te nemen en aan te sturen op confrontatie. De hoge Iraanse functionaris Mohammad Jamshidi bevestigde deze verschuiving op 14 april op X, het vroegere Twitter zelfs expliciet. „Het tijdperk van strategisch geduld is voorbij”, schreef hij. „De strategische vergelijking is veranderd.”
Protestgolf
Vaez zegt niet eerder zoveel druk te hebben gezien op Irans leiders om krachtiger op te treden, met name van de kant van de haviken. „En voor de Islamitische Republiek,
die al enorm veel legitimiteit had verloren in eigen land, was het geen optie de kern van zijn aanhang van zich te vervreemden.” Bij dat verlies aan legitimiteit doelt Vaez met name op de maandenlange protestgolf in Iran na de dood van de 22-jarige Mahsa Amini in 2022 die was opgepakt omdat ze haar hoofddoek niet correct zou hebben gedragen. Het regime onderdrukte deze protesten met grof geweld.
„Met zijn actie wilde Iran Israël het signaal geven dat het in Damascus een grens had overschreden en dat Iran niet bang was om daartegen op te treden. Verder wilde het duidelijk maken dat het Israël zo nodig hard kon treffen met zijn raketten”, zegt Nomi Bar-Yaacov, een voormalige VN-medewerker die is verbonden aan de Britse denktank Chatham House. Volgens haar is die boodschap begrepen in Israël. „Ik denk niet dat Israël in de nabije toekomst opnieuw snel commandanten van de Revolutionaire Garde zal doden.”
Aan Israëlische zijde spelen echter soortgelijke overwegingen als bij Iran. De Israëlische premier Netanyahu heeft er nooit een geheim van gemaakt dat hij er veel voor over heeft om een indruk van zwakte te vermijden. „Wij hebben een eenvoudig principe vastgelegd”, verklaarde hij nog kort voor de Iraanse wraakactie van zaterdag tijdens een bezoek aan een luchtmachtbasis. „Wie ons ook maar kwaad doet, zullen wij kwaad doen.”
Ook bij zijn aanpak van de Gaza-oorlog kijkt Israël steeds met een schuin oog naar Iran en naar Irans meest nabije bondgenoot aan de Israëlische grens, Hezbollah. Er is Israël veel aan gelegen te laten zien dat wie Israël aanvalt, zoals Hamas op 7
oktober vorig jaar deed, op keiharde vergelding kan rekenen. Ongelukkig genoeg is er nu bijna niets meer over van Gaza”, aldus Bar-Yaacov. „Dat is zeker ook een signaal in de richting van Hezbollah. Dit is wat er gebeurt als je ons aanvalt.”
Iran heeft al duidelijk gemaakt dat het na zijn aanval van dit weekeinde geen behoefte heeft aan nieuwe directe confrontaties met Israël, maar voor Israël ligt dat anders. „Het herstel van de afschrikking van de ene kant is het verlies van de afschrikkingskracht en het gezichtsverlies van de ander”, stelt Vaez.
Zijtoneel
Niet alleen Netanyahu, ook andere Israëlische politieke en militaire leiders hebben al duidelijk gemaakt dat er hoe dan ook een Israëlische vergelding zal volgen. Maar naar de aard daarvan blijft het vooralsnog gissen. Israël staat intussen onder zware druk van met name de Verenigde Staten, veruit zijn voornaamste bondgenoot, om Iran niet direct aan te vallen. „President Biden heeft geen belang bij een oorlog”, zegt de Nederlandse oud-ambassadeur en Arabist Marcel Kurpershoek. „Het Midden-Oosten is een zijtoneel voor hem, zijn prioriteit ligt nu in het Verre Oosten.”
Niet iedereen in de VS steunt Bidens aanpak. Volgens voormalig Nationaal Veiligheidsadviseur John Bolton hadden de VS „zwakheid” getoond. De VS zouden Israël juist moeten steunen bij een harde vergeldingsactie tegen Iran, stelt hij, om ervoor te zorgen dat Teheran ervoor terugschrikt Israël in de toekomst opnieuw aan te vallen.
Niet reageren zou Irans militaire aanwezigheid in Levant niet langer houdbaar hebben gemaakt
Ali Vaez
Iran-analist
Hoewel Netanyahu en zijn extreemrechtse coalitiepartners Iran liever met gelijke munt zouden terugbetalen via een directe aanval op Iran, acht zowel Kurpershoek als Bar-Yaacov het waarschijnlijker dat Israël nu zijn pijlen zal richten op Hezbollah. Het lijkt daarvoor vanuit Israëlisch perspectief een goed moment. Israël kan na de Iraanse aanval weer op wat meer krediet in de wereld rekenen en Hezbollah zit al jaren een stuk bezuiden de scheidslijn die het ook volgens de Verenigde Naties zou moeten aanhouden. De oorlog in Gaza staat op een lager pitje en er waren wegens de Iraanse dreiging al veel reservisten opgeroepen. Bovendien moet de regering laten zien dat ze iets doet voor de tienduizenden inwoners van Noord-Israël die door beschietingen van de kant van Hezbollah al maanden van huis en haard zijn gedreven.
Zo zouden Iran, dat Hezbollah zelf hielp oprichten, en Israël hun strijd na een kortstondig intermezzo van directe confrontatie weer op de oude vertrouwde indirecte wijze kunnen voortzetten. „Maar onderschat dat niet”, zegt Bar-Yaacov. „Ook die strijd tussen Israël en Hezbollah kan tot enorme chaos en ontwrichting leiden. Iran vuurde zaterdag ruim driehonderd drones en raketten af op Israël maar vergeet niet dat Hezbollah over een arsenaal met maar liefst 150.000 raketten beschikt.”
Het tijdperk van strategisch geduld is voorbij
Mohammad Jamshidi Iraanse functionaris