Een Europees kernwapen is nagenoeg onmogelijk
Europese nucleaire afschrikking is gevaarlijk en moeilijk te verwezenlijken, schrijft Paul van Hooft. Europa kan zich beter richten op geavanceerde conventionele wapens.
Zogenaamde ‘Europese’ kernwapens staan weer op de agenda. Volgens de huidige opiniepeilingen is het goed mogelijk dat Donald Trump in januari 2025 weer president van de VS is. Afschrikking hangt af van geloofwaardigheid en onlangs verklaarde Trump dat hij president Poetin geen duimbreed in de weg zou leggen bij een aanval op een NAVO-lidstaat die in gebreke was bij het betalen van de afdracht aan de verdragsorganisatie.
Net als in 2016 en 2017 is de publieke discussie in Duitsland over Europese nucleaire alternatieven weer opgelaaid. Ook Poolse leiders zetten deze keer vraagtekens bij Amerikaanse geloofwaardigheid. Maar hoewel Europese nucleaire afschrikking nodig is voor daadwerkelijke strategische autonomie is het moeilijk en gevaarlijk te verwezenlijken en kan Europa zich daarom voorlopig beter op geavanceerde conventionele wapens richten.
De Europese nucleaire alternatieven bestaan uit een EU-kernwapen, nieuwe Europese kernwapenstaten, of een grotere rol voor Frankrijk en het VK, de enige twee kernwapenmachten in Europa naast Rusland. Alleen de laatste optie is mogelijk haalbaar.
De huidige staatsrechtelijke vormgeving van de EU maakt een EU-kernwapen nagenoeg onmogelijk. Tijdens een crisis zouden nooit alle lidstaten binnen enkele minuten unaniem tot een beslissing kunnen komen. En als het één leider was, wie zou dan de codes mogen invoeren? De president van de Europese Raad, de president van de Europese Commissie? We zijn eraan gewend deze soevereiniteit aan een Amerikaanse president over te dragen.
Is Frankrijk eigenlijk bereid de technologische kennis te delen? Bovendien kunnen neutrale EU-lidstaten, zoals Oostenrijk en Ierland, de ontwikkeling blokkeren.
Een Pools of Duits kernwapen is eveneens risicovol en niet alleen omdat het een breuk zou zijn met het non-proliferatieverdrag dat nu de verspreiding van kernwapens binnen de perken houdt. Het ontbreekt in beide landen aan technische kennis, voor zover de wil in Duitsland daadwerkelijk bestaat. Ze zouden tijdens de bouw van het wapen onveiliger zijn totdat ze een preventieve aanval kunnen overleven, behalve als de VS, VK, en Frankrijk expliciet aan Rusland duidelijk maakten de bouw van het wapen te steunen en ze ondertussen de beschermen.
De Franse en Britse kernwapens zijn op zichzelf waarschijnlijk niet afdoende zonder de Amerikaanse tactische wapens . Hoe bizar het misschien ook lijkt omdat kernwapens zo vernietigend zijn, maar juist daarom laten ze weinig ruimte tussen niets doen en algehele vernietiging. Zowel
Frankrijk en het VK hebben kleine aantallen wapens en geen tactische kernwapens. Daardoor hebben ze weinig mogelijkheden om in stappen te escaleren. Het maakt de Franse en Britse afschrikking tijdens een crisis minder geloofwaardig.
Escalatiemogelijkheden bestaan nu omdat de vliegtuigen van een aantal NAVO-lidstaten – België, Duitsland, Italië, Turkije, en ook Nederland – Amerikaanse tactische wapens dragen. Polen zou ook graag lid van deze club zijn. Maar deze landen hebben geen operationele controle over de wapens. Een Amerikaanse president besluit of kernwapens geactiveerd worden – dus daadwerkelijk een nucleaire explosie op gang brengen. Daardoor hebben ze ook weinig betekenis als er een Amerikaanse president in het Witte Huis zit die ze niet wil gebruiken.
Het probleem is daarom niet alleen Trump. De geloofwaardigheid en het voortbestaan van de NAVO hangt en hing altijd af van een onmogelijke belofte: dat de VS hun voortbestaan op het spel zullen zetten voor de veiligheid van bondgenoten aan de andere kant van de Atlantische Oceaan. Omdat de VS deze belofte deden aan Europese en Aziatische bondgenoten (en impliciet ook aan andere staten), is kernwapenproliferatie grotendeels beperkt gebleven tot de grootmachten – de VS, Rusland, China, het VK, Frankrijk, en
India - en een paar andere staten zoals Pakistan, Israël, en Noord-Korea.
Wij zijn nu bijna terug bij af. De Amerikaanse rol als beschermer van Europa is onzeker, ook met of zonder Trump, gezien de Amerikaanse draai richting Azië, die ook duidelijk werd in de laatste National Defense Strategy. Ook ná Trump hebben Amerikaanse kiezers elke vier jaar de Europese veiligheid in hun handen en moet Europa wachten hoe het muntje landt. De roep om Europese strategische autonomie groeit daarom, maar autonomie zal relatief zijn omdat Europa meer of minder afhankelijk is van de VS. Het gebrek aan nucleaire afschrikking blijft een groot obstakel.
Amerikaanse rol als beschermer is onzeker, met of zonder Trump
Voor Europa is conventionele afschrikking als escalatiemiddel een meer haalbare optie. Dit kan door het ontwikkelen en aanschaffen van meer geavanceerde conventionele wapens, zoals vijfde of toekomstige zesde generatie vliegtuigen en langeafstandskruisraketten, waarmee Europese staten Russische militaire en industriële doelen zouden kunnen bedreigen. Dan is het hopen dat de Franse en Britse kernwapens genoeg twijfels zaaien bij Russische leiders om ze te weerhouden van aanvallen op EU- of NAVO-lidstaten. Ook als Amerika een stap terugdoet bij de verdediging van Europa.