‘Mijn naam staat voor duivel of demon’
De Belgisch-Congolese muzikant-designerfilmmaker draagt zelf een vervloekte naam, zijn veelgeprezen filmdebuut gaat over de patriarchale praktijk van sociale uitsluiting zoals bij ‘heksen’. „Deze film komt uit mijn botten.”
Ooit overwoog hij zijn naam te veranderen. Dat kostte 3.000 euro, zegt Baloji. „Dat kon ik me toen niet veroorloven. Maar deze film komt uit mijn botten.” Baloji betekende in het Swahili zoiets als man van wetenschap maar in koloniale tijden verschoof de betekenis naar zwarte magiër, tovenaar.
„Bij de naam Baloji denken ze in Congo nu aan een demon of duivel, op zijn minst aan een schurk. Op Congolese radiostations weigeren ze vaak mijn naam uit te spreken als ze een plaatje van me draaien. Dat brengt ongeluk, trekt boze geesten aan.”
Zijn vader gaf hem die naam omdat een natuurgenezer zijn leven had gered. En nu komt hij er nooit meer vanaf, want Baloji is een fenomeen als muzikant, schrijver, designer, kostuum-ontwerper en maker van videoclips. Op driejarige leeftijd met zijn vader in België gearriveerd, maakte hij er op school en potje van en belandde zelfs even in een uitzettingsprocedure. Baloji mocht blijven, trad toe tot hiphop-formatie Starflam, ging solo en verving zijn macho-pose voor jurken, oorbellen en nagellak. Filmervaring deed hij op als assistent bij de gebroeders Dardenne en Michael Roskam.
Fontein van tranen
Zijn inventieve, magisch-realistische speelfilmdebuut Augure (Omen) werd vorig jaar geslecteerd door Cannes – waar ik hem spreek – en was de Belgische inzending voor de Oscars. Het gaat over uitstoting als patriarchaal mechanisme in Congo. In de film kruisen de paden van vier Congolezen elkaar, elk vervloekt als heks. Koffi werd vanwege zijn wijnvlek verstoten en naar Europa gestuurd: hij keert nu met zijn zwangere witte echtgenote terug in de ijdele hoop dat de familie hem alsnog accepteert. Ook zijn zus en moeder kampen met het heksenstigma. Koffi’s tegenhanger is de jonge bendeleider Paco, die zijn vloek juist uitbaat door in roze jurk mensen te intimideren met zijn veronderstelde magie.
Dit filmdebuut werd geboren in december 2019, toen zijn vader overleed, aldus Baloji, een rijzige, elegante verschijning met een zachte stem. „De dag daarop kwamen de rouwers huilen”, net als in de film. „Dat helpt de nabestaanden met hun catharsis. Ik huilde mee en stelde me een overstroming voor, een fontein van tranen. Ik sloeg acht weken aan het schrijven, wat iets totaal anders opleverde dan het soort teksten dat ik in workshops leerde om filmcommissies in te pakken.”
En dat bleek: het Vlaamse Audiovisuele Fonds wees zijn script driemaal af, normaliter is een project dan morsdood. Zijn film is ook lastig uit te leggen, erkent Baloji. „Die fontein van tranen vonden ze maar mal. En nog steeds; bij de première hoorde ik mensen lachen. Maar het is niet grappig bedoeld.” Om zijn intenties zichtbaar te maken, produceerde hij op eigen kosten een muzikale korte film, die aansloeg en hem alsnog een miljoen euro filmbudget bezorgde.
Afrikaanse regels
Hij draaide in hoofdstad Kinshasa en geboortestad Lubumbashi, twee steden op duizenden kilometers afstand die Baloji tot één stad samenvoegde. „Ik had al vier videoclips opgenomen in Congo, normaliter film ik dan met zes, zeven mensen. Nu kwam ik met 26 man uit Europa. Dat ging prima, alleen werkten we soms te veel als Europeanen. Ga je naar LA dan respecteer je lokale regels, in Japan doe je dat ook. Veel mensen denken dat Afrika geen regels heeft, maar dat laten ze je dan wel merken. Zo wilden we op Paaszondag draaien, we hadden maar 23 draaidagen. Onze locale producer zei: dat gaat niet gebeuren jongens! En wij van: mooi wel. Dus staan we om acht uur ’s ochtends klaar, maar arriveert het busje met apparatuur pas om twee uur ’s middags.”
De bonte kostuums van Augure zijn maar deels Conglose folklore: Baloji werd ook door mardi gras en het Belgische carnaval geïnspireerd. „Mijn stijl hangt samen met mijn synesthesie: ik zie geluid ook als kleur. Daarom gaf ik de personages een eigen tint en filmstijl. Koffi film ik klassiek en met statief, Paco hectisch, met schoudercamera. Dat houdt het speels.” Voor die vier hoofdpersonen schreef Baloji elk een volledig muziekalbum.
Augure bevat dromen en sprookjes, waaronder een Afrikaanse versie van Hans en Grietje. „Toen ik Europese sprookjes las, was het shockerend hoezeer die qua structuur en narratief overeenkwamen met Afrikaanse sprookjes. Ik gebruik Hans en Grietje als punt van herkenning. Ook Europa zette heksen niet zo lang geleden op de brandstapel, ook bij Disney of Pixar zie je daar nog echo’s van.”