Wie het Goede wil doen, moet boksen
ERechtvaardigheid is geen inzicht dat ergens bovenop een berg ligt te wachten
rgens halverwege Morele Ambitie begon het me te dagen. Na het uitlezen van ‘de nieuwe Bregman’ wist ik het zeker. Zijn oproep aan idealisten miskent wat er nodig is echt iets te veranderen. Morele ambitie, schrijft Bregman, is als het beklimmen van een berg. Wie zijn zinloze baan heeft opgezegd en met al z’n talent in een rugzak eenmaal boven is, kan eindelijk het Goede gaan doen: klimaatverandering aanpakken, ziektes bestrijden, een nucleaire winter voorkomen, monden voeden, AI beteugelen. Bregman verwart daarbij progressieve moraliteit met een morele consensus die er niet is en die er ook niet kan zijn.
Over het aanpakken van kindersterfte en hongersnood is er misschien nog wel wat eensgezindheid. Het wordt al ingewikkelder bij kernwapens. Laat staan bij pak ’m beet AI, armoede, vrede, vrouwenrechten en klimaatverandering. Die uitdagingen gaan over het verdelen van macht. Dus wat daar het Goede is om te doen, draait om rechtvaardigheid. Dat maakt het complexer dan een helder inzicht dat ergens bovenop een berg ligt te wachten tot een legertje moreel ambitieuze Zuidas-accountants het komt halen.
Hoe je die uitdagingen ziet, hangt af van het antwoord op een vraag die de afgelopen decennia amper nog gesteld wordt. Oók niet door Bregman. De vraag is al enkele duizenden jaren de basis van elke politiek: hoe ziet een Goede, vrije en rechtvaardige samenleving er eigenlijk uit?
De vele antwoorden die daarop denkbaar zijn, vormen de essentie van een vrije, pluriforme samenleving. Liberale illusies ten spijt is er niet één rationele consensus over wat een Goed leven en een Goede samenleving is. Grof gezegd: ook Andrew Tate toont morele ambitie als hij zijn geloof in een reactionaire maatschappelijke ordening omzet in een ‘cult’ (waar Bregman voor pleit) van goedgelovige jonge mannen. Dat dit niet het Goede is waar Bregman en ik voor tekenen, is precies het punt.
De verzuiling en Koude Oorlog reguleerden en organiseerden dit ethische en ideologische conflict. Maar God, Marx en Carl Romme zijn dood, de politieke partijen leeggelopen en de (neo)liberale dominantie zoog het conflict uit de politiek. Wat resteert zijn individuele wenken. Bregmans gedepolitiseerde ethiek, die vooral het individu aanspoort iets goeds te doen, komt hieruit voort en het miskent het conflict dat idealisten moeten voeren: georganiseerd, en om de macht.
Want er is niet één optimale, objectief Goede oplossing voor AI of klimaatverandering. Ook de efficiëntste oplossing voor zoveel mogelijk mensen, een gedachte waarmee Bregman flirt, is dat niet. Efficiëntie is niet per se rechtvaardig (en vice versa). Laat staan dat er consensus is over wát rechtvaardig is.
Idealisten hebben dan ook niet zoveel aan bergbeklimmen. Bregman kan beter een boksschool beginnen.