Nelson Mail

A step forward for te reo in mainstream media

- Maxine Jacobs and Taurapa

E ngākau reka ana ngā mātanga reo Māori i te waihapenga i te reo ki te arapāho auraki nō tā Puna huri ki ngā pānui reo Māori, reorua hoki.

Reo Ma¯ori experts are glad to see the return of the language to mainstream media following Stuff’s shift to reo Ma¯ori and bilingual articles.

I runga anō i te whakaaro kia whakamanah­ia te iwi Māori, kua whāia e Puna tana kaiwhakamā­ori pūmau tuatahi, Taurapa, i te Hūrae. He mea e tautokona ai te whakarauor­atanga i te reo puta noa i ngā pae a te umanga.

In the spirit of partnershi­p and in keeping with its commitment to Ma¯ori, Stuff hired its first fulltime reo Ma¯ori translator, Taurapa, in July to support language revitalisa­tion and normalisat­ion across the company’s platforms.

Ka whakamāori a Taurapa (Te Rarawa) i ngā pūrongo nō ngā tini horopaki, mai i te ao Māori ki ngā pānui ohotata, tae rā anō hoki ki ngā wāhi tare whakangaha­u.

Taurapa (Te Rarawa) translates a number of stories daily across many genres from te ao Ma¯ori, hard-hitting breaking news to lighter entertainm­ent pieces.

He honongaitu­a tō ngā pūrongo e oti ai i te kaipānui te kōwhiri i te momo reo Pākehā, te momo reo Māori rānei. Ki ngā whakamāori­tanga, kua whai ia kōwae reo Māori ki tana whakapākeh­ātanga, nā konā e oti i tētahi e ako ana i te reo kia whakatauri­tehia ngā reo e rua, tā Taurapa.

The translated stories contain a link that allows the reader to choose between the English version or te reo Ma¯ori translatio­n. In the translated stories, each paragraph in te reo is followed by its English counterpar­t so those who are on their reo journey can compare the two, Taurapa said.

I tupu a Taurapa ki te kura kaupapa Māori, nā reira i hari ia i te kitenga i te reo Māori ki tētahi pae auraki, he wheako hōu, hei tāna.

Growing up in a Ma¯orimedium school, Taurapa was glad to see te reo Ma¯ori on a mainstream platform, something he said was a new experience.

‘‘Mōku ake, e kōingo ana [a Puna] kia noho māori mai te reo Māori ki te arapāho auraki,’’ hei tāna.

‘‘I think that [Stuff] very much want te reo to have a normal presence in mainstream media,’’ he said.

‘‘E roa ana te ara ki mua i te aroaro, he uaua nō te tutuki i ngā mahi pena te tangata kotahi, kāore pea au e whakamāori koni atu i te 1% o ngā pānui ka whakaputai­na i ia rā, nā reira whakaarohi­a te pānga pena kua tokorua māua.’’

‘‘We have a long way to go because it’s really hard to do that with just one person, I don’t think I translate more than 1% of the articles we put out a day, so imagine the impact we could have if we could have two people doing that.’’

Hei tā te tohunga wetereo, te koikōkiri reo Māori ki Whakaata Māori, Tākuta Hinurewa Poutu, kua roa nei mātou e tāria ana te waihapenga i te reo Māori ki ngā pānui auraki.

Reo Ma¯ori linguist and kaiko¯kiri reo, director of te reo Ma¯ori for Whakaata Ma¯ori Dr Hinurewa Poutu said the return for reo Ma¯ori to mainstream news was long overdue.

I tupu a Poutu (Ngāti Rangi, Te ti Haunui-a-Pāpārangi, Ngāti Maniapoto) i te ururuatang­a o te reo Māori, te kōrero, te pānui, me te tuhi i te reo Māori, nā reira kua hiamo i te kitenga i tā Puna hūnuku ki te whakaputa i te reo Māori, hei tāna.

Poutu (Nga¯ti Rangi, Te ti Haunui-a-Pa¯pa¯rangi, Nga¯ti Maniapoto) grew up speaking, reading and writing in te reo Ma¯ori, so to see Stuff shift towards publishing in te reo was exciting, she said.

‘‘Ehara ngā pānui reo Māori o ia rā i te mea hōu, anā, tērā tētahi wā i koni atu i te 40 ngā niupepa i whakaputai­na ki te reo Māori.

‘‘Having daily news written text in te reo Ma¯ori is not new, in fact there was a time when there were more than 40 newspapers published in te reo Ma¯ori.

Kua rawe te kitenga i te hokinga mai o te kupu Māori ki ngā whakaputan­ga, ngā niupepa, me ngā pānui o ia rā.

‘‘It’s great to see te reo Ma¯ori return to periodical­s, newspapers and daily news through text.

‘‘Ko te reo taketake o tō tātou motu, nā reira e rāhiri ana i te hurihanga, ā, e miha ana i [a Puna] i tēnā, me te manako ka pēnā tonu.’’

‘‘It’s the indigenous language of our nation, so I welcome the move and commend [Stuff] for it and hope that it continues.’’

Hei tā te Ahorangi Tautoko ki Te Kunenga ki Pūrehuroa, te Pūkenga, Hone Morris (Rangitāne, Ngāti Kahungunu, Pāhauwera, Ngāi Tūhoe, Rongowhaka­ata) kua rawe te kitenga i te tūmatarau me te rerehua o te reo Māori ki ngā arapāho auraki.

Massey University Associate Professor, Senior Scholar, Hone Morris (Rangita¯ne, Nga¯ti Kahungunu, Pa¯hauwera, Nga¯i Tu¯hoe, Rongowhaka­ata) said it was great to see the magic and beauty of te reo Ma¯ori in mainstream media.

Ko te manako, mā te whakawātea mai me te kore kapatau atu e whakangāwa­ri ake ai ngā tāngata e horokukū ana i te nekehanga kia whakamāori­hia te reo Māori.

He hoped that making it more accessible in a non-threatenin­g way would help drop the guards of those who were resistant to the shift towards normalisin­g te reo Ma¯ori.

‘‘E paruhi ana ā ngā tāngata kitenga i te reo Māori ki ngā whakaputan­ga auraki.

‘‘That’s great that people get to see te reo Ma¯ori in mainstream publicatio­ns.

‘‘Ina kaha ake te kitenga i te reo Māori, ka māori ake, ā, ahakoa he wero ki ētahi, he tokomaha tonu e whakanui ana i te nekehanga.’’

‘‘The more we see te reo Ma¯ori, the more it becomes normalised and, although some people find change a challenge, there are more and more people who are embracing change.’’

Hei tā te toihau o Te Taura Whiri i te Reo Māori, Ahorangi Rawinia Higgins, he mea nui te whakaputan­ga i te reo Māori ki Puna.

Te Tuara Whiri i te Reo Ma¯ori chairperso­n Professor Rawinia Higgins said it was huge that Ma¯ori language was being published on Stuff.

‘‘Ko te arapa¯ho te ku¯aha ki te nga¯kau o te motu, a¯, me reorua a¯ ma¯tou ko¯rero.’’

‘‘The media reflects who we are as a nation and our stories need to be told in both our languages.

Mā te whāngai i ngā ihirangi reo Māori i ēnei kōrero e tuwhera mai ai tō mātou ao Maori, me ō mātou ao.

‘‘Providing Ma¯ori language content in these stories opens up a different insight into our Ma¯ori world and our lives.

‘‘E whakamāori ana i tō tātou reo, waihoki ō mātou iwi, ki konei, ki tō tātou whenua.’’

‘‘It normalises not just our language but our people, here in the country we come from.’’

Hei tā Puna Pou Tiaki matua, Carmen Parahi, he mea māori katoa te hūnuku ki ngā kōrero reo Maori i te anga a te umanga ki te whakamāori­tanga i te reo me te ao Māori.

For Stuff’s Pou Tiaki matua Carmen Parahi, the move towards reo Ma¯ori stories was a natural step given the company’s commitment to normalisin­g te reo and te ao Ma¯ori.

‘‘Ko tā mātou kaupapa ki Puna he pēnei, kia tupu te māia o te katoa e whakaputa ai te reo Māori i ngā wā katoa, ki ngā wāhi katoa.’’

‘‘Our kaupapa at Stuff really is, kia tupu te ma¯ia o te katoa e whakaputa ai te reo Ma¯ori i nga¯ wa¯ katoa, ki nga¯ wa¯hi katoa.

‘‘E hiahia ana mātou kia whanake i te māia a te katoa i Puna, me ngā kairı¯poata, waihoki te katoa o te motu, kia tukuna te reo Māori kia rere i ia rā, ahakoa te wāhi.

‘‘We want to be able to help build confidence in everyone at Stuff and our reporters, but also everyone else in Aotearoa to use te reo Ma¯ori every day and everywhere.

‘‘Ka whanake tonu mātou i te rahinga o te reo Māori ā tōna wā, heoti ko te whāinga kia pāwhiria tētahi pātene ki te paetukutuk­u, kia hurihia te katoa o te pae kia reo Māori.’’

‘‘We will continue to develop how much Ma¯ori language we have in time, but our vision is, you will click a button on our website and the whole website will translate into te reo Ma¯ori.’’

He whakama¯oritanga na¯ te Kaihautu¯ Reo Ma¯ori ki Puna, na¯ Taurapa.

Translatio­n by Stuff Kaihautu¯ Reo Ma¯ori Taurapa.

 ?? ??
 ?? ?? Taurapa
Taurapa
 ?? ?? Professor Rawinia Higgins
Professor Rawinia Higgins
 ?? ?? Carmen Parahi
Carmen Parahi
 ?? ?? Associate Professor Hone Morris
Associate Professor Hone Morris
 ?? ?? Dr Hinurewa Poutu
Dr Hinurewa Poutu

Newspapers in English

Newspapers from New Zealand