Oljen og omstillinga

For oljenæringa har skatteletten vore kjærkomen, men omstillinga blir meir krevjande.

Førebels fasit etter tre tiår med klimapolitikk er at utsleppa av klimagassar ikkje er bremsa nemneverdig, korkje globalt eller i Noreg.

No hastar det alvorleg om ein skal ha håp om å nå 1,5gradersmålet.

Det skorter ikkje på evna, men på viljen, går det fram av den sjette og siste rapporten frå FNS klimapanel.

Utvikle, ikkje avvikle. I mellomtida er det oppsving i oljeverksemda. Mellombels skattelette og høge olje- og gassprisar har sendt prosjektutviklinga til vêrs, med innleverte planar for 13 nye feltprosjekt i 2022 og dessutan ei rekke prosjekt for auka utvinning og forlenga levetid.

Resultatet er rekordhøge investeringar i åra somkjem, og ein brattare nedtur i bakkant.

Rundt eit utvida sentrum i norsk politikk er ei gjengs oppfatning at offensiv klimapolitikk gjerne kan sameinast med tilrettelegging for høg og varig utvinning av olje og gass. «Utvikle, ikkje avvikle» er det nye mantraet i kampen ommedianveljaren.

Meir miljømedvitne politikarar finn det problematisk at engasjementet for å forlenge levetida for norsk oljeverksemd er minst like stort som engasjementet for å løyse klimautfordringa. I internasjonale organisasjonar og politiske fora ser ein òg at den norske haldninga til olje- og klimapolitikk reiser kritiske innvendingar og spørsmål.

Elektrifisering forlenger oljeepoken. Eit tankevekkande utslag av den skarpe delinga av olje- og klimapolitikken er iveren etter elektrifisering av olje- og gassnæringa.

Gasskraftverk på oljeplattformene står for opp mot ein fjerdedel av norske Co₂-utslepp. Om ein ikkje lykkast med ein markant reduksjon i desse utsleppa, vil ein ikkje kunne nå 2030-måla for reduksjon i nasjonale utslepp.

Utan elektrifisering må oljeselskapa kjøpe utsleppskvotar til stadig høgare pris. Dette vil redusere lønsemda, føre til tidlegare nedstenging av oljefelt og raskare avvikling av verksemda. Eit tankekross står att om knapp kraft frå land skal nyttast for å redusere kostnadar og forlenge levetida for utvinninga som er hovudårsaka til klimautfordringa.

At elektrifisering kan svare seg for oljeselskapa, betyr ikkje at lønsemda for samfunnet er positiv. Investeringar i infrastruktur, høgare kraftprisar ogmindre tilgjengeleg kraft for næringsliv og hushald på fastlandet er ikkje med i oljeselskapa sine reknestykke. Og det er heller ikkje eksterne verknadar som tap av naturverdiar, beiterettar og så vidare.

Avveginga av eit vidare sett av omsyn kring elektrifisering er ei viktig oppgåve for politikarar og styresmakter. I ei balansert totalvurdering bør ein heller ikkje utelukke at delar av reduksjonen i utslepp fram mot 2030 kan bli kompensert gjennom kvotekjøp og tiltak i Europa, utan at ein gir slepp på ambisjonsnivået for nullutslepp i 2050.

Ordrebøkene etter oljen. Spørsmålet som melder seg med stadig større tyngd, er kva me skal leve av etter oljen.

Bakomdei prosjekta som no skal byggast ut, er det ingen kø av nye funn. Leiteverksemda har gitt skrinne resultat dei siste åra, spesielt i nordlege havområde. Når den pågåande boomen er bak oss, blir det krevjande å sikre vidareutvikling av oljeverksemda.

Det er kanskje difor ein no har byrja å snakke om at det er offshoreverksemda som sikrast utvikling, ikkje avvikling – og ikkje oljenæringa. No leitar ein nemleg med lys og lykter etter aktivitetar somkan gje sysselsetjing og aktivitet for ei leverandørnæring som etter kvart vil stå overfor stagnasjon og tilbakefall i tilfanget av nye feltprosjekt.

Langt framme i køen av alternativ står utvikling av vindkraft til havs. No har regjeringa omsider annonsert den første utlysinga av aktuelle område for havvind, med opning både for botnfaste og flytande vindmøller.

Her finst det nok eit visst potensial, ettersom bygging av installasjonar for havvind utvilsamt har grensesnitt mot plattformbygging.

At elektrifisering kan svare seg for oljeselskapa, betyr ikkje at lønsemda for samfunnet er positiv

Månelandinga som floppa. Eit anna alternativ til oljeutvinning er utvikling av verdikjeder for karbonfangst og -lagring (CCS). Dette er ein gjengangar med ei lang og brokete historie i norsk politikk. Mange peikar på CCS som ein potensielt viktig del av løysinga på klimautfordringa, men kostnadane er veldig høge, og lønsemda er ditto dårleg.

At karbonfangst og -lagring skal bli ein vesentleg kompensasjon for eit bortfall av olje- og gassaktivitetar, står ikkje til truande. Sjølv om utsiktene peikar i rett retning både for kostnadar og kvoteprisar, så finst det så godt som ingen investorar som står klare til å investere i karbonfangst og lagring utan betydeleg statleg medverknad.

I ei verd med mål om nullutslepp vurderer ein vidare omforming av fossile brensel til brensel utan utslepp. Gass frå undergrunnen kan til dømes konverterast til hydrogen, som deretter kan transporterast til aktuelle marknadar innanlands og utanlands. Men berre med høge kostnadar, stort tap av energi og med betydelege Co₂-utslepp – som må handterast.

Etter festen kjem testen. Felles for alle alternativ til olje er at lønsemda er negativ eller svak. Satsingar let seg dermed ikkje realisere utan direkte eller indirekte subsidiering frå staten si side.

Sjølv med stor teknologioptimisme vil det ta mange år og mykje erfaring før dei nye verksemdene kan bli rekningssvarande. Dermed finst det ingen alternativ som er i nærleiken av å måle seg med oljeutvinning, korkje når det gjeld omfang eller lønsemd.

Resultatet av skattepakka for oljenæringa er ei stimulert opphoping av prosjektaktivitet dei nærmaste åra og ein brattare nedtur i bakkant. Med andre ord ei destabilisering. Omstillinga til nye aktivitetar som havvind, hydrogenproduksjon, karbonfangst og -lagring blir dermed bremsa, samstundes som press mot kapasitet og kostnadar i offshorenæringa reduserer konkurranseevna for dei nye aktivitetane.

Skatteletten for oljenæringa har ført med seg høgare økonomisk aktivitet – og høgare renter enn me elles ville hatt. Utan skattepakka kunne det siste oppsvinget vore dempa, reduksjonen i oljeaktivitet kunne ha kome meir gradvis, og omstillinga kunne blitt meir gradvis og mindre kostbar.

Avveginga mellom omstilling og vidareutvikling er ei særs krevjande øving.

Det viktigaste politikarane kan gjere, er truleg å unngå finstyring gjennom skattepolitikken og heller legge til rette for prising av Co₂-utslepp, ei varsam leiteverksemd, forpliktande mål for reduserte utslepp, utvikling av kunnskap og ny teknologi, og dessutan stabilitet i økonomisk regulering og skattemessige rammevilkår.

Innafor slike rammer bør ein overlate til næringslivet å sikre ei kostnadseffektiv og smidig omstilling.