– Nu dat sáhttet lohkat mii eat oba dárbbaš ge dulkka
Eadneolmmoš balaha ahte eiseválddit jáhkket ahte ii adno sámegielat dulka jos olbmot eai jearat dan.
– Lei nu ahte mun lean leamašan mánáin doaktára luhtte ja lean máŋgii vásihan dan ahte go mun in leat bivdán dulkka, de lean mun šaddan dulkot munno máná gulahallama doaktáriin vai son ádde maid moai hálle, muitala váhnen Ánne Márjá Guttorm Graven.
Son dadjá ahte dán háve lei smiehttan sihtat dulkka, danin go medias lei oidnon ahte Romssa buohcceviesus vuoruhit dulkomiid ja ávžžuhit olbmuid bivdit dulkka. Dalle riŋgii Ánne Márjá buori áiggis ovdal doavtterdiimmu telefonnummarii mii čuoččui gohččumis.
– Álggos ii vástidan oktage, muhto go lei mobiltelefonnummar, de mun sáddejin dieđu dan nummarii. Sullii vahkku maŋŋá de riŋgii dulka. Moai hálešteimme ja mun muitalin goas munnos lea diibmu ja ahte lea mánná gii galgá doaktára lusa, ja de logai ahte soaitá leat dulka, muitala Ánne Márjá.
Son muitala ahte son vikkai čilget sutnje manin son sihtá dulkka, ja dulka vástidii ahte dan gal ádde son. Dulka jearai dohkke go telefondulka, ja Ánne Márjá dajai vel oktii ahte lea mánná gii galgá doaktára lusa ja son ii ádde mo dat galgá mannat bures, muhto heađis ferte dohkket.
– Nu ahte son ii lohpidan maidege telefonságastallamis, muhto mun vurden gal ahte oaččun dieđu mo dat šaddá. De in gullan šat maidege dulkkas ahte boahtá go dulka vai ii, ja go bođiime doavttirdiibmui de ii lean dulka. Doavttir gal lei dieđusge nu buorre, sus ii leat gal mihkkege das gal, muhto mánná ii gal hála doaktariin go doavttir dárusta, dadjá Ánne Márjá.
Son ii loga cuiggodit doaktára, muhto dulkabálvalusa man eai váldde duođas, mii su mielas lea váidalahtti ja vahát.
– Dat mii lea nu vahát go olmmoš vásiha ahte ii oaččo dulkka vaikke bivdá dan, lea ahte olmmoš ii soaitte gillet dan bivdit. De sáhttet eiseválddit dadjat ahte sámegielagat eai dárbbaš dulkka, dadjá Ánne Márjá.
Vuollegis vuordámušat
– Mun ledjen gal hui eahpádusas ahte boahtá go dulka obanassiige. Mus ledje nu vuollegis vuordámušat oažžut maidege eatnigillii ja ahte dát vuoiga doaibmá, muitala Ánne Márjá.
Son dadjá ahte telefonságastallan dulkkain dego geažidii ahte ii dulka gal boađe, vaikko ii dadjan ii dahje jo.
– Mun dovden maŋŋá dan diimmu ahte manne in ođđasit riŋgen ja gáibidan veahá garraseappot, go mun oidnen ahte mánná ii hállan doaktáriin, muitala Ánne Márjá.
Ovdal vásihan ahte ii doaimma
– Mus leat guokte máná, ja mun lean ovdal vásihan dan ahte vuosttaš bátnedoavtterdiimmus ii meinnestuvvan dárogielat bátnedoaktara luhtte. Dan maŋŋá mun ožžon Kárášjohkii bátnedoavtterdiimmu mánnái, oainnat go doppe nagodii gulahallat bátnedivššáriin ja dat manai hui bures, dadjá Ánne Márjá.
Son muitala ahte dál go mánná lea sturron, de gal sáhttet dárogielat bátnedoaktára lusa mannat, muhto vuosttaš háve dat gal ii oba mannan ge.
– Nu ahte dulka lea oalle dehálaš ja maiddái sámegielat bargit, muitala son.
Eará rutiinnat go dat mii báhpiris čuožžu
UNN vástida ahte sii geavahit Davvi Dearvvašvuođa oktasaš šiehtadusa sámi dulkomii. Das čilgejit ahte jos lea vejolaš, de sáhttá diŋgojuvvot dulka máŋga beaivvi ovdal doavtterdiimmu, muhto lea maid vejolaš diŋgot oanehit áiggis.
Ávvir lea oaidnán gova doaktárgohččumis, mas sihtet riŋget njuolga telefonnummarii diŋgot dulkka, dahje riŋget ovttadahkii gos šiehtadus lea.
– Dál, go lean Mánáid- ja nuoraidmedisiinnalaš poliklinihkain hállen, de lean ožžon diehtit ahte UNN rutiinnain lea nu ahte galgá riŋget njuolga ossodahkii, iige dan nummirii mii gohččumis čuožžu. Čoavddus váttisvuhtii lea addit pasieanttaide rivttes dieđuid gohččunreivves, muitala Ánne Márjá.
Davvi-norgga universitehtabuohcceviesu gulahallanráđđeaddi Jørn Resvoll muitala ahte mánáid- ja nuoraidklinihkka lea iskamin galgá go gohččunreivves leat čuokkis gokko pasieanttat ieža sáhttet diŋgot dulkka, vai galgá go váldot eret.
– Njuolggadusat dan birra leat veaháš eahpečielgasat, ja mii háliidat de vuos čielggahit dulkabálvalusain/finnmárkku buohcceviesuin mo dat galgá gaskkustuvvot boahtteáiggis, dadjá Resvoll.