– Kárášjoga sohkagirji ii leat dievas
Dan lohká Laila Somby Sandvik Kárášjoga sohkagirjji ođasmahttinbarggu álggahandoaluin. Son muitala Kárášjoga sohkagirjái mii almmuhuvvui 1987:s, eai čállon mánát geat ledje olggobeale náittosdili riegádan.
Lágideaddji SVD Musea- ja historjásearvi ja Kárenaš Sámi giellaja kulturguovddáš lei bovden kárášjohkalaččaid boahtit doaluide main lea ulbmil ođasmahttit Kárášjoga sohkagirjji mii almmuhuvvui loahpageahčen 1987:s.
Laila Somby Sandvik lei okta dain olbmuin mannan duorastaga doaluin gii muitalii kárášjohkalaččat eai lean nu duđavaččat báhpa Schytte-blix «Karasjokslekter» sohkagirjjiin go báhppa ii fuollan sohkagirjái daid mánáid geat ledje riegádan olggobeale náittosdili. Laila muitala guktot su váhnemat leigga riegádan olggobeale náittosdili.
– Loahpas beasaiga sohkagirjái go soai leaigga nu boarrásat. Mu eadni ja áhčči leigga guktot nugohčoduvvon luovosmánát. Mun in gohčot luovosmánnán go ii oktage mánná leat čadnon, iige nubbi leat luovos, lohká Somby Sandvik ja lasiha:
– Sivva manin beasaiga sohkagirjái, lei go soai leigga riegádan nu áigá. Muhto báhpa gázzi eai sáhttán muitalit munnje mii dat lei dat lágaid mii gilddii ja gos áhčit galge addit duođaštusa. Mun vuollánin go mun in lean nu roahkkat velá dalle. Kárášjoga sohkagirji ii leat dievaslaš go nu olusat váilot. Dieđus lea nu go dás hállui, áhčiin leat dušše mánát, etniin eai leat mánát, lohká Laila Somby Sandvik.
Nuorain sohkaberoštupmi
Laila
Son muitala su mánáin lea stuorra beroštupmi oahpásmuvvat iežaset sogain ja maiddái áhči beale sogain gos leat olu sohkabeale berošteaddjit.
– Mun jurddašan ahte Biretáhkku, gos mun bajásšadden, son lei okto mánná ja sutnje ledje oarpmealit ja vilbealit hui dehálaččat. Eadni maid lei okto ja sutnje šadde maid fuolkkit hui dehálaččat. Lea erohus bearrašis bearrašii man olu beroštit fulkkiin, lohká Laila Somby Sandvik.
Logaldalai Guovdageainnu sohkagirjji barggu birra
Siebe Niillas dahje Nils Johan Heatta lea máŋgalot jagi čohkken dieđuid sohkagirjái. Son deattuhii ahte lea hirbmat dehálaš sohkagirjebarggus ahte lea soahpamuš olbmuiguin geaid namaid bidjá sohkagirjái, oktan vuolláičállimiin.
Siebe Niillas dahje Nils Johan Heatta čájehii iežas máttuid bokte mo son lea bargan dan ektui.
– Barggan juohke beaivvi iđđedis eahkedii, muitala son.
Siebe Niillas lohká álggos ferte mearridit makkár sohkagirjji áigu čállit, leago girjin vai digitála čálusin. Muitala son lea bidjan sohkagirjeáppa iežas telefuvdnii nu ahte sus lea álo sohkagirji fárus. Lohká gávdnojit máŋggalágan sohkaprográmmat maid sáhttá oastit, muhto vároha atnimis neahttaprográmmaid gosa guksi ja guollemuorra besset bidjat iežaset dieđuid, ja dat eai soaitte álo leat luohtehahttit.
Vurke dieđuid guovtti sadjái
Siebe Niillas muitala son lea oastán dihtorprográmma gosa vurke dieđuid, muhto sus lea maid eará čoavddus ja vurke máŋgii beaivái juohke beaivvi daid dieđuid, amas ii masse dieđuid. Go diet ášši lea ortnegis, de ferte mearridit makkár dieđuid galgá čohkket.
– Sohkagirjjit čuvvot dušše áhči beale soga, ii eatni. Go náittospárra náitala, de čállo kirkogirjái geat leat pára áhčit, muhto eai eatnit, lohká Siebe Niillas.
Lea vejolaš bidjat sihke eatni ja áhči beale soga, muhto girji šaddá hirbmat stuoris, digitála hámis lea álkibut dan dahkat. Ja de ferte smiehtastit makkár gillii galgá sohkagirji čállot. Lohká lea vuogas jus ráhkada alcces prošeaktaja bargoplána ja jurddaša mo barggu áigu ruhtadit.
Dieđuid čohkket ja soahpat olbmuiguin
– Mu vuolggasadji lea ahte dieđut mat ovdalis leat almmuhuvvon girjin, daid sáhttá almmuhit ođđa girjjis almma maid ge. Dieđuid maid olbmot sáddejit duođaštit ahte sii suvvet daid almmuhuvvot girjjis (vurke buot alccet duođaštussan), lohká logaldaladettiin ja muitala jus eahpida lea go lohpi almmuhit muhtin dieđuid, de gávdná dieđuid slektsgransking Datatilsynet neahttasiiddus.
Son rávve ráhkadit skovi masa olbmot sáhttet dieđuid čállit ja vuolláičállit daid. Muitala son álo merke gos lea dieđuid gávdnan.