Hans K. Mjelva

Hlåg Solbergregjeringas største reform, kommunereforma, an til å bli ein fiasko. I august hadde berre tre av 428 kommunar bestemt seg for å slå seg saman. Så tok kommunalminister Jan Tore Sanner (H) grep. Det lønte seg litt for godt å takke nei. Som Sanner sa det sjølv: «Problemet med dagens inntektssystem er at det straffer kommuner som ønsker å slå seg sammen.»

Difor endra regjeringa inntektssystemet til kommunane, med verknad frå 1. januar 2017. Straffa vart flytta frå dei som sa ja til dei som sa nei. Kommunanes interesseorganisasjon KS rekna seg fram til at fire av fem småkommunar ville tape på det nye systemet. 260 av landets 428 ordførarar skreiv under på eit opprop mot endringa, som dei meinte var ein plan for tvangssamanslåing.

Uansett, planen fekk fart på reforma. 428 kommunar vil i 2020 bli til 356.

MEN REFORMA er ikkje over. I mai kunne den nye kommunalministeren, Monica Maeland (H), fortelje at regjeringa vil forlenge systemet med økonomiske godbitar til kommunar som ombestemmer seg og likevel vil slå seg saman.

Fordi, som regjeringa skreiv i kommuneproposisjonen ho la fram i mai: «Det fortsatt er behov for endringer i kommunestrukturen.»

Regjeringa viser til at sjølv etter samanslåingane vil over halvparten av kommunane ha under 5000 innbyggjarar. Regjeringas ekspertutval meinte i 2014 at minstekravet burde vere 15.000. Stortingsrepresentant Ove Trellevik (H) tok nyleg til orde for å halvere talet på kommunar i det nye Vestland fylke (Hordaland og Sogn og Fjordane).

SÅ KOMMUNEREFORMA går vidare. Men regjeringa har mista eit viktig verkemiddel: Tvang. Regjeringspartia Høgre, Frp og Venstre har vore åleine om å tvinge gjennom samanslåingar. Etter valet i fjor har ikkje dei lenger fleirtal.

Dermed blir inntektssystemet viktigare.

Her har regjeringa litt spelerom, for opposisjonen er ikkje heilt samla. Då Senterpartiet i vår foreslo å reversere Sanners endringar av inntektssystemet, fekk dei ikkje støtte frå KrF og Ap. Sanners endringar blir dermed ståande.

Inntektssystemet til kommunane er notorisk komplisert, fullt av tekniske detaljar som kan brukast til å stramme skruen. Regjeringa ønskjer til dømes å endre den såkalla distriktsindeksen, som bestemmer kor stort «distriktstillegg» kommunane får frå staten.

Då forslaget først kom, rekna Jan Mønnesland, tidlegare forskingsleiar ved Norsk institutt for by- og regionsforsking (NIBR), seg fram til at distriktskommunane ville tape over 300 millionar kroner på omlegginga. Men premissane for reknestykket er uklart. Dessutan er heile saka utsett til neste år.

HOVUDARGUMENTET for heile kommunereforma har vore å sikre kvaliteten på tenestene kommunane leverer. For det er jo ikkje populaert å snakke om å kutte i offentlege utgifter her i landet. Likevel handlar reforma om pengar, men då om å bremse utgiftsveksten som kommunane uansett vil få som følgje av eldrebølgja. Det er jo både naudsynt og fornuftig.

Men det er grunn til å spørje om fornufta i, og motiva bak, dei mange nye krava som regjeringa no pålegg kommunane. Frå i år må alle kommunar ha lege, sjukepleiar, fysioterapeut, jordmor og helsesøster. Frå 2020 må dei i tillegg ha ergoterapeut, psykolog og tannlege. Også innanfor brannvern har det kome nye krav til heiltidsstillingar. Det er sikkert meir – det er ikkje lett å ha oversikta.

I mange små kommunar eg har snakka med dei siste dagane spør rådmenn og ordførarar seg om kva motivet til regjeringa er. Dei nye krava gjer det stadig meir vanskeleg og dyrare å vere liten. Dei gjer det stadig vanskelegare å stå åleine. Viss pålegga er ein tildekt strategi for å presse småkommunar til å slå seg saman, så kan det faktisk fungere, sjølv om det er ein merkeleg måte å styre eit land på.

Resultatet av endringane viser seg allereie. I ei spørjerunde BT har gjort svarer eit fleirtal av ordførarane i det nye Vestland fylke ja på spørsmålet om endringane i inntektssystemet og krav frå regjeringa gjer det vanskelegare å halde fram som eigen kommune.

MEN, DET ER KLART,

politikk er det mogleges kunst. Kommunesamanslåingar er politisk vanskeleg. Parti som tvingar kommunar saman på tvers av folkeviljen, må rekne med å bli straffa i neste val. Dessutan gjev ikkje tvang den beste føresetnaden for at samanslåinga skal bli vellykka.

Langt betre då å la pengane gjere jobben. Uklare årsaker hindrar opprør og motstand, skaper passivitet og resignasjon.

Dei nye krava gjer det stadig meir vanskeleg og dyrare å vere liten.

Før regjeringa endra inntektssystemet hadde små kommunar lite å tape på seie nei til samanslåingar. No merkar dei det. Ikkje minst dei som har relativt kort avstand til naboen og som likevel ikkje ville slå seg saman, dei regjeringa definerer som «frivillig små».

Dei vil merke det meir og meir. For inntektssystemet fungerer no òg slik at kommunar med låg folketalsvekst, eller nedgang, mister inntekter. Og dei er det mange av i Distrikts-Noreg. Og har kommunen lagt ned alle skulane utanom ein, alle sjukeheimar utanom ein, og reinska kommunehuset til beinet, så er det ikkje så mange stadar att å gå, enn å leggje seg under naboens tre og døy.