Når lyden av skogsmaskiner er søt musikk

Sitkagranen på Lerøyna er dødsdømd. Ubønhøyrleg tek e maskina stadig nye jafs av ein skog som har stått i 30 år.

– Søt musikk, seier Jan Nordø. Leiaren i Naturvernforbundet Nordhordland frydar seg over lyden av anleggsmaskiner, og det er slett ikkje kvar dag. Dei gjer kål på sitkagrana, som er svartelista i Noreg.

Har fått fotfeste

Kampen mot sitkagrana er ikkje ukontroversiell. Mange meiner den hurtigveksande grantypen er ein nytteplante som fortener å omtalast som alt anna enn pøbelgran. Men sjølv sitkagranas forsvararar er tilbøyelege til å vera einige i at ho ikkje høyrer heime her ute i havgapet i Austrheim.

Men nett her har ho fått godt fotfeste i løpet av dei seinaste 30 til 50 åra, seig og salt- og vindtolerant. Eit raskt blikk over øyar og holmar i nærleiken er nok til å stadfesta det. Motivasjonen for å innføra ho var pengar.

Grunneigarane fekk 50 øre for kvar ny plante som vart planta, og sitkagrana vart ganske ukritisk og i stort omfang sett ut i det som gjennom tusenår hadde vorte forma til kystlynghei, ein landskapstype som i dag er oppført som sterkt truga.

Kystlyngheia har fått status som utvald naturtype, og tanken er at denne delen av Lerøyna skal førast tilbake til kystlynghei og naturbeitemark. Då må sitkagrana til pers.

Den same staten som betalte for utplanting, betalar no for snauhogsten. 270.000 kroner ert ilsk o tet Naturvernforbundet Nordhordland har fått f rå Miljødirektoratet og Fylkesmannen til arbeidet.

Sitkagran ligg strødd i landskapet. På ei halv veke er det allereie gjort eit stort innhogg idet som lengevarm ørk ungskog. Terrengformasjon ane har kome til syne att. Dei som nyttar turstien ut til Knoppsteinen og inn att i Vaulen, får kanskje mindre ly for nordvesten, men meir kvile for augo.

Jan Nordø nyt det, der han stig over eit tjukt lag med oppmalt sitka. Grana som vart innført til Noreg for meir enn 100 år sidan, har etablert seg og spreidd seg i eit omfang som kanskje ikkje var tilsikta. Ho har okkupert land, fortrengt naturtypar og i mange tilfelle kvelt naturmangfaldet over store område.

Nye oppdrag ventar

– Men denne jobben som blir gjort her no, må følgjast opp. Vi må syta for at beitepresset blir slik at vegetasjonen blir halden nede, seier Nordø og stiller seg til disposisjon for dei grunneigarane som måtte villa ta opp att tradisjonen med lyngsviing.

Nordø har gått kurs. Han let blikket gli over skjergarden, og raskt identifiserer han andre lokalitetar, der han håpar å sleppa maskinane laus på nye ryddeoppdrag. Men då trengst det meir midlar.

– Vi må få med oss kommunen i dette arbeidet. Austrheim kommune slår i kommuneplanen fast at dei skal motverka attgroing av opne landskap, og at dei skal prioritera rydding av uønskt vegetasjon. Eg ønskjer å sjå at dei aktivt følgjer opp slike mål ved å prioritera midlar til dei. Vi kan ikkje lita berre på løyvingar frå Fylkesmannen, seier Nordø.

Pilotprosjekt

Ryddinga av Lerøyna er ein del av pilotprosjektet «Rydd ein holme», som Naturvernforbundet Nordhordland starta opp for nokre år sidan. Den ytre delen av

øya vart rydda på dugnad, men utan effektive maskiner viste innsatsen lite att i landskapet. No har dei hyrt Lerøy Skog AS til å gjennomføra arbeidet. Det er Tomas Lerøy (38) som held styr på arbeidslaget, to mann med motorsag, i tillegg til han i fliskuttaren.

Lerøy er både sauebonde og skogryddar. Der sauebonden gler seg over eit landskap som snart kan overlatast til utegangarane for vidare pleie, er skogfagmannen i han atskilleg meir reservert.

– Sitkagran er eit framifrå treslag. Sterkt, produktivt og med god avkastning for skogeigaren, seier Lerøy, som fekk avslag hjå Fylkesmannen då han for nokre år sidan ville planta ut sitka litt lenger inne i kommunen.

Han skulle gjerne sett at skogen på Lerøy let seg utnytta på skikkeleg vis, men det er uråd under dei gjeldande rammevilkåra. Ikkje finst her vegar å frakta virket på, og ikkje ville det svara seg å lasta på lekter og båt.

– Burde byggja med sitka

Også andre skogfolk som BT har snakka med, er kritiske til det omdømet sitkagranen har fått i mange miljø.

–D eter fortvil ande at naturverna rane har fått definisjons retten i dennesaka, seier Erling Birkeland, fungerande dagleg leiar i Bergen Skog- og Træ plantning s selskap.

– Eit fantastisk treslag, som byggjematerial, men ikkje minst er sitkaen ein framifrå karbonbindar. Vi burde byggja meir med sitka, seier Birkeland.

Kjell Andreassen er seniorforskar ved Norsk Institutt for Bioøkonomi (NIBIO). Han meiner sitkagrana har fått eit ufortent dårleg rykte.

– Sitkaen er lett og sterk. I første halvdel av førre hundreår blei han mellom anna brukt til å byggja fly med. At ein slik ressurs blir kalla for pøbelgran er rart, seier Andreassen.

SJANSELAUS: Sitkagrana er framifrå i eit klimaperspektiv og har eit stort potensial i kommersiell skogsdrift. Samstundes er treet svartelista i Noreg, mykje på grunn av potensialet for spreiing

kaen på veg til å bli flis på Lerøyna i Austrheim.

FELLES SAK: Jan Nordø (til v.) og Tomas Lerøy er ikkje einige om sitkagranas eventuelle kvalitetar og manglar, men på Lerøyna tek dei begge i eit tak for å syta for at treslaget blir fjerna frå kystlandskapet.

VIND FÅR FART: Horisonten blir rein der sitkaen har stått i 30 år. I perioden 1960 til 1975 vart det planta ut nesten 25.000 dekar med sitkagran årleg i Noreg.

HARDFØR: Få artar toler saltvatn og blest så godt som sitkagran. Dette var mellom årsakene til at sitka blei planta langs kysten i skogreisingsperioden mellom 1950 og 1980.

SPREIINGSFARE: Ikkje eit skot må stå att. Tomas Lerøy sjekkar at det ikkje står noko att etter sitkagranryddinga ytst på Lerøyna. Kompanjongen Mats Haugsvik i bakgrunnen.