Snart har me fått ein kultur som heile verda meiner det er verd å ta vare på.
Stev, dans og spel frå Setesdal er på full fart inn på Unesco si verdsarvliste over immateriell kulturarv. Då får kulturen same statusen som tango frå Argentina og flamenco frå Spania.
– Snart har me fått status som ein kultur som heile verda meiner det er verd å ta vare på. Kan det bli betre, seier Gunnar Stubseid og dreg bogen over fela i rein glede denne knallvarme sommardagen på praktgarden Helle med utsyn til Straumsfjellet.
Provet kan du sjå på biletet av nettsida til Unesco si liste over immateriell kulturarv. Der er søknaden «practice of traditional music and dance in Setesdal. Playing, dancing and singing» no inne på nominasjonslista og klar til godkjenning.
Over seks år med hardt og nøye arbeid har passert nålauget og ventar på godkjenning hjå Unesco i Paris, noko som vil skje hauste 2019. Då vil gangaren frå Setesdal ha same status som tangoen frå Argentina og flamencoen frå Spania.
– At folk utanfrå ser verdien av noko, er ofte det som må til for at også lokale folk skal sjå kva arv og kultur dei er ein del av. Eg har stor tru på ringverknadane av dette, ikkje minst for rekrutteringa, seier Gunnar Stubseid.
Kona Kari Margrete Okstad og han er mykje å takke for det som nå er i ferd med å skje. Saerleg kona. Det byrja med at ho fekk ein idé i 2012.
– Eg arbeidde som fagkonsulent ved Setesdalsmuseet då og talte med fleire på nasjonalt hald om Unesco si verdsarvliste for immateriell kulturarv og om ikkje Setesdal skulle freiste å få ein plass der, fortel Okstad.
Setesdal spelemannslag likte planen og starta nominasjonsarbeidet med å få dans, spel og kveding frå Setesdal godkjend. Okstad fekk eit hovudansvar.
LEVANDE KULTURARV
Hausten 2012 reiste Okstad og spelemann Hallvard Bjørgum rundt i kommunane Valle, Bykle og Bygland for å registrere slåttar og stev i ein database. Heile poenget med den immaterielle kulturarvlista er at kulturen må vaere levande og oppegåande, ikkje eit minne om noko som var. Han må vaere verksam i røynda.
Og det er han i Setesdal. Meir levande enn på lenge.
Heldigvis overlevde dansen og spelet pietismen frå vekkinga som fór over dalen. Frå 1880 og utover var det mange som fekk valet: Jesus eller fela. Mange brann eller knuste fela.
50- og 60-talet blei likevel det endelege botnpunktet. Då var det svaert få utøvarar att. Mange var redd tradisjonen ville døy heilt ut. Torleif Bjørgum var nesten heilt «eisemadde» med fela. Så kom sekstiåttarane og den grøne bølga, og nye utøvarar tok opp dei gamle tradisjonane.
Sidan har setesdalkulturen berre fått meir og meir trykk i blodomløpet takka vere Stubseid, Hallvard Bjørgum, Kirsten Bråten Berg, Folke Nesland, Bjørgulv Straume og fleire.
Ungdomar som Vetle Hoslemo Tveiten (kvedaren frå Norske Talenter) og songaren Birgit Rysstad, og generasjonen over med Sigrid Jore og Kim Rysstad er døme på at det no veks og gror betre enn på lenge.
MANGE RUNDAR
– Levande arv har me, men me ville gjerne vise han fram gjennom ein god søknad til Unesco. Eg fekk jobben med å skrive den første, fortel Stubseid.
Han er magister i etnologi og har vore rektor på Ole Bull-akademiet i Voss. Samstundes er han ein av dei fremste spelemennene dalen og Noreg har. Kari Margrete Okstad er einaste i Noreg med hovudfag i folkedans og er ein framifrå dansar. Ho har jobba med folkekulturen heile livet.
Nominasjonen i 2013 endte likevel i veggen til Kulturrådet. Han kom aldri vidare til Kulturdepartementet, som formelt må gjere søknaden til sin før han kan havne hjå Unesco sitt senter i Paris.
Det blei skrive nye søknader i 2014 og 2015. Så viste det seg at Noreg mangla ein database for immateriell kulturarv – noko Unesco krev.
– Me fekk til slutt alt av formalitetar og formuleringer på plass. I 2017 gjekk alt gjennom og Kulturdepartementet skulle sende til Unesco. Men dei gløymde seg og bomma med nokre timar på fristen. Dermed rauk 2018, fortel Kari Margrete Okstad.
No ligg endeleg søknaden i Paris, og Unesco har lova handsaming i 2019. Det siste møtet i Unesco er i røynsla berre ein formalitet. Det trongaste nålauget er allereie passert.
– KAN BLI HEILT ENORMT!
Det er kveding (gamalstev og nystev), spel på fele og munnharpe og gangar-dansen som er med i søknaden. Setesdalkulturen blir første kulturelementet frå Norden som kjem inn på hovudlista for immateriell kulturarv.
– Kva det vil føre til? Det kan bli heilt enormt! Eg vonar dei tre kommunane Bygland, Valle og Bykle legg seg i selen og freistar å utnytte dette maksimalt. Eg vonar Kilden i byen ser kor viktig Setesdal og folkemusikken er. Eg vonar på ein vekselverknad der både kulturen gror og ringverknadane rundt, til dømes reiselivet, veks, seier Stubseid.
SKRYT FRÅ MINISTEREN
Kulturminister Trine Skei Grande er imponert.
– Setesdalmiljøet har gjort eit grundig og godt arbeid med nominasjonen, som Kulturrådet på fagleg grunnlag har meint Noreg skal fremje. Nominasjonen som no ligg til vurdering hos Unesco, er god og vil stå seg godt.
Ho seier det er ein stor jobb å bli innskriven på Unescos verdsarvliste, men at det og er ein stor jobb å halde på plassen der.
– Dette er eit kontuinuerlig arbeid som blir gjort kvar dag av tradisjonsberarane på grasrotnivå, seier statsråden.