Kva er vitsen med vitsen?

KOMMENTAR: Donald Trump & Co. er fornaerma fordi komikar Michelle Wolf gjorde narr av dei på ein festmiddag i Washington D.C. Som vel er heile poenget med å hyra ein narr.

Hugsar du narren? Om ikkje anna, møter du han kvar gong du tek fram ein kortstokk og legg til sides jokeren.

Narren er ein historisk figur som kan sporast tusenvis av år tilbake i tid. Men me kjenner nok best til middelalderens europeiske narrar, gjerne kortvokste karar i dette pussige kostymet, som var tilsette ved hoffet for å gjøgla og underhalda. Det heilt spesielle med narren var at han også kunne driva ap med fyrsten, koma med kritikk andre ikkje ville kome unna med.

Som det står i teaterleksikonet på teaternett.no, hadde narren ei rolle som ikkje skulle takast alvorlig. Ingen kunne bli fornaerma av å bli erta av ein narr: «Samtidig hadde fyrsten nytte av å få kritikk på en humoristisk måte: Han fikk beskjed om hvilke oppfatninger folk hadde av han, og kunne dermed endre seg og gjøre seg mer populaer. Det kunne ligge alvor bak narrens spøk.»

Korrespondentmiddag i D.C.

Spol 300–400 år fram, dra frå Europa til dagens USA, og til den årlige korrespondent-middagen i Washington D.C. i helga. Der var komikaren Michelle Wolf hyra inn for å stå for den tradisjonelle «roasten». Roast er ein sjanger innanfor stand up-komikk der ein driv med humoristisk fornaerming. Premissen er at heidersgjesten må ta det heile med sjølvironi og ikkje har lov å bli fornaerma eller sur. I alle fall ikkje offisielt.

Nå var ikkje heidersgjesten til stades, i år som i fjor. Men fram til Donald Trump blei president, har altså presidenten alltid stilt opp på den tv-sendte middagen – så sant han ikkje har vore skoten. Til gjengjeld ringte Ronald Reagan inn frå sjukesenga i 1981.

Korleis det gjekk med Wolf i helga? Vel, tilbakemeldinga har vore blanda, for å seia det slik. Ein del av gjestene i rommet lo, andre lo definitivt ikkje. Somme tykte dette var moro, andre at det var langt over streken. Nokre få forlét rommet i protest, men både Trump-rådgjevar Kellyanne Conway og pressetalskvinne Sarah Huckabee Sanders blei sitjande, med steinansikt, mens spøkane hagla mot dei.

Ei skam?

Det var kanskje ikkje så overraskande at Trump-tilhengarar og folk som tidlegare pressetalsmann Sean Spicer etterpå meinte Wolfs monolog var ei skam. Heller ikkje at Trumps favorittkanal Fox News var over seg. Men dei fornaerma fekk også støtte av ein del journalistar som ikkje tilhøyrer høgresida i det polariserte, amerikanske samfunnet. Maggie Haberman i liberale The New York Times skreiv på Twitter at det var imponerande at Sanders blei sitjande mens ho blei så durabelig kritisert på nasjonalt fjernsyn, mens Mika Brzezinski frå MSNBC meinte Sanders fortente ei orsaking frå arrangøren. Og seint søndag kom Margaret Talev, president i korrespondentforeininga som arrangerer middagen, med ei erklaering om at årets monolog ikkje bidrog til formålet om å samla seg i kampen for ei fri presse. Ho varsla at ein vil sjå på opplegget for neste år.

Ja, og så melde sjølvsagt The Tweeter in Chief seg. «Korrespondentmiddagen i fjor var ein fiasko, men dette året var det pinleg for alle involverte. Legg ned arrangementet, eller start heilt på nytt!» tvitra Donald Trump.

Vitsen Donald Trump

Det er på ingen måte første gong (komikar)monologen på korrespondentmiddagen blir omdiskutert. Stephen Colberts tale i 2006 fekk på ingen måte George W. Bush til å le. Og ei av historiene som går om kvifor Donald Trump i det heile tatt bestemte seg for å setja alle klutar til for å bli president i USA, er at han blei så eitrande forbanna og fornaerma då Barack Obama (og komikar Seth Myers) herja med han på korrespondentmiddagen i 2011.

Tenk at – eller om – humor kan få så alvorlege konsekvensar.

Sidan har fleire rykt inn til forsvar for Wolf, blant anna Habermans kollega i New York Times, James Poniewozik, som meiner Wolf ganske enkelt gjorde jobben sin. Hyrer du ein komikar for å levera skarp politisk humor, og så får skarp politisk humor, så kan ikkje det vera saerleg sjokkerande.

Poenget med ytringsfridom?

Noko av ironien i det heile er at korrespondentmiddagen, på eit overordna nivå, skal vera ei feiring av ytringsfridom og pressefridom – tema som er blitt ubehageleg aktuelle under eit presidentskap der løgn erstattar sanning og åtak på den frie pressa har blitt rutine. Og så skal ein kritisera nokon som ytrar seg fritt?

Men kva er effekten av Wolfs monolog? Sannsynlegvis forsterkar han bare splittinga mellom høgre og venstre i USA, uavhengig av kor treffsikker eller ei han var. Dette blei også eitt av paradoksa rundt valet av Trump som president. Mannen hadde jo blitt så grundig latterleggjort av alle dei fantastiske (liberalt innstilte) komikarane i USA at han umulig kunne veljast? Som Seth Myers sa den famøse kvelden i 2011, blei han overraska over at Trump i det heile tatt stilte som presidentkandidat «since I just assumed that he was running as a joke».

Men komikaranes kampanje mot vitsen Trump slo tilbake på dei sjølve, som ein bumerang. Den smarte elitens humor trefte ikkje folket som vurderte å stemma på Trump.

Betyr det at komikarane – vår tids narrar – bør slutta å vitsa med makta? Absolutt ikkje! Om dei bare lever opp til dette eine, absolutte kravet til all komedie: Få oss til å le!

Noko av ironien i det heile er at korrespondentmiddagen skal vera ei feiring av ytringsog pressefridom.