Oljefondet er den nye oljen

KOMMENTAR: Hovudpoenget med ressursforvaltninga er å gjere økonomien uavhengig av oljen.

Tenk om du vann fem millionar kroner i Lotto. Kva ville du gjort med pengane? Noko av premien hadde du kanskje brukt på deg sjølv og dei naermaste. Truleg hadde du unnt deg litt meir, av forbruk, fritid og ferie, til dømes. Kan hende du hadde gjeve bort delar av pengane, til barn og barnebarn, og kanskje litt til gode føremål. Men vesentlege delar av gevinsten hadde du truleg spart, gjennom nedbetaling av gjeld eller investeringar i eigedom og aksjefond.

Rikdommen gjer noko med oss

Den norske modellen for forvaltning av olje- og gassinntektene følgjer faktisk eit ganske så likt mønster. Når lønene i Noreg har auka meir enn i nabolanda, er dette eit uttrykk for at me har unnt oss litt ekstra som følgje av oljerikdommen. Dette ser ein og ved at norske politikarar er meir romhendte enn dei ville vore utan oljeinntekter, både med oss sjølv og andre.

Tendensen er i tillegg at samla arbeidsinnsats er mindre i Noreg enn elles i Europa, noko ein neppe kunne teke seg råd til utan oljeinntekter. Vidare har me kosta på oss den største og mest kostbare offentlege sektoren i Norden, der massive ressursar går med til langtekkelege prosessar og reformer med ei nytte som knappast står i stil med kostnadane. Om du tviler, tenk på striden rundt pensjonsreform. For ikkje å snakke om kommunereforma.

Men trass i alt har inntektene frå oljeverksemda vore så enorme, at utgiftene likevel ikkje har strokke til. Høge løner og romhendte politikarar har ikkje vore nok til å hindre at ei enorm formue har hopa seg opp på staten si hand.

Ved å skilje inntektene frå oljeverksemda frå bruken av dei same inntektene har ein lykkast i å sette bort vesentlege delar av ressursrikdommen på Oljefondet. Eller Statens Pensjonsfond Utland (SPU), som er det offisielle namnet. Fondet har blitt større enn nokon kunne tru. Med ein marknadsverdi i dag på 8000 milliardar kroner, har kvar og ein av oss 1,5 millionar kroner i innskot på SPU.

At ein ikkje har skusla bort alle oljeinntektene, men lykkast i å sette vesentlege delar til side på eit fond er noko som skil Noreg frå andre ressursrike land. Dette er resultatet av framsynt forvaltning og fornuftig politikk. Likevel er det ikkje til å kome unna at ressursrikdommen aller mest er eit resultat av flaks.

Gud spelar terning

Uansett kva Einstein måtte ha sagt: I fordelinga av olja og gassen i verda har Gud i sanning spelt med terning. Når Noreg er rikt på naturressursar, så er det fordi me har trilla seksar gong etter gong. Først var det tømmer og fisk, så var det vasskraft, og til slutt kom oppdaginga av olja og gassen.

Ved utvinning av olje har den ekstraordinaere avkastninga vore spesielt stor. Grunnleggande sett skyldast dette at olje er ein knapp ressurs som ikkje kan fornyast.

Difor medfører retten til utvinning ofte superprofitt. Utvinning medfører hausting av grunnrente, som samfunnsøkonomar gjerne kallar det.

Det er ingen grunn til at denne ekstraordinaere innteninga skal gå til oljeselskapa. Dei skal vaere nøgd med ei avkastning som står i stil med risikoen dei tek på seg, med andre ord normalavkastning. Difor er målet med skattesystemet og staten sitt engasjement i oljeverksemda å sikre at grunnrenta, dvs alle dei ekstraordinaere verdiane, blir sikra for fellesskapen.

Utvinning av olje og naturgass representerer ei omforming av ressursformue til finansformue. Aktiviteten har to former for avkastning. Normalavkastninga er å rekne som verdiskaping. Men tillegget på toppen av normal avkastning er ikkje verdiskaping, men må snarare reknast som flytting av formue, frå bakken til banken, så å seie.

Oljefondet er i realiteten ikkje anna enn ei opphoping av grunnrente. Dermed ser ein og at desse verdiane meir er eit resultat av terningkast enn av prestasjonar. Oljefondet er vår Lottogevinst.

God politikk sikrar verdiane

Så snart oljeinntektene har funnet vegen til Statens Pensjonsfond Utland, så er dei å rekne nett som andre pengar. ‘Bruk av oljepengar’ er difor misvisande for politikarane sine årlege uttak frå Statens Pensjonsfond Utland.

Omgrepet etterlet inntrykk av at politikarane brukar oljeinntektene på løypande basis. Men slik er det ikkje. Kjernen i den norske modellen for ressursforvaltning er nemleg å skilje skarpt mellom inntektene frå olje- og gassverksemda på den eine sida, og bruken av dei same inntektene på den andre sida.

Det politikarane brukar over statsbudsjettet kvart år er soleis ikkje oljeinntekter, men avkastning frå Statens Pensjonsfond Utland. Det er som om du sette lottogevinsten i banken, og avgrensa bruken til dei årlege renteinntektene. I så fall kunne gevinsten vare livet ut, og deretter overlatast intakt til etterkomarane dine.

Nettopp dette er hovudideen bak den norske modellen for ressursforvaltning. Oljefondsmekanismen sikrar at ekstraordinaere ressursverdiar blir omsett til finansformue for fellesskapen. Handlingsregelen for finanspolitikken avgrensar bruken av finansformuen til avkastninga, og syter for at ein i dag kan bruke 240 milliardar kroner ekstra over statsbudsjettet kvart år, heilt utan omsyn til skattefinansiering.

Politikken sikrar dermed at inntektene frå ressursrikdommen blir lausrivne frå sjølve petroleumsverksemda, slik at kjøpekraft og velferd frå den ressursbaserte rikdommen kan haldast ved lag sjølv når olje- og gassfelta er uttømte og oljeeventyret på norsk sokkel er bak oss.

Med andre ord: Oljefondet er den nye oljen.

@Mohnitor

Det er som om du sette lottogevinsten i banken, og avgrensa bruken til dei årlege renteinntektene.