Ubegripelege Brexit

bur i Norge, Europa eller Storbritannia – har Brexit utvikla seg til noko ein stad mellom politiske tragedie og rein farse. For dei fleste verkar det komplett ubegripeleg korleis ei av Europas stormakter har rota seg inn i eit slikt kaos, der så mykje står på spel både for Storbritannia og EU, og det tilsynelatande ikkje finst nokon veg ut.

Wiedswang har jobba som korrespondent for Dagens Naeringsliv både i London og Brussel, og kjenner både britane og EU godt. Korleis kunne dei to samarbeidspartnarane hamna i ei slik suppe?

– Det handlar om ulike politiske kulturar, om folk som ikkje skjønar kvarandre, seier Wiedswang.

Han meiner EU som system er sterkt prega av ein fransk byråkratitradisjon som går heilt tilbake til Napoleon, og av eit veldig lovorientert Tyskland, som for alt i verda vil unngå kollapsen landet opplevde i mellomkrigstida:

– Britane kjem frå ein meir pragmatisk, handelsorientert og muntlig kultur. Dei har aldri vore okkupert. Dei har vore vane med at ting ordnar seg, og har aldri heilt skjøna EU-systemet.

Utanfor Europa

– Ligg svaret på Storbritannias kompliserte forhold til Europa på kartet: Dei ligg utanfor Europa, litt på sida?

– Storbritannia er ei øy. Tilhøvet deira til Europa har veksla mellom å vera av og på i eit par tusen år, heilt sidan Julius Caesars invasjonsforsøk.

Tilhøvet til EU har også vore prega av ei veksling mellom ja og nei. Storbritannia svarte kontant nei til å bli med i kol- og stålunionen då den blei etablert i 1952. Dei svarte like kontant nei til å bli med i EEC i 1957.

– Men etter Suezkrisa same år innsåg dei at dei ikkje var den verdsmakta dei ein gong hadde vore, og ville inn. Men den franske presidenten Charles De Gaulle sa nei både i 1963 og 1967. Han måtte gå av før Storbritannia kunne bli medlem i 1973. Det har heile tida vore eit komplisert ekteskap, seier Wiedswang.

Frøet blir sådd

Sjølv meiner han å ha snubla inn i det som skulle bli sporen til Brexit for 30 og eit halvt år sidan: I september 1988, som fersk London-korrespondent, drog Wiedswang til Bournemouth og Storbritannias svar på LO - TUC - sin kongress.

– Der talte presidenten i Europakommisjonen, Jacques Delors, som på den tida jobba med utforminga av det som skulle bli EU slik me kjenner det i dag. Med ein indre marknad, opne grenser og felles valuta. Men i tillegg sa Delors at han ville ha eit sosialt Europa, og heva standarden for folk flest, seier Wiedswang.

Talen bidrog til å samla det som hadde vore eit splitta Labour og fagrørsla om europatanken. Men viktigare: Her meiner Wiedswang frøet til den sterkaste motstanden blant toryane i det konservative partiet blei sådd.

– Ti dagar etter Delors´tale gjekk Maggie Thatcher, som på den tida var på høgda av si makt, på talarstolen i Brugge i Belgia og heldt ein av sine mest kjende talar. Ho sa noko sånt som at ho ikkje hadde avskaffa sosialismen i England for at dette nå skulle innførast ovanfrå av EU, seier Wiedswang.

Krøllete dressar

Året etter, i 1989, blei den euroskeptiske tankesmia The Bruges Group etablert. Wiedswang stilte opp då gruppa møttest i Reformklubben i London – herreklubben der Phileas Fogg inngår veddemålet om å reisa jorda rundt på 80 dagar, og som Wiedswang hadde drøymt om sidan gutedagane.

– Dei var ein pussig gjeng mannfolk i dyre, men krøllete, dressar. Dels toryar, dels forretningsfolk, alle nasjonalt orienterte og sterkt mot EU, seier Wiedswang.

Denne gjengen skulle bli viktige for den interne striden i det konservative tory-partiet i tilnaerminga til Europa. Ein strid som ifølgje Wiedswang har ført til tre statsministrars fall, både Thatcher, John Major og David Cameron.

Og det var altså denne interne krangelen som var grunnen til at Cameron gjorde det mange i dag meiner er tidenes tabbe, nemleg å gjennomføra ei folkeavstemming om Brexit. Målet var ikkje å få Storbritannia ut av EU, men få eit skikkeleg fleirtal for å bli - for dermed å få avslutta den interne krangelen i det konservative partiet ein gong for alle.

Sjølv om alle prognosar, planar og spådommar var samstemte om at britane ville stemma for å bli i EU, blei det som kjent nei 23. juni 2016.

Anti-elite

– Korleis gjekk det frå ei lita gruppe eksentriske menn i krøllete dressar til å bli eit fleirtal i det britiske folket mot EU?

– Britanes nei til EU skuldast eit populistisk utkant- og klasseopprør mot elitane i London. Det var fyrt opp av ei hysterisk antieuropeisk britisk presse, langvarig ambivalens mot Europa og etterverknadene etter Thatchers avindustrialisering i Nord-England på 80-talet og finanskrisa i 2008. Legg så til arbeidsinnvandringa frå Aust-Europa, der ein rekna med at det ville koma 100.000, men der det kom 1 million, svarer Wiedswang.

Han viser til at det som tippa avstemmingsresultatet til «leave» var at byar nord i England som tradisjonelt hadde vore sterke Labour-område sa nei til EU.

Kva ein dermed sa «ja» til, var det – som britane etter kvart smerteleg har fått erfara - ingen som visste.

– May har tolka avstemminga som at Storbritannia skulle ta kontroll over eigne grenser og ikkje ha fri innvandring – pluss at ein skulle ut av tollunionen og den indre marknaden. Ho tolka altså resultatet som eit klart brot med EU - men sjekka ikkje om ha hadde backing for dette synet i parlamentet. Dermed er me i dagens røre, seier Wiedswang.

Han meiner dei britiske forkjemparane for å forlata EU har skjøna lite av korleis EU fungerer, og dermed har det heller ikkje gått saerleg bra i forhandlingane.

– I staden for ein dominoeffekt av utmeldingar frå EU, har Brexit heller ført til auka samhald mellom EU-landa og sterk semje om at Storbritannia ikkje skal få plukka med seg fordelane, men sleppa ulempene gjennom å melda seg ut, seier Wiedswang.

Også blant folk flest i Europa har oppslutninga om EU-prosjektet bare vakse seg sterkare. Siste eurobarometer viste ifølgje Wiedswang den største oppslutninga om EU på 17 år.

Rotet i det britiske parlamentet, som så langt har vist seg å vera mot alt og for ingenting, har ikkje akkurat gitt May betre forhandlingskort på handa mot EU.

Korleis ender det?

Så korleis trur Wiedswang det heile ender - med atterhald om at dette jo endrar seg kvar dag?

Han trur ikkje på ei ny folkeavstemming:

– Det ville bli oppfatta som ei politisk overstyring av folket. Dessutan har ikkje britane den same tradisjonen for omkampar som me har her i Norge.

Han trur heller ikkje på hard Brexit utan avtale:

– Det ville få så store økonomiske konsekvensar for Storbritannia at eg trur dei absolutt vil unngå det.

Dermed trur Wiedswang at det til slutt blir ei ordning på rotet, der Storbritannia knyter seg relativt tett til EU. Kanskje i form av ein tollunion, slik Labour har signalisert at dei kan tenkja seg. Eller kanskje på ein måte som skyv ein del problem framover i tid.

Det kan godt henda det konservative tory-partiet dermed går på ein smell, og at krangelen som har pågått i ein generasjon fører til full splitting av partiet.

Men Storbritannia har vore gjennom vanskelege tider før.

– Britane planlegg ikkje så mykje, men er gode på improvisasjon. Brexit blir hardt, men dei klarer seg nok.

Britanes nei til EU skuldast eit populistisk utkantog klasseopprør mot elitane i London. Det var fyrt opp av ei hysterisk anti-europeisk britisk presse, langvarig ambivalens mot Europa og etterverknadene etter Thatchers avindustrialisering i Nord-England på 80-talet og finanskrisa i 2008.