Kunstnaren som nektar å tia stille

HELGEINTERVJU: Natasja Askelund har fått beskjed om at det ville vera lurt av henne å halda meir kjeft. Men ho sluttar verken å snakka – eller måla bilete – av den grunn.

– Det viser seg å vera farleg å kritisera dei som styrer Stavanger nå. Eg har fått direkte beskjed om at det ikkje er lurt av meg å seia det eg seier.

Natasja Askelund sit i lokala til Galleri Opdahl. Ho er frysen, kjenner seg med eitt bakfull. Men ho drakk ingenting i går. Og sjølv om det ikkje er varmt i gallerilokala, er det ikkje nødvendigvis lufttemperaturen som får henne til å kjenna gysinga gjennom kroppen. Det er orda ho ytrar. Kan dei få konsekvensar for henne?

– Det er faktisk ganske skummelt, seier ho.

Me skal koma tilbake til dette.

Utstillingsopning

Men først skal me for éi gongs skuld snakka med Askelund om det ho faktisk driv på med. For mens ho stadig er å sjå i Aftenbladet som fast kommentator eller som intervjuobjekt i diverse saker om kultur og politikk, sjølv om ho er ivrig til stades i debatten på Facebook, er det altså biletkunstnar ho er. Denne helga opnar ho separatutstillinga «Kjenner du min mor?» i Galleri Opdahl.

– Det er veldig stas, ja. Galleri Opdahl er eitt av dei beste galleria i Norge. Eller: det heiter jo ikkje «best», men «anerkjent», i kunstverda. Det viktigaste er å vera anerkjent. Det er viktigare enn å vera rik, seier Askelund.

Heller ikkje Askelund kan definera tydeleg kva det betyr å vera «anerkjent» eller korleis ein blir det. Men ein kunstnar blir til dømes anerkjent av å stilla ut i eit anerkjent galleri. Og få god kritikk av Aftenbladets kunstkritikar Trond Borgen, slik Askelund har fått.

Strengt tatt betyr «anerkjent» mindre og mindre for Askelund. Men ho liker dei store, lyse romma i anerkjende Galleri Opdahl.

– Dette er ein fin stad å få vist fram kunsten sin. Og det er jo det kunstnarar vil: Å få visa publikum kunsten me har lagt så mykje arbeid i.

Måleritradisjon

Fleire av måleria på dei kvite veggane viser ganske streite landskap. Men oppå landskapa har Askelund lagt inn firkantar med fargar. Eller hender. Rammene rundt måleria har ho malt på.

– Eg har teke utgangspunkt i den gamle måleritradisjonen, i bileta folk har på veggen heime, som ofte betyr mykje for dei. Det er ei svaert skattekiste, ein lang og rik tradisjon, full av symbolikk og kjensler.

– Men kvifor har du malt farga felt oppå landskapsbileta?

– Dette er ikkje kopiar av andre sine bilete. Det er mine bilete, noko eg har skapt. Eg kan ikkje forklara kva alt er. Eg kan måla kva som helst, kor som helst, tømma eller fylla bileta med innhald – eller berre gjera det fint. Men måling er ikkje ei meiningsytring eller eit svar, slik ein kronikk i avisa er, svarer Askelund.

Ho kan ikkje seia kva som er hennar saerpreg som biletkunstnar, ut over at ho er ein sterk målar som har halde på veldig lenge, heilt sidan ho begynte på Kunstskolen som 16-åring.

– Eg føler ikkje at eg har ein signatur, at du kan sjå at eit verk er laga av meg. Det eg lagar endrar seg heile tida. Kunsten min baserer seg på eit uttrykksbehov, på ei uro, på at eg vil noko. Men det er ikkje lett å seia nøyaktig kva eg vil. Det er vanskeleg å forklara.

– Det er komplisert å snakka om kunst på ein måte som er begripeleg for andre?

– Ja. Innhaldet i biletkunsten er per definisjon ordlaust. Eg kan ikkje forklara den blå firkanten i biletet. Men eg håper han seier noko til deg.

Kunstspråket

Askelund og eg har krangla ein heil del om det me på fint kan kalla samtidskunstens kommunikasjonsproblem. Altså at det for mange av oss er vanskeleg å skjønna seg på dette. I programteksten til Askelunds nye utstilling står det til dømes: «Kraftfulle farger strekker seg mot betrakteren og vibrerer i landskapets overflate, holdt på plass av figurasjonenes egne perimeter. Uten verken å skjule eller understreke de direkte figurative aspektene i det originale maleriet, klarer de å styre persepsjonen vår. De utfordrer tilskuerens tilnaerming, som de ved sin egen manifestasjon bryter inn i ved å sette spørsmål ved måten betrakteren posisjonerer seg.»

– Eg jobbar med tekst til dagleg, men dette skjønnar eg ikkje.

– Dette er fagspråk. Det er nok ikkje skrive til deg.

– Dermed blir det også komplisert å forklara folk kva kunsten er og kvifor han er viktig, når terskelen er så høg for å skjønna kva det går i?

– Det er vanskeleg å insistera på kor viktig kunsten er – og samtidig ekskludera masse folk. For meg er det innlysande at kunsten er med på å flytta verda framover, at kunsten er viktigare enn politikken, at det er heilt avgjerande at kunstnarar stiller spørsmål, ser på ting med eit anna blikk, utfordrar, skapar endring. Men eg påstår ikkje at det er eg, og i alle fall ikkje eg aleine, som gjer dette. Dei fleste av oss er jo heilt uinteressante.

Men når det blir debatt rundt Y-blokka i Oslo, om 22. juli-minnesmerke, om Hepworth-statuen i Stavanger, så meiner Askelund det handlar om at kunsten faktisk betyr noko for folk.

– Det skjer fordi kunsten er viktig. Viktigare enn fotball.

Uredd debattant

Askelunds drivkraft er ikkje pengane, for dei er det ikkje mange av i samtidskunsten. Ho har jobba mykje på sjukeheim opp gjennom åra for å kunna betala atelierleie. Nå har ho fått toårig kunstnarstipend frå Kulturrådet og pengar frå kommunen til eit prosjekt. Ho er nede i 30 prosent stilling på sjukeheimen.

Men i tillegg til å laga kunst og stella gamle, er altså Askelund noko så sjeldan som ein ivrig deltakar i det offentlege ordskiftet. Ho er ein kritisk debattant som ikkje er redd for å seia det ho meiner. Sjølv når det blir bråk av det.

– Kva slags tilbakemeldingar får du frå andre kunstnarar om at du ytrar deg såpass friskt og mykje?

– Eg får meir og meir positive tilbakemeldingar. Eg er jo ganske aleine om dette, har ikkje ei formell rolle, snakkar ikkje på vegner av nokon – ut over at eg meiner å snakka på vegner av Kunsten.

– Kvifor ytrar så få kunstnarar seg i den offentlege samtalen?

– Ja, sei det. Ord er jo ikkje biletkunstnaranes språk. Men så er det ikkje så mange forfattarar heller som ytrar seg.

– Er ikkje det litt rart – jamfør din påstand om at kunstnarar er sentrale i å endra verda?

– Det kjennest nok litt farleg. Du blir fort definert som «ho som ytrar seg», og kunstverda er ganske streng på korleis du skal vera for å reknast som «anerkjent kunstnar». Og så er nok mange politisk redde for å mista pengar om dei ikkje er venner med dei rette. Tidlegare galdt det å halda seg inne med dei rette i kunstverda. Nå gjeld det dessverre også politikarar, ikkje minst på lokalt nivå.

Ikkje imponert

Som så mange i kunst- og kulturlivet, har Askelund alltid stått til venstre i politikken. Ved sist kommuneval stemte ho Rødt, og bidrog slik til eit politisk skifte i Stavanger. Men regimeskiftet blei ikkje som ho hadde sett for seg. I sitt første budsjettforslag foreslo det nye fleirtalet å kutta i kulturbudsjettet. Det førte til masse baluba, der Askelund deltok aktivt i diskusjonen. Kuttforslaget blei så reversert – og kom ikkje tilbake året etter, då posisjonen jekka opp kommunedirektørens forslag. Rødt-sjef Mimir Kristjansson sa til Aftenbladet at dei hadde laert av fjoråret.

Men Askelund er ikkje imponert.

– Eigentleg burde det ikkje kome som ei bombe at Rødt ikkje er interesserte i kultur. Eg har nemleg lese partiprogramma og visste jo at Rødt sin kulturpolitikk liknar Frps kulturpolitikk. Begge er mest opptekne av barn og unge og av det folkelege.

Askelund har ikkje spart på konfekten når ho har karakterisert det raudgrøne fleirtalets kulturpolitikk i Stavanger: «Dei aner ikkje kva dei driv på med.» Dei er «kunnskapslause», «maktarrogante», «uinteresserte», «uengasjerte» og «motarbeider Stavangers kunst- og kulturliv», slik Askelund ser det.

– Skuffinga heng nok saman med at me har vore godt vant her i byen, med eit borgarleg styre som hadde ambisjonar i kulturpolitikken, seier Askelund, tenkjer seg om, og seier:

– Huff, nå får eg kjeft igjen. – Det går fint.

– Nja. Det viser seg å vera farleg å kritisera den sitjande posisjonen her i byen.

– Ja vel? Har du konkrete døme på det?

– Det tør eg nesten ikkje å seia. For eg har blitt truga. Ikkje fysisk, men eg har fått beskjed om at det ikkje er lurt av meg å seia det eg gjer.

Ho vil ikkje vera meir konkret enn som så. Det er her frosten og den overraskande fyllesjuka slår inn i kroppen hennar.

Dårlegare ytringsklima Askelund hevdar at det sitjande regimet manglar ambisjonar på kulturfeltet, og stort sett er fråverande i debatten.

– Det er ein og annan som går i krigen på Facebook – og slår hardt. Resten held kjeft. Kulturlivet og ytringsklimaet her i byen er definitivt ikkje blitt betre etter to år med raudgrønt styre, seier Askelund.

– Stemmer du Rødt igjen? – Då må det skje eit mirakel. Ikkje kan eg stemma Ap heller. Eg er blitt stemmelaus.

– Det høyrest nå ut til å vera litt lyd igjen i deg enno, så heilt stemmelaus er du vel ikkje?

– Nei. Men eg aner ikkje kven eg skal stemma på.