LOKALHISTORIE: Mogen i 125 år
Utbyggingsplanane på Mogen skaper strid. Denne populaere staden på Møsstrond har turisttradisjonar i meir enn 125 år.
I 1892 gjekk Ole Kristoffersen Mogen med på å byggje ei lita hytte like ved gardshuset. Den hadde gang, soverom og eit opphaldsrom. Mildrid Wastling Nilsen på Møsstrond, som har studert soga til Mogen, skriv i ein historisk oversikt at 31. desember dette året skreiv Ole K. Mogen under ein «grundleiekontrakt» med Skien-Thelemarken Turistforening. Dei skulle leige tomta i 99 år.
Kunne ikkje skrive
Leigesummen på 500 kroner for heile perioden vart betalt ut kontant. Det svarar til i overkant av fem kroner i året. Pengesterke og mektige samfunnstoppar stod bak kontrakten.
Ole Kristoffersen Mogen kunne ikkje skrive, så han signerte med «paaholden penn», med Tallef O. Torvetjønn og Torgeir T. Skinnarland som vitne. Kontrakten vart tinglyst 10. april 1893 og medførte at i 1949 – for 70 år sidan – fekk DNT skøyte på eigedomen.
Ole K. Mogen skulle få inntekter frå turistverksemda, der han måtte servere gjestene mat, vaske og elles godta «Foreningens Kontrol». Ifølgje den strenge kontrakten ville Ole K. Mogen miste rettane sine om han braut nokre av forpliktingane i kontrakten.
Dei fyrste vertane
Gro og Kristoffer Mogen var dei fyrste vertane, og dei dreiv turistverksemd fram til 1908. To år tidlegare måtte han gjennom ein operasjon på Rikshospitalet, og var ikkje lenger i stand til å fylle rolla som turistvert med arbeid og guiding. Vertskapet fekk både ros og ris. Ein som klaga sa at «med maden er det yderlig slet» medan ein annan turist skrøyt av mat, senger og hyggjelege folk.
Tone og Odd Skeie kom inn som nye drivarar, og i starten laga dei mat i kjøkkenet til Gro og Kristoffer Mogen.
I 1910 utvida dei turisthytta, slik at den fekk to soverom, ni sengeplassar, matstove og kjøkken. Kvinner og menn hadde kvart sitt rom. Sidan vart turisthytta flytta opp til Mogavollen, der den står i dag. I 1919 kjøpte Odd Skeie ei hytte på 25 kvadratmeter i Rauland. Den vart flytta og blei hovudhytta på Mogen, med 28 sengeplassar.
God hjelp
Halvor Skeie, son av Tone og Odd, fortel i eit intervju med Herman Henriksveen at det ikkje var noko latmannsliv å drive Mogen. Intervjuet blei publisert i Årsskrift for Rauland Historielag 1992. I starten var det robåten som galdt. Da tok turen på Møsvatn ein dag, i ruskevêr måtte ein rekne med lenger tid.
Det hjelpte mykje da turistforeninga fekk låne båten «Møsvand» i perioden 1910–1912. Sidan fekk turistforeininga båten «H.C» som gjekk i rute Skinnarbu-Mogen i naer 40 år.
Gjekk seks mil
Halvor Skeie fortel i nemnde intervju at dei dreiv buskapen frå Rauland og opp til Mogen når sommarsesongen starta. Dette var ein krevjande tur på seks mil. Turen tok to dagar. Dei fyrste åra overnatta dei på Hamaren, og sidan i Austre Skindalen. Skeie opplyser vidare at folka på Møsstrond hjelpte til, blant anna med å få dyra til å gå over elvene.
Elles var det ei strid tørn for vertane å hjelpe turistar til båten klokka 08 om morgonen. Seinare var det kløyving for å frakte gjestene innover fjellet. Vollevatn, Gjuvsjåen, Lågaros og Geitevassdalen var reisemål den gongen.
Døydde på båttur
Det var ikkje feitt å vere turistvert, naermast ein bijobb, så Odd Skeie måtte spe på med å bere utstyr for turistane, kløyving samt jakt og fiske. Odd Skeie, som var ein sprek fjellmann, døydde brått i 1937. Han blei dårleg da han skulle ro ein kar til Møsdammen, og livet ebba på denne turen.
Kona Tone måtte ta over drifta, med god hjelp av barna Kristi og Halvor. Innbyggjarane på Møsstrond var viktige i oppbygginga av Mogen turisthytte, Dei trådde til og bruka både tid og krefter på hytta som blei utbetra i 1939, rett før andre verdskrigen.
Nazistar på hytta
I slutten av mars 1943 tok tyskarane inn på Mogen i samband med storrazziaen dei hadde etter tungtvassaksjonen. Tyske soldatar og norske nazistar gjekk da på ski til gardar og hytter for å leite etter sabotørane. Soga seier elles at nazistane tok dei rekvirerte hestane under razziaen inn i spisskammerset på Mogen og bruka det som stall desse dagane.
Det var mykje ubehag i samband med razziaen, der ein reinsdyrflokk vart skote på med maskingevaer. Etter ei tid landa rikskommissaer Josef Terboven på Mogavollen og sa at aksjonen var avslutta.
Tone Skeie heldt fram med drifta til 1948. Dette året vart ho heidra med både Kongens fortenestmedalje og turistknappen i gull for sine 40 år som turistvertinne på Mogen.
Sidan veksla Halvor og Ragna Skeie på vertsrolla med Kristi og Eivind Lien.
Nytt påbygg
I 1952 blei turisthytta utvida med 108 kvadratmeter, eller 55 sengeplassar. Turisthytta frå 1919 blei ikkje rive, men bygd om og er no kring 100 år gamal.
Utviklinga har vore rivande. Halvor Skeie fortel i nemnde intervju at i 1908 var det 17 fotturistar som besøkte Mogen. Under 100 år seinare, i 2005, var det 3.500 overnattingar på turiststaden, der båten Fjellvåken II no fraktar turistar langs Møsvatn.
Skaper strid
Mogen Turisthytte, som er ei av dei eldste i sitt slag på Hardangervidda, er i dag eigd og blir drive av Den Norske Turistforening. Hytta har 48 sengeplassar, fordelt på rom med plass frå 2–4 personar. No ønskjer DNT å rive det gamle bygget og setje opp eit nytt, moderne anlegg på same tomta. Det har skapt kraftige reaksjonar i lokalsamfunnet. 13 innbyggjarar skreiv nyleg brev til både Vinje kommune og Telemark fylkeskommune om saka.
Den dagen det ligg føre ein søknad om nytt bygg, er det høgst sannsynleg politikarane i Vinje kommune som avgjer den vidare skjebnen til det populaere turistmålet.
KJELDER: Historikk laga av Mildrid Wastling Nilsen, Herman Henriksveen: Mogen turisthytte 100 år. Artikkel i Årsskrift for Rauland historielag 1992