Satsa millionar, mistar levebrødet
Satsa seks millionar på pelsdyr
▶ Arnt Erik Evja og kona Janne Løvlie Rønneberg satsa nesten seks millionar kroner på produksjon av pelsdyr. Eit forbod mot slik drift gjer at paret mistar dette levebrødet.
– Eit paradoks at det er lov å kjøpe pels i Noreg, men ikkje produsere den, seier den 35 år gamle bonden. Han ser ikkje veldig lyst på framtidsutsiktene.
Venstre fekk pressa gjennom dette i regjeringa. For meg blir det veldig rart at ei lovleg naering skal bli forbode. Det er lovleg å kjøpe pels - men ikkje produsere den. Eit paradoks, meiner 35-åringen, der han filosoferer over framtida for eigedomen sin Grimstveit i Nissedal.
Stor eksportnaering
– Seljarane kan halde på, for pels er ei lovleg naering i nabolanda. Pelsdyr har vore svaert viktig for distrikta. Da eg kjøpte garden i 2013, var eksportinntektene for Nissedal på kring ti millionar kroner, fordelt på seks oppdrettarar. No er det berre tre igjen her i kommunenog me er dei einaste i Telemark. Sjølv har eg 1.300 tisper, legg han til.
– Føler du at omverda ser på pelsdyroppdrett som dyremishandling?
– Ja, det er hets og mobbing. Folk klarer å lire av seg det heilt utrulege. På ein plansje som blei lagt ut på nettet, var bodskapen slik: «Slepp dyra fri - drep bonden». Mange har eit forhold til små, søte dyr i bur, men det er ikkje veldig moro med slike trugsmål. Det er viktig ikkje å la det gå inn på seg. Sjølv er eg sertifisert av sju instansar for å drive med pelsdyr, og eg har stadig inspeksjonar av drifta. Fyrste året var det tre besøk - no er deteitt i året.
Paradoks
Han finn det underleg at nokre aktivistar sjølv går med pels i demonstrasjonstog.
– Politikken med styrt avvikling av naeringa er ein konsekvens av den velstanden me har her i landet. Det kan gå litt for langt på einskilde område, noko som vil gjere det vanskeleg å drive lønsamt framover. Produksjonen av fôr til pelsdyr er rasert, noko som medfører auka driftskostnader for oppdrettarane.
Misforhold
Arnt Erik Evja føler elles at det er eit veldig misforhold i kravet til dyrevelferd samanlikna med andre produksjonar i landbruket.
For meg blir det veldig rart at ei lovleg naering skal bli forbode. Det er lovleg å kjøpe pels - men ikkje produsere den.
Arnt Erik Evja
– For ein okse på 220 kilo er arealkravet 1,8 kvadratmeter. Ein mink på tre til fire kilo har 0,4 kvadratmeter. Dyr som står i bur appellerer ikkje til dagens samfunn. Eg får òg klare meldingar frå vener om produksjonen min. Dyra får sår og skader i periodar, og det er faktisk ikkje mogleg å ale bort den naturlege åtferda- instinktet kjem tilbake. På den andre sida har eg stått mange år på stand på Dyrsku`n - der har eg ikkje høyrt eit vondt ord, seier 35-åringen.
Voks opp i byggefelt
Han bur på garden saman med kona Janne Løvli Rønneberg og dei to små barna deira - på tre år og tre veker. Sjølv voks Arnt Erik opp i byggefelt i Nissedal, men faren dreiv med sau på Fjone. Han måtte over med båten to gonger om dagen for å stelle dyra.
Arnt Erik tok treårig agronomutdanning på Søve, der 19-åringen var ferdig med siste eksamen i 2003. Dette året starta han òg med 30 vinterfora sauer i eit leigd fjøs i Nordbygda i Nissedal. Han hadde desse dyra og full jobb på takstolfabrikken i Nissedal, før pelsdyroppdrettar Torgeir Grimstveit hyra han inn som avløysar i full stilling i 2007.
Kjøpte garden
Denne garden har lange tradisjonar i naeringa. Ingvald Grimstveit, far til Torgeir, starta med rev i 1935. Tjuge år seinare vart produksjonen lagt om til mink, og slik har det vore sidan på denne eigedomen i Nissedal.
– Torgeir dreiv med kring 900 tisper. Ingen av barna hans var interessert, så eg fekk tilbodet om å ta over eigedomen på 2.500 dekar frå 1. januar 2013. Den har 31 dekar med dyrka mark, kring 600 mål med skog og resten er hei, fortel Nissedal-bonden.
Han kjøpte sjølve garden for 4,2 millionar pluss buskap og maskiner for 1,1 millionar kroner. I tillegg har han oppgradert anlegget med pelsdyr for kring 600.000 kroner. Pelsdyr med 1.300 mink er hovudnaeringa. I tillegg har han ni ammekyr med foring av kalvane fram til deikan sendast på slakteriet. 30 vinterfora sauer er eit tredje bein som bonden støttar seg på. Han driv no alt grasarealet i denne grenda.
Plomma i egget
Trass i at styresmaktene har vedteke avvikling av pelsdyrnaeringa, angrar ikkje Arnt Erik på kjøpet.
– Eg kjøpte garden for å vere bonde på heiltid, og synest eg har det som plomma i egget. Eg treng ikkje vere her klokka 06 om morgonen, og kan køyre dottera vår i barnehagen. Det synest eg er ein veldig luksus, og så har eg hatt veldig fine år med drifta her. Han synest likevel at politikken har vore vinglete.
– I 2017 fekk me tommelen opp - året etter skulle naeringa avviklast. Eg visste at det var usikkerheit da eg tok over garden for sju år sidan, men drøymde ikkje om at det skulle bli ei så kjapp ei avvikling av naeringa.
– Kva kan du seie om erstatningsordninga?
– Den er elendig. Når eg sluttar med pelsdyr om fem år, kan eg hanke inn 700.000 - 800.000 kroner. For ein bonde i Rogaland som har investert 13 millionar kroner, blei det lønsamt å slutte no. I dag er lønsemda dårleg, men det er håp om at skinnprisane vil stige framover på grunn av mindre produksjon i verda. Eg håpar dette kan få meg på beina økonomisk.
Vanskeleg å vite
– Tankar om framtida?
– Eg ser ikkje veldig lyst på situasjonen, for det er vanskeleg å vite kva eg skal finne på framover. Svigerfar min har ein gard i Hof i Vestfold med 130 dekar dyrka mark og 900 dekar skog. Janne er odelsjente, men eg trur nok at me blir her oppe. Eg har ikkje noko relevant utdanning til andre yrke, og har vore sjølvstendig naeringsdrivande. Høner og ammekyr er eit alternativ her, men det blir fort nye investeringar på 10-15 millionar kroner. Desse kan eg ikkje gå i gang med før dagens produksjon med mink er avvikla.
Einaste bonden
35-åringen er no einaste bonden igjen i grenda Grimstveit, der det bur åtte familiar.
– Min jobb er å pleie kulturlandskapet. Eg håpar at hytteturistane set pris på at jorda blir haldne oppe, avsluttar Art Erik Evja.