Arem-Lakay (6)

“Ni Narsing?” inulit ni Ikit Monang ti saludsod ni ‘Tang Doning. “Ay, nakitak itay a nagkaduada ken Aning.” Ni Manang Anita ti kuna ni ikit nga Aning.

Ti Napalabas: Adda dua nga agar-arem ken ni Anita, da ‘Tang Doning ken Mang Narsing. Di kayat ni Lilac dagitoy para iti manangna ta dandani kasadar dagitoy ni amangda. Ket no kasano ti di pananggusto ni Lilac a makakayong iti asino man kadagiti dua, aglalo pay iti amada. Kabisado ngamin ti amangda dagitoy ta padana idi ida a kameng ti Media. Ket saanna a paasitgen ida iti balayda. Ngem napinget nga agarem ni ‘Tang Doning. Uray aldaw, pasiarenna ni Anita no kasta nga awan dagiti dadakkel ti balasang. Siaayat met ni Anita a mangsango. Banag a pakaburburtiaan ni Lilac— ta kasla kayat ti kakana ti lakay. Ket iti maysa a rabii a saan a mapasangpet ni amangda ni Anita, nagbasbassawangen. Gayam, nadesgrasia da Manang Anita. Naragsakda nupay nagbayag ni Anita iti ospital ta nakalasat idinto nga adu ti natay a kamaestraanna a nadesgrasia. Parikut laeng ni amangda ti pangalaanna iti pagbayadda iti ospital. Ngem nakaipamuspusan. Nasdaaw laeng ni Lilac ta iti naminsan nasangpetanna iti balayda da ‘Tang Doning ken Mang Narsing. Ket nakaragragsak pay ni amangda a makipagbuybuya iti ay-ayamda nga ahedres.

(Maika-6 a Paset)

“APAY, manang?” inyarasaas ni Allison. “Kasla nakakitaka iti al-alia!” Kimmita ni Allison iti nakaikugnalan dagiti matak ngem kinidagko.

“Simmabat sa iti rusokko ti nalamiis a sopdrink,” kinunak. Insungok nga asikasuenna dagiti babbai ta mariknak a gumatangda amin. Diak impadlaw a nakigtotak a nakakita ti nagdakkel a ladawan ti lalaki a nakatoga iti maroon. Siguradok nga isu daydi nakaluganak a sinupladaak idi binadtripnak ni ‘Tang Doning! Namak payen no makitanak ket badtripennak met?

“Tallo lattan ti alaek ta bareng kayat ni Eric.” Pinabalkot ti akinkukua iti store ti tallo ken ni Allison.

“’Sino nga Eric?” diak napuotan ti bagik a nagsaludsod.

Nagkatawa ni Allison. Dinilatannak pay. “Tsismosaka, manang,” impullatna iti lapayagko ti arasaasna ngem nagpigsa met.

“Ay, ‘diay kakaisuna a balongko,” inkatawa ti babai. “Nakabakasion ngamin ta nadesgrasia iti trabahona. Kailiwna man dagiti nakairuaman a makan,” inkidday ti babai. Simrek daytoy iti store. Nangala iti sangagasut iti kahon a bassit sa inyawatna ken ni Allison.

“Ay, kuentaenyo lattan no mano daytoy naalami, ‘nang,” intudo ni Allison dagiti botelia ti sopdrinks a naginumanmi.

Nagkinnukinno ti bibig ti babai. “Eti por amin,” kunana.

“Sikstin latta ngaruden ti itedyo, manang,” insallawatko.

Imbilin ti babai a yuraymi lattan iti store-na dagiti dadduma pay a gumatang. Adda pay pito a nabati. Nangala iti saggaysada dagiti babbai. Kuna ti maysa nga ibagana iti kaarrubada no kayatda met isu a yuraymi biit.

Implastarmi ken Allison ti nagtugaw. Inyuneg ti babai ti ginatangna a tinapa. Siniripko ngem ti likudanna laengen ti nariparko ta adda nagdakkel a kabinet a napusek iti nakadispley a pinggan, baso kada tasa a namagsina iti salas ken kosina. Tinallikudakon ti uneg ti balay ta amangan no makipinnerreng manen kaniak ti ladawan a namagkullayaw kaniak itay. Sinangok ni Allison. “Nasuerteka a kadua gayam,” kiniddayak. “Nakukuha ‘yan sa sweet smile, ‘te,” imbaklana. “Tsarming lang din kasi ‘tong ate mo,” imbalesko met. Nagpaggaakkami. Naginnapirkami pay.

Ngem kellaat a nagsardengkami idi adda agsao iti uneg ti garreta. Nakigtotak, saan a gapu ta nabangag no di ket gapu ta kasla nangngegko ti timek daydi pilay a nakaluganak iti bus. “Ania’t gatangenyo, ading?” naulit ti timek. Tinaliawko. Ngannganiak natnag iti nagtugawak idi nakitak ti nagalikuno a singin a kallid ti lalaki. Kasla kayatkon ti pumanaw. Ti pananguraymi kadagiti gumatang iti lakomi ti kababayagan a panaguray iti biagko.

NAGRUPANGET ni Allison idi masangpetanmi ni ‘Tang Doning nga agay-ayam iti dama iti balkonahe. Kas gagangay, nakapolo iti nalabaga, labonglabong ti delana a pantalonna, ken goma ti nangisit a sapatosna. Rumasayen ti buokna ket inyagmuyna ti medio atitiddog a buokna tapno matakkuban ti lulonanna. Bassit laengen, agpadadan ken amang a pultak. Ngem napia ken ni amang ta maanninag latta ti napalabas a kinaguapona uray agkuridemdemen dagiti matana. Ni ‘Tang Doning, awan a pulos. Ti naganna la nga Adonis ti mayat!

Nakaditditoy daytoy a lakay ta kaay-ayo met ngamin da Manang Anita ken amang. Ti diak kayat, pati siak, mairamraman a makantiawan. Aglalakay kano ni Manang Anita. Ken gapu iti daydi naminsan a panagkaluganmi ken ‘Tang Doning, adda mangibagbaga a karibalko ti kabsatko. Makapasuron. Ikarkararagko laeng a saan a ni Minda ti mangibaga iti kasta ta amangan no makarab-asak.

Dandani la ibagak ken ni amang a bugawennan ni ‘Tang Doning iti balaymi. Diak la ngamin kayat ti agparang nga awan manaknakemna ken awan utangna a naimbag a nakem. Maripiripko ngamin itan a mabalin a ni ‘Tang Doning ti nangalaan ni amang iti dadduma nga imbayadda iti ospital idi iruarmi ni Manang Anita. Ngem no dayta ti pagturturedanna nga agaramid lattan iti kaykayatna, sabali a saritaan daytan. Adda ket naammuanmi ken Allison nga aramidna idiay Casubidoan, a puon ti pangkuskusilapan ni Allison iti lakay.

“Ne, apay, dikayon sa met nakalako ta nasidunget ‘ta rupam?” minusiigan ni ‘Tang Doning ni Allison. Iggem daytoy ti kamerana ket kasla rantana pay nga alaannakami iti ladawan. Ne, ay, nagganasen a kalkagan iti awitko a labba.

Kasla di met nadlaw ni amang ti isasangpetmi ta nakapaspasnek a mangad-adal iti igarawna. Ammok a perdigana ti labanda ta iti pannakataldiapko iti chessboard, dua a garaw laengen, maibusen ti piesa ni ‘Tang Doning. Maabaken ni amang. Ti ngamin umuna a maibus ti piesana ti mangabak, malaksid no adda mapupok ken awanen ti ikutina.

“Nalakomi amin,” kinuna ni Allison. Naglibbi a kimmita ken ni amang. Minuregregan la ket ngarud ni amang ni Allison. Ngem naunnat ti pimmag-ong a tengnged ni Allison. Nagmalanga ni amang. Naawatanna nga adda kinabusor daytoy mortal enemy ken best friend-na a balasitang.

Natured ni Allison. Isu laeng ti makaitured a mangsungbat ken ni amang. Ammo met ni amang a sa laeng agsuberbiada ken Allison no adda dakkel a banag a dina kinayat.

Inyaleng-alengko ti panagpingki dagiti mata da amang ken Allison. Uray ta isuda met ti agkarkarupa, isuda pay ti agkaugugali.

“Kunakto met a makalakoyo iti adu idiay Casubidoan,” imparammag ni ‘Tang Doning. Dina inkaso ti kusilap ni Allison.

Saan a simmungbat ni Allison. Immuneg ket inggabsuonna ti suronna iti daan a sopa. Sinarunok. Inabayko.

“’La, bro, bagik ita ta bagimto met no madamdama,” nangngegko a kinuna ni ‘Tang Doning ken ni amang. Diak naigawid ti ngirsik gapu iti “bro” nga inyawag ni ‘Tang Doning ken ni amang. Di met katkatuganganenna, aya, ni amang ta kasta ti pangawagna? Wenno maalas a mangawag iti daddy ken ni amang? Ngem siakto pay, maariekak a mangpanunot.

Nagkatawa ni amang. Naginnapirda. Sa idi kuan, pinatangar ni amang ti tanganna sa nagrungiit.

Awan ni Manang Anita. Di pay siguro simmangpet a napan nakimisa idiay Manaoag. Manipud nadesgrasia, kanayonen a mapan makimisa. Saan laeng a misa, makinobena payen idinto nga iti lagipko, sa laeng nakimisa idi umadani ti panageksamenna iti Licensure Examination for Teachers wenno daytay LET a kunada. No adda man sabali a gundaway a pannakimisana, no daytay laeng mapagtripanda kadagiti kaklaseanna idi ti makimisa. Nupay iti bukodko a panangamiris, rasonda laeng a mapan agpasiar idiay Dagupan. Ket no di pay ngata nangisuro ni manang idi iti eskuela Katolika, dina pay ammo ti kararag nga “Amami.” Kaykayatna ti aglako iti tinapa iti Domingo ngem ti mapan makimisa idi. Ti rasonna, mabalin nga awagan ni Apo Dios uray sadino ti yan. Pudno met ketdi, ngem kas kuna ni Apong Udis a para lualo ditoy barangaymi, adda met masnop a balay a pagkararagan.

Gapu ta awan ni Manang Anita, ni amang ti nangsango ken ni ‘Tang Doning. No apay nga aturgaren la unay ni amang ni ‘Tang Doning, saanko matarusan. No adda utang a naimbag a nakem, subadan, a, iti naimbag a nakem. Saan ketdi nga isubom lattan ti anakmo. Ulaw met ni amang!

Kinidagko ni Allison. Tinaliawnak. Di pay naukas ti kusilapna. Naimarka latta ti suron iti rupana. Diak la ket ngarud mairuangan ti panaginnistoriami koma maipanggep ken ni Henry, ti baro a nakitami iti tersena a nagmeriendaanmi idiay Casubidoan. Anak ti baket a gimmatang iti tinapa a nagkuna a sidaen ti barona nga agnagan iti Eric. Henry gayam ti pudno a nagan ti barona ngem ti naganna iti sirok ti latok nga Eric ti nalatak. Managsakit kano ngamin idi ubing isu a binuniaganda iti sabali. Daytay man ritualmi ditoy nga agaramidda iti kankanen wenno inkiwar wenno diket a getta ti niog ti danumna sa maikkan iti sinakub a pasamitna. Adda met puraw a porselana a plato ken itlog ti kamanokan. Amin a tumabuno, padasenda a patakderen ti itlog iti porselana. Mangibaga iti nagan ti manggandat a mangpatakder iti itlog ket no tumakder, ‘diay dinakamatna a nagan ti agbalin a birngas ti managsakit nga ubing. Nakakaskasdaaw ta pudno kano met a saanen no kua nga agkarasakit ti ubing.

Naimalkat ti siddaaw ken gagar iti rupa ni Henry idi makitanak. Nagsaritada gayam ken ni ‘Tang Doning ta naggiddanda a dimsaag iti batog ti CSI Mall. Imbaga kano ni ‘Tang Doning a kabsat ti pangibilanganna kaniak ta gayyemna ti kakaek. Dayta ti ammok a pangkuskusilapan ni Allison kenkuana ita.

Al-alaen kano ni Henry ti numero ti selponko ken ni ‘Tang Doing ngem awan met numerok kenkuana. Kuna kano lattan ni ‘Tang Doning a pagisursorennakaminto iti tinapa idiay barangayda. Isu nga ita, nasimisimko nga impalab-ognakami ni ‘Tang Doning. Naimbag laeng ta nakalakokami. Ta no saan, diak la ammon no kasano ti suron ni Allison.

Nalaing nga agistoria ni Henry. Ken adda kinatsismosona.

Maibagana amin a di mangan-ano. Nagessemak laeng a dimngeg gapu kadagiti istoriana maipanggep kada ‘Tang Doning ken Manang Anita. Pati ti pannakadesgrasia da manang agingga iti panangkagat ni Brownie ken ni ‘Tang Doning, ammona.

Ala, wen, ti pudno, naalak ti nagbain nga agbayag a makisarsarita ta nakapimpiman ti langak. Adda ngarud met agisursor iti tinapa a nakaisputing? Narigat met nga ag-make-up pay datao. Isu a simple a t-shirt ken maong lattan, a, ti inaruatko. Sumileng pay ti rupak ta awan uray polbos laeng koma. Kasungani la unay iti langa ken pay-udko idi nagkaluganankami iti bus. Banko, kunam man, ti nag-OJT-ak. Kontodo make-up ken bangbanglo, a!

“Naimbag man ta nasangoyo ti immay naglako ditoy?” kinuna ni Henry itay.

Rimmuar iti tersenada sa immabay kaniak. Kasta unay ti bainko ta ammok nga agatling-etakon.

“Kanayonakton nga agbantay ditoy store ni mama ta bareng agisursorkayonto manen ditoy yanmi,” kinunana manen idi saanak nga aguni.

Kapilitan a sinungbatak. Imbagak a ni ‘Tang Doning ti nangisingasing nga iti Casubidoan ti paglakuanmi. Nagkatawa la ket ngarud ket imbagana a nagsaritaanda dayta iti lakay. Suronkon ken ni ‘Tang Doning.

Inyam-ammonakami ni Henry ken ni mamangna. Ken naammuak nga inheniero sibil gayam. Project Engineer iti Provincial Office ti DPWH. Isu met la a nagkaluganankami idi ta naggapu idiay Lingayen a yan ti opisinada. Kas iti kinuna ni mamangna, nadesgrasia iti pagtrabahuanna. Awanen ti benda ti sakana ngem saan pay a deretso ti pagnana. Sayang laeng no di agpulang ta maksayan no kuan ti kinaguapona.

“Ania, gayyemnan dayta a lakay?” tinukay ni Allison ti lagipko.

Nakigtotak ngem naaguantaak nga impakuros ti tammudok kadagiti bibigko. Pakdaar a kapsutan ni Allison ti bosesna.

“’ Talnaka man. Ammom met a pasaw dayta a lakay!” kinunak ngem uray siak, diak ammo no pudno nga addan nagkinnaawatan da ‘Tang Doning ken Manang Anita. Kas kunak, nasayaat met ti ipakpakita ni manang iti lakay. Ken magustuan met ni amang a sangailien.

Inseniasko ken ni Allison a sumrekkami iti kuartomi ta bilangenmi ti naglakuanmi. Simmurot daytoy kaniak, ngem arig agranitrit a kasla kawayan a datar ti baldosa a suelomi iti kinadagsen dagiti paddakna. Immisemak lattan. Matarusak ti pagbarbaragsotanna. Siempre, no agpayso nga addan nagkinnaawatan da Manang Anita ken ‘Tang Doning ket agwaras, kakaasin ni Allison nga agsarapa iti FB.

“Isardengmon dayta a panagprotprotestam,” inyisemko. “Uray agpugpugiitka, awan maaramidam.”

“Adda. Uray pupuotem,” kinuna latta ni Allison.

“ITALNAM man ‘ta matam!” Nagkuretret ti mugingko a nangpakdaar ken ni Allison. Imbes ngamin a makabilangkami a

nasayaat, pagtayyekenna dagiti bukelbukel dagiti matana tunggal mangngegna ti nakapigpigsa a paggaak da amang ken ‘Tang Doning. Pakabuisitanna pay pati kumanalpaak a panagidisso da amang ken ‘Tang Doning kadagiti piesa iti chessboard. Agdaydayamudom.

“Nasurok a sangaribu ‘ta ganansiam, nayonam daytoy tangdanko.” Nakamisuot latta ni Allison. Binilangna ti innem a sagsisingkuenta pisos nga intedko kenkuana. Naikkaten daytoy iti ibagbagana a ganansiak. Paset ngamin ti puonan ti tangdanna. Saan laeng a ti balor ti tagilako ti inikkatko iti dagup ti naglakuanmi. Inramanko nga inikkat ti plete, pinagmeriendami ken ti tangdan ni Allison. No ania ti nabati, isu ti ganansiak. Naayatanak ta dakkel a banag kaniak daytoy sangaribu. Agasem, no nagagetak ket kastoy ti ganansiak iti inaldaw, iti uneg iti makabulan— uray ikkatekon ti Domingo nga aldaw ti panaginana a diak aglako— nadalusen ti beinte sais mil. No makatawen, manon ngay? Saanen a dakes, kas met la agop-opisinaakon no kua.

“Ket no tallo gasut la ti saritaanta a tangdanmo,” ti naladaw a sungbatko ken ni Allison ngem inyawatak iti lima a sagbebeinte pisos bareng maikkat ti pupungtotanna.

“Kasta, a, manang, tapno kaduaenkanto manen a mapan mangpasiar ken ni Juancho Trivino!” Rimmaniagen ti rupana.

Nagkatawaak iti imbagana ni Allison. Naaprosan ti barukongko iti panangidilig ni Allison ken ni Henry iti artista a ni Juancho Trivino. Ni Juancho man daydiay Ernest Pascual iti soap opera nga “Inday Will Always Love You” a pagay-ayat la unay a buybuyaen da Allison ken inang. Kasla agpadada a balasitang a damona ti nakakita iti naguapo no adda close up shot ni Juancho. Ngumayemngem ni amang no makiinnapir ni inang ken ni Allison tunggal agpakita ni Juancho. Sumayyet a bakbaketan! idaydayamudom no kua ni amang.

“Sus, diak agbibisin a mapan mangsarungkar,” inlibbik kampay idi tapno di met malasin a simgar dagiti dutdotko. Innayonko ketdi a mapankaminto manen agisursor idiay Sitio Casubioan kalpasan ti tallo a lawas. “Awan met siguro ti manglebben iti bukodna a tinapa,” inkatawak idi ibaga ni Allison nga aginkukunaak uray kaykayatko gayam. Nagdanggay ti paggaakmi nga agkaka. Naigiddan ti nakapigpigsa nga anit-it ti naglatin a gate-mi.

Timmakderak iti pagtugtugawak a katre. Simmiripak iti tawa ta nangngegko ti timek ni Ikit Monang. Umay siguro manen agpadigo. Manipud idi sininganakami idi

kasangayna, kanayonen nga umay agpadigo. Dakkel a milagro kunak koma ngem kaaduanna, dakdakkel ti kasukatna. Ditoy balay ti pangpasangbayanna iti pastor ken dagiti dadduma a kameng ti pammatida ket ditoy nga agiinnadalda maipapan iti Biblia. Bible Study, kunada man. Ti adatna, mapagpudot dagiti maisar-ong a pilosopo a kakabagian kada kakaarrubami ti piditpidit ti pastor ket inton agangay, agdedebatedan. Siempre, bagi latta ti pastor ti maudi nga agsarita aglalo ket isu ti mangikararag. “In Jesus’ name, paksiatem dagiti dakes nga espiritu a nangbalud kadagitoy nakitaripnong tapno matarusanda dagiti saom!” ibigta no kua ti pastor. “Ne, ay, apay?” nangngegko ti timek ni amang. Rimmuarak. Ammok a saan a sabaten ni inang ti kasinsinna. Kasuronna daytoy ngem mabain met a mangsalangad. Saan a kayat ni inang ti ar-aramiden ni Ikit Monang ta dakami ti mairubo. Narigat met ngamin no saan a pagmeriendaen ni inang ti pastor ken dagiti kakadua daytoy. Ditoy met ngarud balay ti immayanda. Isu nga umisem lattan ni inang no ania ti ibaga ni Ikit Monang. Ngem di met makarikna ni Ikit Monang. “Ni Apo Dios ti mangbendision kadakayo, kasinsin,” kuna met ketdi ni Ikit Monang no kua, a. Ngem mabainen ni inang ken ni amang. Agimbudo ti misuot ni amang ken ni Ikit Monang. Kasano ngamin ket agkakapintas a bersikulo dagiti yad-adal da Ikit Monang ngem ti panagaramid iti naimbag, dina maaramid. Kasuron pay ni amang a pabayadan amin ni Ikit Monang agingga iti kaudian a tedted ti sopdrinks a maala iti tersenana no adda bible study-da ditoy balay. Negosio ngamin, kuna ni ikit. Ngem isu met ngamin ti mangidiaya kadagiti kapammatianna iti yiinumda iti sopdrinks. Ti dakesna, dakami met ti agbayad.

“Ipokrita dayta a kabagiam!” iridis ngarud no kua ni amang ken ni inang. Siempre, bagi ket bagi latta met ni inang ni Ikit Monang. Masaktan daytoy, ken mabainan ken ni amang.

“Ay, Kang Ben, itedko man daytoy,” nakalawlawa ti isem ni Ikit Monang. Ni amang ti kasasaona ngem sikikita ken ni ‘Tang Doning a nakadumog a mangisimsimpa kadagiti piesa iti chessboard. “Addakayo met gayam, manong!” nalailo ti timek ni Ikit Monang.

Tinaliaw ni ‘Tang Doning ni ikit. Naglibbi ti lakay idi maibaskag ti nakasinsin-aw nga isem ni ikit.

“Ni Narciso?” dinamag ni ‘Tang Doning. Madlaw ti suron iti timekna. Manipud ngamin inawis ni Ikit Monang ni Mang Narsing kadagiti bible study, kas karasayen ti tudo iti kalgaw ti panagranada ken Mang Narsing ditoy balay. Kanayon ngamin a bisita ni Mang Narsing ni Ikit Monang iti balayda. No saan met, adda ni Mang Narsing iti tersena ni ikit. Agin-innadalda maipapan iti pammati. Agsupadida met ngarud iti kapanunotan. Napia laengen ta agpadada a mamati a tallo a persona ngem maymaysa a Dios ti Dios. Ketdi, babalawen ni ikit ti pammati ni Mang Narsing maipapan ken ni Maria. Ipetteng ni ikit a ni Jesus laeng ti dalan a mapan iti Dios Ama a kas sagudayen ti Juan kapitulo katorse bersikulo sais. Saan met a supiaten daytoy ni Mang Narsing ta isu met laeng ti pammatina. Saludsoden ngarud ni ikit no apay ngarud nga agkararag pay laeng ken ni Maria. Isungbat met ni Mang Narsing a saan nga agkarkararag ken ni Maria no di ket pagrangtayanna laeng a dumanon ken ni Apo Jesus.

No diak mariro, agarup dua a tawen pay laeng a nagsukat iti pammati ni Ikit Monang. Ngem kadagitoy laeng nga aktibo iti panagadal. Adu ngarud ti masdaaw. Ngem ad-adu ti manguyaw ta di met maipamatmat ni Ikit Monang dagiti napipintas nga adal iti biagna. Naimut ngem managdawat. Sa tsismosa pay!

“Ni Narsing?” inulit ni Ikit Monang ti saludsod ni ‘Tang Doning. “Ay, nakitak itay a nagkaduada ken Aning,” kimmita ni Ikit Monang ken ni amang. Ni Manang Anita ti kuna ni ikit nga Aning.

Kinita ni ‘Tang Doning ni amang. Agsalsaludsod dagiti matana. “Apay a dimo man la imbagbaga?” adda sidir iti timekna.

Nagkuretret ti muging ni amang a nangperreng ken ni ‘Tang Doning.

Daytoy san ti ur-urayek a panangsupangil dagiti dua.