Naipadeppa a Kristo
Ala, wen, nailunodak. Ngem awan kadin ti karbengak a makipinnateg iti padak a tao… iti kaarrubak?
BINUYBUYANA ni Juanito manipud iti nalawa a beranda agingga iti tapoktapok a kalsada a nangtaraigid iti nalawa nga inaladan. Itektekken ti ubing ti sarukodna, agkusuag ti tapok ket indayonen ti puyupoy nga ipugso ti kataltalonan. Maikatlo laeng iti malem ket saan pay nga atiddog ti anniniwan dagiti kayo.
Kastoy met laeng a malem idi damo a makitana ni Juanito. Agin-inana iti indayon iti kakaimituan. Nasdaaw ta karkarna daytoy nga isasangbay ti maysa a parsua iti inaladanna. Adda nagtoktok. Napanna inlukatan. Ubing a lalaki. Agarup siam ti tawenna. Umuna
daytoy a parsua a nagtoktok iti ruangan ti Villa Bracamonte iti sumagmamano a lawasen. Ninamnamana ti panagalumiim ti sangaili a makakita iti rupana ken kadagiti takiagna. Ngem saan a nagkintayeg ti ubing. Ni timmupra wenno nagarigenggen koma. Bulsek ti sangaili!
Iti daydi a malem idi napan a bulan, naipasngay ti naisalsalumina a ragsak iti kaunggan ti pusona. Ragsak a dina nananam iti las-ud ti tallo a tawanen. Inawisna ti ubing iti uneg, inukodna iti sementado a dalan a pagkarayamanen ti galutgalut. Minuyongan ti agsumbangir ti dalan. Ania koman ti panangdayaw ti sangailina iti kinapusaksak dagiti sabong…
Nagtengngaag pay naminsan ngem awanen ni Juanito iti beddeng ti Villa Bracamonte. Addan iti labes ti kakawayanan a nangyungyong iti nakipet a kalsada nga agtungpal iti kabalbalayan. Nagbuelta. Naisarang kenkuana dagiti pagattao a ladawan a naikuadro ken naibitin iti kadaklan. Nabayagen a kinumotan ti giwgiw ken tapok dagitoy. Ladawan dagiti dadakkelna a nabayagen a dimmaga. Nagsarunoda a natay idi panawen ti Hapones.
“Napaaykayo!” naipigsana. Kas pay nagkuti dagiti bibig dagiti dadakkelna; salsaludsodenda no apay a napaayda.
“Apay? Gapu ta ti intukityo a kakaisuna a bukel ti Bracamonte, rimmusing ngem nakuriteg, inaplat. Siak, ni Rodrigo Bracamonte, a mangtaginayon koma iti pulitayo, maysa nga agkukutel! Inigges ken nagbalin nga aliaw kadagiti lumugar. Asidegen ti idadapo dagiti ag-Bracamonte!”
Naitaldiapna dagiti bimmugagaw a matana iti dakkel a sarming iti sikiganna. Rupa a nagsaadan dagiti nalesseb a mata, tinubuan ti naraber a barbas ken pinantokan ti natangsit nga agong ken bugagaw a mata. Dara ti Kastila. Ngem ti napudaw a kudilna, pinarusanger ti kukutel.
Dinan masapul nga ibalikas ti rigat a linak-amna. Ngem bassit a saem daytoy a maipadpad iti pannakadurmen kenkuana dagiti lumugar iti Anonas. Nagbalin a tanda ti buteng, rugit ken pannakaaliaw. Uray dina mangngeg, ti naganna ti pamutbuteng dagiti inna kadagiti tagibida. “Ala, ta ipasidaka ken ni Rodrigo nga agkukutel. Agkilaw iti langgong nga ubing. Ala, maturogkan!”
Saanen a namnaminsan a naisikat. Namin-adun a nakapidut iti solarna iti papel a mangipangpangta kenkuana no dina panawan ti Anonas. Nabuongen dagiti sarming ti tawana. Palsiitanda pay no agdigos iti karayan a lumabas iti tengnga ti talonna.
Panawanna ti Anonas? Apay? Kukuana ti nagdissuan ti balayna ken ti nalawa a daga manipud iti likudan ti balay agingga iti puon ti bantay; kukuana dagiti kakaykaywan ken kapan-awan iti muging ken mungay ti kapanaran. Impatawid dagidi dadakkelna a nangtawid met kadagidi appona nga umuna a nangtarawidwid itoy a lugar. Naipasngay ditoy. Ditoy a matay!
Adda idin naisar-ong ditoy balayna a nangyawis iti panangpanawna iti Anonas. Maysa a padi a manarawidwid kano iti pakataraknan dagiti agkukutel idiay ruar ti siudad ti Manila. Kaduana dagiti kameng ti salun-at ti ili ti San Diego. Awan ti aramidenna idiay leprosarium no di agpaagas ken aginana.
Rimsik idi dagiti matana. Agpupok iti leprosarium agingga iti matay? Makipulapol kadagiti padana nga agkukutel agingga iti maudi nga angesna? “Saan!” inriawna idi, “diak panawan ti Anonas! Matayakto ditoy solarko. No awanto ti mangikali kaniak, ditoy balaykon ti dumagaak.”
Narikna ni Rodrigo Bracamonte ti ibabara dagiti takiag, pispis ken abagana. Magaw-at gayamen ti darang ti init. Nadayasen ti kadaklan. Nagbuelta ket nagturong iti piano iti suli. Nabayagen a saan a nagtokar. Agkatapokanen ti dati a nasileng a piano.
Immisem. Simmangbay ni lagip. Ni Tarcila. Anak ti katalonanna. Kaay-ayo ni Tarcila ti panagtokarna. Nupay adda iti puon ti bantay ti balayda, masansan nga umay agdalus ken agilako kadagiti agluom a mangga, abokado ken kaimito. Napintas ni Tarcila nupay kadaanan ti panagkawkawesna. Atiddog ti buokna ket sumilap a kas burayok no maisarang iti lumlumgak nga init. Natingra dagiti matana, kas man andap iti rabii dagiti ngisitngitda.
Ngem nabayagen dagidi. Idi di pay mangrugi ti kukutelna. Immadayo ni Tarcila. Iti panagriknana, intugot daytoy ti raniag ti agsapa iti Villa Bracamonte. Pimmanaw met a nagiddigiddi dagiti katalonanna. Manipud idi, manmanon a luktanna ti piano tapno agtokar. Ta awanen ni Tarcila a pangipangngeganna kadagiti unnoy ti pusona. Ngem no dumges la unayen ti sanaang, ap-aprosanna dagiti teklado, agingga iti agkarayam dagiti ramayna kadagiti teklado a mangyarasaas, Tarcila, dimo ammo nga intugotmo ‘toy pusok. Apay a pinanawannak?
Uray no kas ibuybuyat ti tudo, lumtaw latta dagiti nota a maipatayab iti kaltaang ti rabii. Iti daytoy laeng a wagas ti panangpasublina iti ladawan ni Tarcila iti Villa Bracamonte. Bimmirhen a rupa, atiddog a buok, nakangingisit a mata. Kasano a malipatanna?
Kadagitoy maudi nga aldaw, ni Juanito ti maay-ayo unay iti panagtokarna iti piano. Agtugaw ti ubing iti abayna ket sipapasnek a dumngeg, sa no malpasen ti maudi nga ayug, agkiraykiray dagiti bulsek a matana a bulon ti panagsipatna. Kailala, kailala nga ubing, itanamitimna sa manen talmeganna dagiti teklado.
Pinuyotan ni Rodrigo Bracamonte ti tapok a nangpalidem iti kalub ti piano sa inan-anatna a linukib. Nagparang dagiti napudaw a teklado. Nagtugaw. Tinangadna ti diding ket naisabat kadagiti matana ti Nailansa a Kristo. Nagtamed. Nagtanamitim. Iti sumipnget, kanayon nga agabayda ken Juanito nga agkararag. Idawdawatda a nasalun-at latta koma ti maysa ken maysa kadakuada.
Impangatona dagiti matana manipud kadagiti silalansa a saka agingga iti ulo a nabalangatan iti siit. Adda pay ngata nasasaem ngem ti sagsagabaek? intanamitimna. Nasasaem ngata ti sugat a gubuay ti lansa? Nailansaka ngem nabayagakon a silalansa!
Simngayen ti namedmedan, naalumamay ken nalamuyot nga ayug ti “Ave Maria” iti piano. Iti panagkuti dagiti ramayna kadagiti teklado, nain-inut a nalipatanna ti kinatangsit dagiti tao kenkuana, ti panangub-uborda a pangipakitada a didan masapul ditoy Anonas.
Dina impagel ti iruruar ni Juanito iti abagatan gapu ta ammona ti rikna ti maiken. Maikatlo daytoyen nga ipapan ni Juanito iti kaaduan ti tao ket no sumangpet, itugotna ti damag iti bario maipapan iti pasala a maangay iti rabii ti Domingo; ti umadanin a pannakikallaysa ti balasang a taga-Anonas; dagiti nagpasngay.
Ngem itay maudi nga ipapanna, nasaludsod ni Juanito no apay a saan a rumrummuar iti away ken no ania a sakit ti kukutel. Awan ti inlibakna. Manipud timmubo ti umuna a luptak a nangipasimudaag iti pannakaalanan iti sakit. Idi mingminganna ti rupa ti tarakenna, awan ti nasiraratanna a panagbalbaliw. Saan a kas kadagiti lumugar a maanninawan a dagus ti pannakadurmenda no makitada ti rupana.
Iti daydi damo a pannakakitana ken ni Juanito, simngayen ti namnamana. Paagasannanto dagiti mata ni Juanito. Pagadalennanto. No matungpalton dagitoy, siraragsakton nga agtaklin iti pagtaengan dagiti agkukutel ket awatennanton ti patay sadiay. Addanton mangimaton iti Villa Bracamonte. Uray ta nakaitukiten iti bukel.
Nangngegna ti panagkanakraad ti ruangan a landok. Ammona a ni Juanito ti dimteng. Insardengna ti nagtokar sa inwarasna ti panagkitana ti salas a dandani kumotan ti sipnget. Nakalneken ti init ket mangngegnan dagiti nasinggit nga uni dagiti kitkitiw ken silamsilam. “Sika dayta, Juanito?” kinunana. “Wen.” Nagsidduker ni Rodrigo Bracamonte. Natangsit ti timek. Intangwana ti rupana. Nakatakder ni Juanito iti dakkel a ridaw, kas man mangsidsidir. Ita laeng a kastoy.
“Apay a kasta ti… ania ti kukueemon?” imbugtakna tapno butbutngenna ti ubing.
“Saannak a butbutngen,” imbales ni Juanito. “Saanak a mabuteng kenka. Ammokon ti panggepmo a nangalaam kaniak. Tapno siak ti mangtaripato kenka. Ket agbalinakto met nga agkukutel.”
“Dimo ammo ti sasawem” imbugtakna laeng. “Sinalawasawdaka laeng. Gapu ta nadekketka kaniak, inaramatdaka tapno panawak ti Anonas.” “Diak mamati.” “Agsardengka!” inlaaw ni Rodrigo Bracamonte nga inggiddatona ti timmakder. Imkis dagiti teklado a nasammakedanna. “Diak kayat a sawen dagitoy kenka ngem mapilitanak. Arig la nga appupuenka, pakanenka kadagiti dakulapko, ngem kasta ketdin ti isubadmo kaniak. Saan pay a naladaw, akuem a nasabidongan laeng dayta panunotmo iti panangsulbog dagiti lumugar kenka. Panunotem koma ti panangpaagaskonto kadagita matam tapno makitamton ti kinapintas ti lubong; ti panangpaadalkonto kenka kalpasanna ken---“
Saanna a natuloy ti kayatna a sawen ta bimmanesbesen ti bato nga itay pay laeng nga ig-iggaman ni Juanito. Kas man makakita itan daytoy ubing. Nagrukob ni Rodrigo. Ti naipadeppa a Kristo ti nagtarusan ti bato. Uray la a nagkuy-os ti angesna ta napekka ti Nasantuan a Bagi iti krus ket nagkanakliing iti basar. Pinidutna dagiti burak. Idi itangadna ti rupana, umul-ulogen ni Juanito. Ginandatna a lapdan daytoy ngem awan ti simngaw a timekna ken kasla timmangken dagiti gurongna. Binuybuyana laengen daytoy a nangilukat iti landok a ruangan.
Saanna nga insina ti panagkitana iti umad-adayo nga ubing. Kastoy met laeng daydi a malem. Dayta laeng ta aginnagaw itan ti lawag ken sipnget. Sadino ngata ti pakaamitan ti rabii ken ni Jauanito? Nagarimayang ti luana.
Nangngeg ni Rodrigo Bracamonte ti naliday a timek ti billit iti sanga ti dakkel a kaimito iti abagatan ti balay. Tinaliawna. Agallaallatiw ti tumatayab kadagiti sanga. Naguni manen ti billit. A, kayatna ti agpakada, nakuna ni Rodrigo. Ngem asino ti pagpakpakadaanna? Ni Juanito? Siak?—O